Biografia politike dhe shtetërore e Abraham Linkolnit, është përmbledhur nga poeti i shquar amerikan Karl Sendberg në librin e tijë me titull “Abraham Linkoln”. Libri është botuar në vitin 1878, është përkthyer pothuajëse në të gjitha gjuhët e botës dhe vahdon të mbetët një nga biografitë më të lexuara.
Unë mendoj që sjellja politike dhe shtetërore e Abraham Linkolnit, nëse do të studjohej me vemendje edhe nga drejtuesit e lartë të politikës dhe administratës së shtetit Shqiptarë, do të ishte një shëmbull i mirë, një fuqi e jashtëzakonshme transformuese dhe demokratizuese
Kur u zgjodh president i SHBA, Linkolni iu drejtua gruas së tijë me fjalët: “Na zgjodhën Meri”. Ndërsa në realitetin tonë politik, menjëherë pas mbarimit të zgjedhjeve dhe ndarjes së posteve drejtuese, ndodh e kunderta. Drejtuesit tonë politik e shtetëror të këtyre dekadave kan dëshmuar se nuk e njohin përgjegjësinë dhe as vlerësimin që ju bën sovrani. Përkundrazi dalldisën dhe degradojnë në mburrje, kapërdisje, ulurima e shprehje bajate si: “fitova”, “e munda apo ia punova filanit”. Nëse kan shpenzuar pesë lekë, deklarojnë kafeneve të qytetit se kan shpenzuar pesë million, etj. Fillojnë të thurin intriga e plane se si të shkatërrojnë këtë apo atë intelektual apo specialist që akoma nuk është larguar nga vendi. Fillojnë të mendojnë se si të tjetërsojnë këtë apo atë pronë, investim, etj. Të tjerë servile e mërhuma dëgjohen të thonë shprehje të tilla si: “hallall kryetarit”, “hallall tenderit të vjedhur”, “hallall dajës apo hallës”, e kështu me radhë, duke harruar më kryesorin, popullin e fyer e të mashtruar që në ditët e para.
Gjatë fushatës elektorale, Mark Dolegei, premtoi se mund ta ndihmonte Linkolnin vetëm nëse do t’i jepte një shumë të caktuar të hollash. Kur e mori vesh, Linkolni i kthej këtë përgjigje: “..një fushatë me para është jashtë logjikes time sepse së pari, për mua është e jashtëligjshme, së dyti unë as kam dhe as kam ku të gjej para”. E kundërta ndodh në sjelljen tonë politike e shtetërore. Paraja e jashtëligjshme, gjithnjë është bërë problemi dhe qëllimi parësor sepse me parat e pista është manipuluar dhe mund të manipulohet, mund të blihet e të shitet pushteti, ligji, kolltuku, morali e çdo gjë tjetër. Duket sikur qëllimi justifikon mjetin, që do të thotë se droga, grabitjet e bakave, vjedhja e të gjitha projekteve, e të gjitha grandeve, e të gjitha investimeve, etj, është diçka normale, e modes, e ligjshme. Degradimi është aq i thellë saqe hapur dhe kudo, dëgjohen të tilla shprehje ç’nderuese si: “kush nuk vodhi iu djegtë shtëpia”, “luaje kamxhikun (pushtetin) sa ta kesh në dorë sepse kur ta marrë tjetri, ta nep kokës”, “nuk po vjedhim por po ia shkulim një qime derrit” e deri tek ajo shprehja e njohur e despotëve “pas meje u bëftë qameti”
Kur e pyetën Linkolnin në lidhje me të drejtat e pakicave, ai është shprehur: “Përsa u përket gjermanëve dhe të huajve të tjerë, mendimi im është se ata s’janë aspak më të mirë por edhe aspak më të këqinj se sa autoktonët e tjerë….Nuk është në natyren time që njerëzve të tiranizuar nga prangat e robërisë t’jua nxij akoma më shumë jetën, duke i renduar edhe me halle të tjera, përkundrazi…”. Ndërsa në Shqipëri, ndjeshmëria, njerëzillëku dhe mirësjellja e politikanëve dhe pushtetarëve ndaj jabanxhinjve dhe njerëzve të pamundur, sidomos ndaj komunitetit rom, etj, është minimale, pothuajëse nuk ekziston. Të gjitha ato që thuhen e deklarohen janë demagogji sa për të vjedhur ndihmat dhe fondet e dhëna për këto kategori, janë sofizma për t’i mbajtur këta njerëz sa më larg vemendjes dhe përfaqësimit real.
