MKRS-ja të mos i mbyllë sytë para keqpërdorimeve të QKK-së

Intervista

MKRS-ja të mos i mbyllë sytë para keqpërdorimeve të QKK-së

Naile Ejupi Nga Naile Ejupi Më 12 shkurt 2017 Në ora: 16:56
Luan Kryeziu

Regjisori Luan Kryeziu, e konsideron si një arritje të madhe për Kosovës, suksesin që pati me filmin heroin. Gjatë një interviste për gazetën “Bota sot”, Kryeziu ka folur mbi problemet me të cilat ballafaqohet sot skena e teatrit dhe filmit. Po ashtu, ai ka thënë se ka folur për ekzistencën e produksioneve fiktive të cilat, sipas tij,  janë krijuar sa për ta zhvatur buxhetin.

“Bota sot”: Jeni shpërblyer me disa çmime për filmin "Heroi" jashtë dhe brenda Kosovës, a e keni menduar ta bëni në pjesë tjetër?

Kryeziu: Filmi “Heroi” duket se ka arritur rezultatet e pritura. Ai në të vërtetë i ka tejkaluar planifikimet tona duke bërë që ta përfaqësojë vendin tonë për herë të parë, me film autorial vendor në festivale të kategorisë A. Meritë kjo të cilën shumë vende të botës e kanë lakmi. Filmi “Heroi” është film artistik i metrazhit të gjatë dhe ne nuk kemi planifikuar për ndonjë pjesë të dytë vazhduese. Duke pasur mundësitë e zgjedhjes së temave mjaft të larmishme vendore mendoj që me filmin “Heroi” ne e kemi përthekuar në të gjitha kuptimet krijuese këtë temë.

“Bota sot”:  A ka mungesë publiku shqiptarë për filma të kësi zhanri, sa është interesimi i tyre?

Kryeziu: Duke pasur parasysh faktin se vitin që është shfaqur në Kosovë filmi “Heroi” theu rekord të shikueshmërisë, neve na bën të besojmë që vendi ynë ka nevojë për temat tona. Ne kemi nevojë për temat tona të trajtuara në film, por sigurisht që shikuesi ynë është mjaft i mprehtë në shije prandaj nuk toleron trajtime të dobëta artistike në film.  Për ta ofruar shikuesin tonë në krijimtaritë tona, në duhet t’u ofrojmë vlera të bukura sepse shikuesi vrapon drejt asaj që është më e këndshme për ta. Nëse ne nuk e kultivojmë shikuesin tonë në këtë mënyrë, ata do të zgjedhin vet bazuar në shijet individuale apo të ofruara nga burime jo të mirëseardhura për ne.

“Bota sot”: Keni promovuar vitin e kaluar dy dokumentarë edhe ne Diasporë, si janë pritur nga publiku atje?

Kryeziu: Kryesisht gjatë shfaqjes së filmave dokumentar që i kam punuar, unë isha në SHBA duke xhiruar filmin “Squatters” i cili është prodhim amerikan. Unë nuk kisha mundësinë ta gëzoj suksesin dhe kënaqësinë që ka përjetuar publiku me filmat e mi jashtë vendit. Por mbi të gjitha, komentet dhe vlerësimet që kam marrë dhe i kam dëgjuar, janë mjaft mbresëlënëse. Kisha kënaqësinë dhe ndjehem krenar që pata rastin të punoj këto tema të cilat kontribojnë në të mirë të shoqërisë ku jetoj dhe vendit tim.

“Bota sot”: Sa i përket gjendjes që ndodhet Teatri Kombëtar sot, çfarë mund të na thoni?

Kryeziu: Në Teatrin Kombëtar si dhe në disa institucione të tjera kulturore kanë ndodhur keqmenaxhime të cilat kanë lënë vrragë në të kaluarën. Urojmë që nga tani e tutje të largohen interesat personale dhe ndërhyrjet e institucioneve më të larta në menaxhimin e teatrit. Dikush më në fund duhet ta kuptojë se Teatri Kombëtar është institucion bazë prej nga duhet të fillojnë praktikimet e politikave zhvillimore të vendit. Teatri duhet të trajtohet si burim i zhvillimit të kulturës e jo burim financiar i individëve të caktuar, apo vend punësim për miqtë e injorantëve në politikë të cilët nuk kanë idenë e rëndësisë së Teatrit Kombëtar.

