Gjatë luftës në Kosovë, dhjetëra gazetarë të huaj kishin raportuar nga Kosova për t’i treguar botës së çfarë po ndodhte këtu.
“Në Kosovë, jeta në mes të rrënojave”, ishte titulli i gazetarit Jeffrey Smith, i cili kishte vizituar familjen Geci nga Llausha.
Haxhi Geci qëndroi në kompleksin e tij familjar në këtë vend të Kosovës, duke treguar nga ana tjetër rrënojat e djegura dhe të shkrumbuara të shtëpive, ku ai dhe gjashtë vëllezërit e tij jetuan me 28 të afërmit e tyre deri në fillim të këtij viti.
"Ne kemi një jetë të mirë", tha Geci, 33 vjeçar, duke kujtuar dyqanin e tekstilit që zinte katin përdhes të një shtëpie, dhe arat që kishin afër, ku të afërmit rritnin bagëti dhe kultivonin grurë.
Por jeta e qetë e këtij vendi të vogël që ishte tipike për Kosovën para një viti, tani mund vetëm të imagjinohet. Në gusht, sipas banorëve të këtij vendi, trupat serbe shkuan nga një shtëpi në tjetrën, duke shkatërruar, plaçkitur dhe djegur.
Tani vetëm disa shtëpi nga 470 kanë çati dhe një apo dy mure të paprekura, duke i dhënë të gjithë fshatit Llaushë pamjen dhe ndjenjën e një shkatërrimi romak. Një pus (bunar) u helmua me kokën e dëmtuar të një qeni.
Përkundër kushteve të tmerrshme të jetesës, Geci e solli familjen e tij në shtëpi në muajin tetor, pasi Presidenti Jugosllav Slobodan Millosheviç ra dakord për të tërhequr forcat ushtarake përgjegjëse për represionin civil në Kosovën në kërcënimin e sulmeve ajrore të NATO-s, ku shqiptarët po luftojnë për pavarësi nga Serbia – republika dominonte në federatën Jugosllave.
Familja ishte pjesë e një migracioni masiv të refugjatëve shqiptarë që ktheheshin në shtëpi nga malet dhe pyjet e Kosovës që u inkurajua nga Sekretarja e Shtetit Madeleine K. Albright dhe zyrtarë të tjerë të lartë perëndimorë për të shmangur krizën humanitare. Zyrtarët kanë sugjeruar që për shkak se shumë banorë të Kosovës po riparojnë shtëpitë e tyre dhe tani jetojnë në strehimore të përshtatshme, një zgjidhje paqësore e konfliktit të hidhur etnikopolitikë do të ishte më e dëshiruar.
Por përvoja e Gecit dhe familjes së tij tregon se gjetja e një forme strehimi është vetëm një pjesë e sfidës; ata gjithashtu duhet të qëndrojnë të ngrohtë, të gjejnë ushqim të përshtatshëm dhe të mbeten të shëndetshëm. Përballë një shkatërrimi kaq të përhapur dhe të dëshpëruar, këto detyra janë aq të vështira për aq shumë njerëz sa kthimi i refugjatëve mund të jetë duke shtyer zemërim politik dhe jo ta lehtësojë atë.
Zyrtarët e ShBA kishin shpresuar se duke u vendosur në kufi gjatë luftimeve ata do të mund të inkurajonin serbët të pranonin diçka më pak se pavarësi e plotë nga Serbia. Por për shqiptarët që përballeshin me një dimër të ashpër ishte e pafalshme që të jetonin në rrënojat e shtëpive të tyre të vjetra, ata mund të ishin më pak të gatshëm të pranojnë një zgjidhje që i detyron ata të qëndrojnë si banorë të një krahine serbe.
Lausha dikur kishte rreth 4500 shtëpi të banuara me shqiptarë, por sot ajo është e pushtuar nga vetëm dy familje, njëra prej tyre familja e Gecit.
Të kalosh një ditë me Gecin është të shohësh që në Llaushë, ashtu si në qindra komunitete të tjera, bazat shoqërore të jetës u hoqën plotësisht kur forcat qeveritare zhvilluan ofensivën e tyre ushtarake kundër serbëve , të njohur si Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Ishte sikur një përparim gjysmë shekullor duke ndëshkuar përpjekjet që zgjatën vetëm disa orë ose ndoshta ditë.