Kur gjenerali Paterson (që ishte në krye të trupave federative), humbi një betejë të rendësishme, shkoj tek Linkolni dhe iu lut për një gjyq të shpejtë e të drejtë që të shpetonte njëherë e mirë nga paragjykimet dhe fyerjet e përditshme që i bëhëshin. Linkolni ia dinte meritat e trimërisë, ai e kuptonte situatën e tijë shpirtërore dhe e ngushëlloj me fjalët: “Për një njeri që ka njëfarë vlere apo rendësie shoqërore, poshtërimet janë të pashmangëshme. Sa e sa përçmime më të renda kam provuar unë në kurrizin tim e prap nuk çaj kryet për kësi gjërash”. Në Shqipëri, nëse shkakton miljarda euro dëm ekonomik dhe nëse vret dhjetra njerëz të pafajshëm, as nuk bëhët fjalë që të gjykohesh dhe as të dënohesh. Ndërsa nëse kundërshton despotin (kryetarin), nëse denoncon dhe kundërshton grabitjet, abuzimet dhe vendimet e gabuara politike e shtetërore, menjëherë pushohesh nga puna, flakesh në emigracion ose poshtrohesh duke u zhytur në stres, në varfëri dhe në mizerje ekonomike.
Në Maj të vitit 1852, gazeta “Harpors Uikli”, pati botuar kryeartikullin ku ndër të tjera thuhej: “…zoti e bekoj SHBA, duke i falur një president (Linkolnin) me parime të larta morale, një udhëheqës i paerrësuar nga sofizmat dhe euforia dhe që e di fort mirë që sukseset e qëndrueshme mund të arrihen vetëm shkallë shkallë. Nëse kjo gazëtë do të shkruante për Shqipërinë e këtyre 105 viteve, në rreshtat e sajë do të theksohej fakti se si zoti duket sikur e ka mallkuar këtë vend dhe këtë popull me politikanë dhe pushtetarë mediokër, zuzarë, abuzues, sofistë, euforikë dhe mendjeshkurtër.
Me 1 Dhjetor 1862, Linkolni i është drejtuar me një mesazh kongresit amerikan, ku ndër të tjera i shkruante: “Mund të themi se tri janë elementët përbërës të një kombi: territori, populli dhe ligjet….. Rebelimi s’është vëçse pasojë e skllavërisë, me zhdukjen e skllavërisë vetëvetiu do të zhduket edhe rebelimi... Bashkë me lirinë që u japim zezakëve, ne do të çimentojmë edhe lirinë e njerëzve të lirë. Duke dhënë një pjesëz, garantojmë një të tërë”. Në Shqipërin tonë, për fatin tonë të keq, akoma vazhdon një sjellje e tillë politike e shtetërore që i kontribuan çdo ditë degradimit dhe humbjeve të territorit, humbjeve të popullsisë dhe mosfunksionimit të ligjit.
Në vitin 1863, një miku i tijë republikan i kërkoj presidentit Linkoln që të punësojë në administratë një të afërm të tijë përmes largimit nga puna të një demokrati të aftë, kundershtar politik i Linkolnit. Në lidhje me këtë, Linkolni i është përgjigjur: “Nuk mund t’ia lejoj vetës atë luks që të luftoj ndaj atyre që s’më dhanë votën gjatë fushatës së zgjedhjeve. Në atë detyrë më duhet një njeri i aftë”. Parë në kontekstin tonë, mendoj se një nga gabimet më të mëdha të këtyre viteve e dekadave ka qënë dhe mbetet goditja dhe shkatërrimi i vazhdueshëm i meritokracisë dhe kapaciteteve të administratës politike e shtetërore. Nga zëvendësimi i vazhdueshem i elitës dhe i specialistëve me dallkaukë dhe me militantë medioker, është shkatërruar truri, shpirti, vazhdimësia dhe përvoja shtetërore e institucioneve. Është rrënuar protokolli dhe rregulli bazë i institucioneve, është mpirë auditi, është vrarë besueshmëria, debate, llogaridhënia dhe zbatimi i ligjeve. Morali, pastërtia dhe kapacitetet tekniko-shkencore, janë jetike për konsolidimin dhe funksionalizimin e politikës, administratës dhe institucioneve shtetërore të vendit.