“Bota sot”: Me çfarë probleme po përballen kinematë në Shqipëri e Kosovë?

Kryeziu: Sikur në Shqipëri edhe në Kosovë mungon rrjeti i kinemave në të gjithë vendin. Kjo është dhe duket se do të mbetet një problematikë e cila kërkon zgjidhje urgjente. Çështja e kinemave në vendet e dala nga ish sistemi socialist duket që kanë të njëjtin problem. Të drejtën e pronësisë së patundshmërive dhe respektimin e të drejtave autoriale. Mendoj që është koha e fundit kur politikanët e vendeve tona duhet ta kuptojnë se kinemaja është një burim i pashtershëm i të ardhurave financiare, si për produksionet ashtu edhe për buxhetin e shtetit. Burimet e të ardhurave financiare për produkdionet, nënkuptojnë vetëfinancim të projekteve në të ardhmen e kjo do të çonte deri te zhvillimi i kësaj fëmije mjaft të dëshiruar.

“Bota sot”: A duhet të krijojnë më shumë bashkëpunime kulturore Kosova dhe Shqipëria?

Kryeziu: Bashkëpunimet ndërmjet dy vendeve tona gjithnjë do ta rrisin zhvillimin kulturor dhe interesimin sa më të madh të audiencës shqiptare në vend dhe në botë. Sigurisht që në secilën lëmi, bashkëpunimi nxjerr rezultate. E veçanta e bashkëpunimeve është te forca e shikueshmërisë. Ne edhe ashtu jemi dy vende me kapacitet të vogla, por nëse i bashkojmë këto dy kapacitete të shikuesve, atëherë kemi një shpresë të vërtetë si në ngritje të nivelit artistik ashtu edhe në numër të shikuesve. Vetë tregu më i madh nënkupton oferta dhe interesim për produksionet e huaja.

“Bota sot”: Shpesh artistët thonë se duhet më shumë buxhet për filma, a është i mjaftueshëm buxheti dhe çfarë duhet të bëjë më shumë Ministria e Kulturës në këtë aspekt?

Kryeziu:  Ne kemi buxhet të mjaftueshëm për kinematografi, ndërsa mungon seriozisht menaxhimi i mirë. Tani kemi mbi 1 milionë euro buxhet dhe nuk prodhojmë asnjë film të gjatë vendor në vit. Dua ta theksoj se në kohën e drejtorit Zeqir Hamiti, QKK kishte 300 mijë euro buxhet dhe për tri vite ka prodhuar 4 filma artistik  të metrazhit të gjatë, me autor vendor, të cilët i sollën Kosovës mbi 100 çmime ndërkombëtare. Tani QKK shpërlanë sytë audiencës së portaleve me filma të autorëve të huaj të cilët pa të drejtë i subvencionon. Jemi dëshmitarë se ka 7 vite që me buxhetin e QKK-së së këtyre viteve janë prodhuar vetëm dy filma të gjatë, Home sët home dhe filmi Tri dritare e një varje. Pra nuk është problemi të financat por te keqmenaxhimi i cili ka kaluar të gjitha limitet e ngecjes.

“Bota sot”: Ndërkohë është buxheti shqiptar për filma ai që ndikon që regjisorët të kërkojnë bashkëpunime me të huajt sa i përket filmave me metrazh të gjate, cili është komenti juaj?

Kryeziu: Në të vërtetë duket se nuk ka pasur bashkëpunime me të huajt. Ka pasur produksione fiktive të cilat janë krijuar sa për ta zhvatur buxhetin tonë ose investim në filmat e huaj me pretekstin sikur kooproduksione minore të cilat nuk i kemi të lejuara as me ligj.

“Bota sot”: A ka nevojë filmi shqiptar për bashkëpunime të huaj në mënyrë që të ketë sukses edhe jashtë vendit?