Së bashku me dhjetëra mijëra banorë të tjerë të Kosovës, Gecët nuk kanë energji elektrike dhe nuk kanë më motorre për të nxjerrë ujë nga puset e tyre. Shumica e gjedhëve të tyre u zhdukën ose edhe u vranë dhe ata nuk kanë para për të blerë pak mallra në dispozicion në dyqanet e afërta. Nuk ka kujdes lokal shëndetësor dhe ilaçe për tu mbrojtur nga tuberkulozi, hepatiti dhe sëmundje të tjera që përhapen në Kosovë.
Për familjen Geci e gjithë bota është bërë e ngjeshur: Në vend që të jetojnë në pesë shtëpi, më shumë se një duzinë prej tyre e kalojnë pjesën më të madhe të ditës në dy dhoma të vogla të nxehura nga soba (koftorr) të pastruara nga mbeturinat e vendbanimeve të fqinjëve të tyre.
E vetmja veshje e ngrohtë që ata kanë janë rrobat që ata kanë veshur. Ushqimi i vetëm që ata kanë është marrur nga ndihmat humanitare ose sillen nga Skenderaj nga miqtë e tyre që ende kanë automjete funksionale ose traktorë.
Tre fëmijët e familjes Geci - 5-vjeçari Festim, Kaltrina 2-vjeçare dhe Elvetina 4-muajshe - mbijetojnë në një dietë të varfër me fasule, bukë, vezë, patate dhe kos; ata nuk luajnë jashtë për shkak të të ftohtit dhe patrullimeve nga policia përgjatë rrugës që kalon buzë qytetit. "Ne nuk kemi para dhe asnjë mënyrë tjetër për të blerë diçka," tha Raba Geci, nëna 60 vjeçare e Haxhiut.
Shumica e banorëve të Llaushës, 20 milje në veri-perëndim të kryeqytetit të krahinës Prishtina e mbështetën lëvizjen për të ndarë Kosovën nga Serbia.
Geci dhe gjashtë vëllezërit e tij, për më tepër, janë të lidhur me Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës dhe vijnë nga një linjë e gjatë e nacionalistëve shqiptarë, disa prej të cilëve u ekzekutuan për politikë gjatë Luftës së Dytë Botërore - një lidhje që Geci beson se mund të ketë synuar familjen për ndëshkim të organizuar.
Por përvoja e tyre nuk është aspak unike. Një studim dy-ditor për strehimin në fillim të nëntorit, i organizuar nga zyra në terren në Kosovë e Komisionerit të Lartë të Refugjatëve të U.N., zbuloi se gati gjysma e të gjitha shtëpive në 285 të fshatrave të Kosovës kishin pësuar dëme në luftë; gati një çerek u shkatërruan.
Disa rezoluta të Këshillit të Sigurimit të Sh.B.A kanë kërkuar që qeveria jugosllave të ndërtojnë strehimin e shkatërruar nga trupat e saj. Por deri më tani, sipas punonjësve të ndihmës ndërkombëtare. Zyrtarët në Kosovë kanë shpërndarë vetëm dy ngarkesa me materiale për 26 shtëpi nga më shumë se 25,000 që janë të dëmtuara.
Geci, një burrë i hollë dhe i lezetshëm dhe shumë i sinqertë, marsin e kaluar së pari i dërgoi larg nga Llausha gruan e tij që në atë kohë ishte shtatzënë dhe dy fëmijët tjerë, kur tensionet u rritën në të gjithë rajonin e Drenicës të Kosovës. Gruaja e Gecit, Emine, 31 vjeç, tha që ata u kthyen në shtëpi dhe u larguan përsëri të paktën tre herë pasi luftimet vazhdonin të lëvizën rreth tyre, ndërsa fëmijët u frikësuan.
