Vend të rëndësishëm në krijimtarinë letrare shqipe zënë temat dhe motivet nga historia jonë kombëtare duke filluar nga lashtësia jonë. Kjo tematikë nuk është e rastësishme por është rezultat i krajatave shumë shekullore që i përjetoi populli ynë. Në këto krijime letrare përshkruhen edhe betejat e zhvilluara për mbijetesë që iu imponuan popullit tonë nga okupator të ndryshëm. Të gjitha këto na japin të kuptojmë se populli ynë gjithherë u mundua të mbrojë ekzistencën e tij, nderin e vetë kombëtar që edhe përkundër të gjitha këtyre asnjëherë nuk ra në pozita të agresorit siç ndodhi shumë herë me popujt tjerë.
Populli ynë zhvilloi shumë luftëra për mbrojtjen e atdheut por edhe ndihmoi popujt tjerë liridashës.
U zhveshëm nga mitet
Rilindëm me kohë
Dithirambe epe u shkruan
E çka jo ?!...
Me këto vargje nisë poema epiko-lirike e Salih Salihut e titulluar “Pellazg Ilir Shqiptar”. Këtë krijim artistik autori e ka shkruar nga fillimi i prillit e deri në fund të qershorit të vitit 1987 gjatë kohës sa ishte në kampin famëkeq të Burgut të Nishit, në repartin e quajtur “Izolimi”.
Andaj historia jonë kombëtare ka një lidhmëni të ngushtë me gjakun e derdhur për liri. U qëndroi të gjitha shtypjeve dhe tendencave për asimilim kombëtar nga okupatorët e ndryshëm. Andaj shumë krijues letrar në krijimet e tyre edhe sot i këndojnë me lavdinë më të madhe kësaj qëndrese titanike që brez pas brezi dha edhe figura të shkëlqyera historike, ë me flijimin e tyre për një të ardhme më të ndritshme të popullit tonë.
Ja si e thotë autori në vargjet e poemës së tij:
Tym e flakë
Por askujt s’ju përulëm
Edhe atyre që u munduan
Rrënjët të na i shkulin
Ato figura kombëtare dhe ajo kohë nuk u harruan asnjëherë, u përcollën me kujtimet gojore të popullit tonë, e sidomos në legjenda dhe lëshuan rrënjë edhe tek shumë krijime artistike, të cilat përcillen tek gjeneratat e reja në mënyrë që të njohin më mirë dhe më drejtë lashtësinë dhe historinë tonë kombëtare.
Njëra nga këto krijime është padyshim edhe libri me vargje poetike që është një poemë epiko-lirike e autorit Salih Salihu “Pellazg Ilir Shqiptar “.
Ta shoh si lulëzon
At’ herë kjo ardhmëri
Njëherë në Pellazgji
Pastaj në Çamëri
Poema e Salihut është realizuar me një ndjesi të hollë epiko- lirike dhe që çdo herë ashtu si ka bërë autori në angazhimet e tij për liri edhe këtu bënë thirrje për lirinë e vendit. Andaj edhe këto vargje të kësaj poeme kanë heroizmin, trimërinë dhe angazhimin për liri të vendit duke filluar që nga pellazgët e deri tek historia më e re që u kurorëzua me UÇK-së.
Sikur edhe në krijime tjera të autorëve tjerë që kanë shkruar prapa grilave të ish regjimit shovinist serb edhe poema e Salihut është krijuar ne? rrethana dhe kushte tejet te? ve?shtira. Në kohën e Jugosllavisë së atëhershme e më pas të Serbisë të burgosurit shqiptar para viteve të 60 ndoshta edhe më herët e deri tek vitet e 90 kanë krijuar prapa grilave dhe ato krijime i kanë nxjerrë në mënyra të ndryshme nga atje. Kjo letërsi ne? Kosove? ndryshe identifikohet si, lete?rsia nga burgu.
Është me rëndësi të përmendet edhe mënyra e të nxjerrit nga burgu i këtyre vargjeve të autorit Salih Salihu e të cilat tashmë janë në duart e lexuesve .
Vargjet autori I shkroi në çarçafët e krevateve të burgut të cilët i ndante në rripa me gjatësi 10 deri 20 cm, ndërsa gjatësia prej 0.50 deri në 2 metra dhe nga aty i nxirrte në rrobat e brendshme që kohë pas kohe kishte të drejtë ti dërgon në shtëpi për ti pastruar, apo për ti sjell të rejat.
Këta rripa me vargje të shkruar i fuste në ushkur të brekëve dhe pizhameve dhe kështu i nxori jashtë burgut dhe u ruajtën e u shpëtuan e sot kemi mundësin ti lexojmë. Besojmë se kjo mënyrë e nxjerrjes së krijimtarisë nga burgu ka qenë unikate dhe nuk kemi njohuri që edhe dikush tjetër ka vepruar kështu për nxjerrjen e krijimtarisë së shkruar prapa grilave. Ka edhe krijues tjerë që kanë nxjerrë pjesë nga krijimtaria e tyre artistike, por ka edhe shumë krijimtari që është zënë dhe është asgjësuar nga ata të cilët u munduan ta shkatërrojnë çdo gjë shqiptare .
Edhe në poemën e Salihut ku paraqitet lashtësia, historia me beteja e heronj të krahinave të ndryshme, por hasim edhe revoltë ndaj atyre që nuk u angazhuan për të mirën e popullit apo ka edhe asi që u bënë shërbëtor të okupatorit dhe punuan në dëmë të vendit.
Në poemë hasim edhe pjesë që e kanë burimin nga epika jonë popullore ku shohim se si edhe krijues tjerë edhe Salihu ka dëshirën që historinë tonë kombëtare ta paraqes madhështore më heroizëm të rrallë. Ai përpiqet që Arbërinë ta praqes sa më të fortë e të pathyeshme.
Andaj mënyra e të kënduarit apo e të shkruarit të këtyre vargjeve në kohën kur autori ishte prapa grilave të ish regjimit shovinist tregojnë respektin dhe idealin e poetit që ka për vendin, për të kaluarën dhe aspiratën që një ditë vendi të lulëzoi.
Edhe përmes këtyre vargjeve autorin e shohim ashtu si ishte gjithherë me një? moral te? pathyeshe?m, shpirt liridashe?s, pe?rplot shprese? ne? idealin dhe rruge?n e drejtë të popullit për liri e pavarësi.
Poemën autori e përmbyll me vargjet:
Lirinë tënde e shoh
Vetëm bijtë revolucionar i njoh
Se ata të ç ’thurin
Nga prangat e robërisë!
Dhe ata të thurin
Këngën e lirisë ?!...