Kryeziu: Edhe filmi im “Heroi” edhe filmi i regjisorit Agim Sopi të cilët janë prodhim vendor autorial dhe që sollën aq shumë çmime ndërkombëtare, nuk kanë pasur bashkëprodhime të huaja në kuptimin e bashkëfinancimit. Kusht i parë për të pasur sukses një film jashtë vendit është që filmi të jetë i mirë. Bashkëprodhimet sigurisht që janë të mirëseardhura, por jo në kushtet në të cilat vihen artistët tanë. Ne nuk kemi treg, nuk kemi rrjet të kinemave e as numër të madh shikuesish në mënyrë që t’i joshim bashkëfinancuesit në prodhim të filmit tonë. Prandaj, menaxhimi i kësaj fushë të bashkëprodhimeve duhet të bëhet me ofrim të vlerave të veçanta dhe kushteve të favorshme për realizim.

“Bota sot”: Jeni i kënaqur me jetën artistike shqiptare deri me tani dhe çfarë duhet të bëjë më shumë Ministria e Kulturës në këtë aspekt?

Kryeziu:  Ta them të drejtën, në rrugën në të cilën jemi, jam i lumtur që nuk jemi zhvilluar më tepër. Ministria e Kulturës duhet t’i bëjë më të qarta politikat zhvillimore të kulturës në vend, të insistojë në to dhe të kërkojë rezultate konkrete. Deri më tani jemi përballur me justifikime e arsyetime duke harruar që burim i të gjitha zhvillimeve të një vendi është kultura. Duhet të kuptohet saktë se paratë e tatimpaguesve duhet të shkojnë në zhvillim të kulturës sonë, ndërsa deri më tani artistët tanë me vlera janë anashkaluar duke u ofruar kushte të huajve sipas tekeve të tyre.

“Bota sot”: Cila është sfida më e madhe e një njeriu të teatrit shqiptar sot?

Kryeziu: Kësaj pyetje do të preferoja t’i përgjigjem pak me humor thumbues. Sfida e vërtetë e një artisti sot në Kosovë është të gjejë mundësinë për t’i dhënë ryshfet udhëheqësve të institucioneve, një të afërm në politikë apo të kërkojë shpëtim jashtë vendit. Nuk ka rëndësi sa vlera ke. Përkundrazi, aq më shumë suksese që do kesh aq më shumë pengesa nga udhëheqësit të cilët vuajnë nga mos suksesi i tyre, duke u hakmarrë në ne me bllokada.

“Bota sot”: Çfarë ka ndryshuar në muajt e fundit sa i përket politikave të teatrit në këndvështrimin tuaj?

Kryeziu: Unë jam artist filmi dhe nuk e përcjell shumë rrjedhën e teatrit. Mirëpo nëse flasim për Teatrin Kombëtar uroj me gjithë zemër që Agim Sopi është në udhëheqje të këtij institucioni. Besoj shumë që përvoja e tij mund të arrijë ta vë në binarë këtë institucion i cili ka vite që vuan për një udhëheqës të duhur.  Presim të shohim nëse do të arrijë apo do të tërhiqet edhe ai.

“Bota sot”: Që një aktor të arrijë ta bind publikun në atë që ai dëshiron ta shpreh në atë cast të përcaktuar interpretimi, me çfarë cilësi duhet të jetë i përgatitur?

Kryeziu: Secili aktor duhet të jetë inteligjent sa ta kuptojë vlerën e të bukurës dhe të natyrshmës. Me të bukurën ai i jep cilësi, sharm dhe bukuri interpretimit të tij, ndërsa me natyrshmëri ai i jep jetë veprimeve. Secila nga ato duhet të jenë të gjalla dhe origjinale, në mënyrë që publiku të bashkëjetojë dhe bashkëndjejë me aktorin. Pra aktori së pari duhet të besojë vetë në ngjarjen të cilën e interpreton dhe në këtë mënyrë ta plasojë të publiku në mënyrën më të bukur dhe më të natyrshme.

“Bota sot”: Mimika e fytyrës është diçka e lindur apo e mësuar e aktorit?

Kryeziu: Në fakt, aktori modern nuk duhet të ketë mimikë të organizuar të fytyrës. Mimikat duhet të vijnë si burim i mendimit të aktorit. Ashtu sikur në jetë edhe në film apo në teatër secili veprim duhet të burojë nga natyrshmërija bazuar në mendimin që shpreh apo planifikon ta realizojë.