Gjatë një periudhe tre-ditore, forcat qeveritare e sulmuan vendin aq në mënyrë të pamëshirshme sa Geci dhe vëllezërit e tij pyetën nëse forcat serbe "ndonjëherë ndaluan të hanë", tha ai. "Ne u përpoqëm t'i parandalonim ata të hynin, por ishte e pamundur t’iu rezistosh". Ai vendosi të ikte pasi pa dhjetëra trupa që rrëmbyen mbi një kodër disa qindra metra në jug të shtëpisë, dhe më pas shikoi nga një distancë kur filloi djegia.
Familja qëndroi së pari në qytetin e Mitrovicës me të huaj para se të transferohej në një fshat të vogël për të qëndruar me të afërmit. Tre ditë pasi forcat serbe u tërhoqën nën marrëveshjen e arritur midis NATO-s dhe Millosheviqit, anëtarët e familjes Geci u kthyen në shtëpi dhe u tronditën nga ato që gjetën.
Asnjë nga shtëpitë e tyre nuk kishte çati, kishte kaq shumë mbeturina që 10 anëtarë të familjes punuan dy javë për ta pastruar.
Toyota Corolla e tyre ishte djegur. Për më tepër, një rezervë e tekstileve dhe mallrave të tjera ishin vjedhur ose djegur. "Ishte një fatkeqësi kur e pashë", tha vëllai 31-vjeçar i Gecit, Ganiu, i cili vlerëson humbjen totale në 600,000 dollarë.
Familja jetonin në dy dhomat e vetme që ishin pjesërisht të thata. Në një dhomë janë dy karrige dhe një sobë e vogël që digjet nga druri; tjetra përmban një kolltuk që ende mban shenja të djegur, dhe një dyshek të hollë të mbështetur prej druri. Një furrë në qoshe është shkrepur nga shkopinj druri që mbushin ajrin me tym gri të fortë; dritarja e vetme është e mbuluar me llastikë të errët, me një vrimë të vogël.
Pasi vëzhguan rrënojat, vëllezërit vendosën të shndërrojnë një shtallë kafshës të më parshme dhe kuzhinë në një strehë më të përshtatshme. Që nga ajo kohë, ata kanë bërë goditje të betonit në muret e saj të plasaritura dhe rindërtimin e çatisë me pllaka nga mbeturinat e shtëpive të rrënuara të fqinjëve. Por projekti me siguri nuk do të përfundojë për disa javë të tjera.
Me vështirësi në jetën e tyre, disa banorë thonë se nuk dëshirojnë të bëjnë më shumë sesa riparime rudimentare në shtëpitë e tyre, sepse ata presin konflikt të përtërirë në pranverë.
"Unë po i riparoj këto dhoma në mënyrë që fëmijët e mi të kenë një dimër më të mirë. Të ndërtosh diçka më shumë do të ishte qesharake. Ju mund të shihni policinë në rrugë, kështu që nuk është e sigurt", tha Geci. Vëllai i tij Ganiu shtoi, "Ne po mundohemi ... në një farë mënyre të kalojmë këtë dimër, në mënyrë që të gjithë të mund të qëndrojmë të gjallë".
Enver Xani, pronar i një depoje të madhe private të pajisur me materiale ndërtimi në qytetin afër Polacit, konfirmoi se "shitjet kanë qenë shumë të dobëta. Ata nuk kanë para. Gjithashtu, ata kanë frikë të fillojnë diçka të re." Xani theksoi se të gjitha materialet janë blerë nga firmat e furnizimit të ndërtimeve në Serbi, sepse fabrikat në Kosovë janë shkatërruar. Pronarët serbë kohët e fundit rritën çmimet e tyre, shtoi ai, sepse "është biznes i mirë" për ta.
Geci, nga ana e tij, do të dëshironte të besonte se konflikti ka përfunduar. Por ai dukej i pa bindur se ka përfunduar. "Serbët janë budallenj nëse nuk e shohin se Kosova nuk është pronë e tyre," tha ai. "Ndoshta ata e kanë këtë ndjenjë që mund të fitojnë, sepse ata janë një fuqi e madhe. Por ata humbën në Slloveni, ata humbën në Bosnje dhe ata humbën në Kroaci. Ata mund të na vrasin, por ata nuk mund të na vrasin dëshirën për të qenë të pavarur dhe është pak vonë që Serbia të pranojë të na japë diçka më pak.