“Bota sot”: Nëse do të dëshironit të realizoni një serial televiziv, cila do të ishte sipas jush tematika më e dashur për publikun shqiptar?

Kryeziu:  Unë tani jam në përgatitje për një serial amerikan, në rrjetin NETFLIX, i quajtur CLASH OF THE VAMPIRES. Edhe pse jam i përzgjedhur regjisor në këtë serial dhe e dua këtë temë ta trajtoj në Amerikë, unë nuk do të preferoja ta trajtoja në Kosovë për shkak të shijes së kultivuar të publikut deri tani. Mendoj që ndryshimi i stilit, zhanrit dhe mënyrës së qasjes së temave do të ngjallte një audiencë krejt tjetër te publiku ynë. Nuk është vetëm çështja e temave por më shumë e llojit të serialeve që do të preferoja. Gjithsesi edhe këto seriale komedi të trajtuara në një dhomë kanë dhe do të keni audiencën e tyre, por ka ardhur koha e serialeve të vërteta.  Është e vërtetë se publiku ynë është lodhur me serialet e llojit të njejtë tash e 15 vite prandaj ka nevojë për freskim.

“Bota sot”: Si regjisor, keni ndonjë film që mund ta cilësoni si më ambiciozin?

Kryeziu: Unë sapo kam përfunduar pjesën dërmuese me xhirimet e filmit SQUATTERS në USA, por them të vërtetën projekti filmik që kemi filluar rreth ngjarjes së vërtetë për shpëtimin e Shqipe Hebibit në Avganistan, nga ish presidenti i Kosovës z.Behgjet Pacolli, besoj që do të jetë një boom botëror. Është një temë të cilën e kemi zgjedhë me mjaft kujdes dhe delikatesë, e cila ngërthen në vetë të gjitha situatat të cilat përbejnë një film artistik të kompletuar në nivel botërorë. Ndërsa sa i përket temave kombëtare, përkushtim të veçantë jemi duke i dhënë projektit filmik kushtuar jetës dhe veprës së familjes dhe komandantit legjendar Adem Jashari. Projekt ky të cilin kemi filluar tash e dy vite.

“Bota sot”: Përvoja më domethënëse si regjisor për ju?

Kryeziu: Pa dyshim që përvoja me filmin HEROI ne festivalin e kategorisë së A në Montreal Ëorld Film Festival, ishte një ëndërr të cilën çdo regjisor në botë e ëndërron . Emocionin e shtonte vazhdimisht fakti se ishte filmi i parë nga shteti i Kosovës që merrte pjesë zyrtarisht në këtë nivel të festivaleve dhe të bërit histori është moment i veçantë të cilin nuk ta ofron koha dhe mundësia.

“Bota sot”: Film artistik apo dokumentar?

Kryeziu: Me të vërtetë e dua filmin dokumentar sidomos atëherë kur është i ndërthurur me elemente artistike. Filmin artistik dhe filmin e gjatë dokumentar tani i konsideroj si të një rëndësie të niveluar sepse filmi dokumentar ka evoluar në përbërje dhe strukturë. Me të dy mund të shfaqësh idetë, mesazhet, trajtimet dhe vlerat artistike.

“Bota sot”: Ikonat e kinematografisë shqiptare, sipas jush a u është bërë respekti apo vlerësimi i duhur për meritat e tyre?

Kryeziu:  Jo gjithmonë respektojmë vlerën e duhur e sidomos vlenë të përcaktohet koha e socializmit ku janë ngritur figura të cilat vërtetë nuk kishin vlera, por kishin mbështetje politike, ndërsa na janë servuar si vlerë e pa kontestueshme. Ne si popull duket që kemi një sens të zhvilluar të mos njohjes së vlerave tona. Deklaroj me përgjegjësi të plotë se artistët tanë vërtetë kanë vlera dhe po t’u ipet mundësia dhe një infrastrukturë e duhur, ata do të bëjnë mrekullira. Këtë e kemi dokumentuar individualisht disa herë.

“Bota sot”: Më herë keni akuzuar skenaristin e filmit "Tri dritare e një varje" për plagjiaturë, çfarë ka ndodhur e keni paraqitur rastin?

Kryeziu: Kam akuzuar skenaristin,  sepse skenari është përdorur duke u munduar të modifikohet dhe jo regjia. Në kohën kur donim ta paraqisnim rastin, filmi në fjalë ishe deleguar për ta përfaqësuar vendin në festivalin OSCAR dhe çdo lajmërim i yni do të pezullonte filmin, por ekzistonte mundësia që Kosova të penalizohej për pjesëmarrje me disa vite në OSCAR. Kjo dhe ishte pengesa e cila na ndaloi që ta lajmërojmë rastin. Të gjithë e dinin se kjo mund të ndodhte dhe në mes të së drejtës sime kundër plagjiaturës dhe dënimit të kinematografisë sonë fitoi e drejta morale dhe interesi i vendit tim. Unë asnjëherë nuk jam kundër që të frymëzohen nga filmi im apo të motivohen të tjerët duke ndjekur rrugën e suksesit të këtij filmi, por, të dërgohet kopja e të pezullohet origjinali ishte një e padrejtë që asnjë njeri normal nuk do ta bënte.

“Bota sot”: Çfarë mendoni a duhet të dënohet plagjiatura?

Kryeziu: Plagjiatura ngërthen në vete një zinxhir dëmesh. Përveç shkeljes së të drejtave autoriale, plagjiatura bën që njerëz të padenjë të ngriten dhe të vlerësohen pa meritë. Ata jo vetëm që zënë pozita udhëheqëse, por dëmtojnë të ardhmen tone si në arsim, kulturë e menaxhim etj. Ndër fajtorët kryesorë të ngecjes së zhvillimit të shoqërisë sonë mund ta klasifikoja edhe plagjiaturën dhe prandaj jemi aty ku jemi. Sot kemi raste ku njerëz të dënuar për plagjiaturë udhëheqin institucione.

“Bota sot”: Keni akuzuar drejtorin e QKK për abuzim të parave për sa i përket filmave, cili është komenti juaj tani?

Kryeziu: Ne nuk kemi akuzuar, por kemi ofruar fakte për institucionin e QKK-së, madje fakte të pa kontestueshme ku shihet qartë se rregullorja e QKK-së është falsifikuar, ku është shkelur konkursi dhe ligji për kinematografi, ku janë keqpërdorur financat publike duke shkelur ligjin e prokurimit publik, madje është shkelur edhe kushtetuta me mohimin e të drejtës së përdorimit të gjuhëve zyrtare. Këtu nuk ka të bëjë vetëm drejtori, por institucioni i QKK- së dhe MKRS e cila mbyllë sytë para fakteve të tilla.  

Çdo ndryshim për të mirë duhet të fillojë nga kultura dhe shkenca, prandaj ne jemi të obliguar moralisht dhe profesionalisht që të bëjmë lëvizjen e parë në të mirë të rregullimit të këtij sistemi tashmë të korruptuar deri në palcë. Ne do të vazhdojmë nëse është nevoja deri në gjykatat ndërkombëtare për të përmirësuar atë të drejtë e cila për interesa personale të dikuj, neve na është mohuar.

Mua asnjëherë nuk më brengos fort ato para të cilat kanë ose mund të humbin sa më dhemb fakti se është krijuar një sistem i korrupsionit zinxhiror i cili e mbanë njëri tjetrin dhe lënë përshtypje të paprekshmërisë. Ata kanë krijuar model dhe hapur mënyrë të vetme se vetëm përmes duarve të tyre mund të fitosh projekt apo zhvillohesh si artist. Pa marrë parasysh je amator apo nuk ke lidhje me film t’i mund të fitosh buxhet nëse shkon përmes mënyrës së tyre. Kjo duhet dhe do të ndalet sepse nuk ka ku të shkojë më poshtë.

“Bota sot”: Ligji për kinematografi keni thënë se ka problematika, cilat janë këto problematika sipas jush?

Kryeziu: Secili ligj është i mirë kur e përdorë për të mirë. Por çdo ligj jep mundësi keqpërdorimi kur donë ta keqpërdorësh. Ky ligj ka funksionuar më parë për mrekulli, por është konventa evropiane për kinematografi e cila na detyron për ndryshime dhe erdhi koha kur shfrytëzohen hapësirat ligjore për keqpërdorime. Ligji për kinematografi duhet të përmirësohet jo për interesa të grupeve apo individëve për në të mirë të së ardhmes sonë.

“Bota sot”: Keni pasur reagime ndaj anëtarit të jurisë së QKK për shkak të mos korrektësisë së këtij të fundit, përse ndodhin këto gjërash sipas jush?

Kryeziu: Ashtu edhe siç pritej, anëtarët e jurisë ishin të programuar se kush do të fitonte, por niveli i ulët dhe jo profesional që shfaqi njëri nga anëtarët e jurisë ishte tej mase zhgënjyes. Në vend që të diskutonim për skenarin apo mënyrën e realizimit ai më akuzoi me këmbëngulje që në një rast gjatë trajtimit të skenarit, unë e paskam quajtur gjuhën sllave të Maqedonisë ,,gjuhë sllave". Megjithëse u mundova t’ia sqaroj që në Maqedoni fliten disa gjuhë dhe me këtë kam përcaktuar se për cilën gjuhë bëhet fjalë, ai këmbëngulte se unë në përshkrim të situatës (jo në dialog i cili mund të dëgjohet në film) i paskam ofenduar maqedonët. Kjo nuk kishte të bënte aspak me projektin filmik apo skenarin, duke më lënë përshtypje të gjorët se as që e kishin lexuar skenarin apo projektin. Kjo solli deri te reagimi im duke kërkuar diskutim për projektin dhe jo akuze politike për interesa të Maqedonisë.

“Bota sot”: Drama e filmit amerikan "Squatters" është me regji tuajën, na tregoni pak për tematikën e filmit? Si janë duke shkuar xhirimet dhe kur do të shfaqet premiera e filmit?

Kryeziu: Ne kemi përfunduar pjesën dërmuese të xhirimeve të filmit SQUATTERS dhe tani priten edhe xhirimet e fundit. Filmi trajton një fenomen të kanibalizmit i cili fillon të shfaqet në Chicago të USA, si rezultat i përdorimit të një droge laboratorike. Filmi është i zhanrit dramë aksion, i metrazhit të gjatë. Përveç aktorëve amerikanë  në film merr pjesë edhe Edi Mehana, një aktor nga Kosova i cili me mjaft përkushtim është duke u ngjitur lartë në kinematografi. Me qe nëse filmi është produksion tërësisht amerikan unë si regjisor i filmit nuk i di politikat menaxhuese të produksionit prandaj nuk kam ndonjë informatë zyrtare kur duhet të jetë premiera e filmit në USA.

“Bota sot”: Çfarë arritje synon filmi?

Kryeziu: Për fatin e tyre të mirë, amerikanët dominojnë tregun botërorë dhe si të tillë pa dyshim që ata synojnë shfaqjen e filmit në nivel botërorë. Kjo edhe është fakti që neve na gëzon pasi që kjo dhe ishte synimi im dhe besoj i çdo artisti në botë.

“Bota sot”: A do të merrni pjesë në ndonjë festival dhe cili do të ishte caku për të marrë pjesë?

Kryeziu: Unë nuk i di politikat menaxhuese të produksionit dhe as strategjinë e distribuimit të distribucionit, por një është e sigurtë, që amerikanët e dijnë dhe e bëjnë këtë punë më së miri. Për mua është e rëndësishme që ta kryej punën time si regjisor me përkushtimin më të madh dhe me të gjitha kapacitet intelektuale dhe krijuese që posedoj. Të tjerat janë të produksionit.

“Bota sot”: Nga eksperienca juaj si regjisor, cila do të ishte këshilla që do t'i drejtonit artistëve të rinj?

Kryeziu: Këshilla ime për artistët e rinj dhe të moshuar do të ishte fokusimi i bashkëpunimit me shtet e zhvilluara si SHBA dhe Britania e Madhe. Të rinjtë ta studiojnë dhe mësojnë sa më mirë filmin sepse në krijimtari artistike nuk ka rastësi. Nëse ke vlera dyert janë të hapura në botë. Kam takuar filmbërës të shteteve ish socialiste dhe besomëni se ata janë në gjendje më të mjerueshme se ne. E ardhmja e vërtetë është me artistë të shteteve të zhvilluara.

Sot mund të lexoni Shfletoni kopertinat