Profesori dhe eksperti amerikan për politikën dhe çështjet e Ballkanit në Universitetin e Nju Jorkut, Alon Ben-Mei, ka komentuar mbi Marrëveshjen e Ohrit, mes Kosovës dhe Serbisë.
Ai thotë se në zbatimin e kësaj marrëveshje ka shumë pengesa dhe paqartësi, duke shtuar se BE-ja dhe SHBA-ja mund të zbusin shumë nga pengesat.
“Marrëveshja e fundit verbale e arritur mes Serbisë dhe Kosovës në Ohër, Maqedonia e Veriut padyshim paraqet një zhvillim pozitiv në procesin e normalizimit mes dy vendeve. Megjithatë, ka shumë pengesa dhe një numër i konsiderueshëm paqartësish që do ta bëjnë të vështirë zbatimin e plotë të marrëveshjes së mbështetur nga BE-ja, pavarësisht faktit se të dyja palët kanë një interes të veçantë për të parë shumë nga dispozitat e marrëveshjes duke u realizuar. Kështu, optimizmi që u shpreh më 21 mars nga i dërguari i BE-së Miroslav Lajçak se marrëveshja e re e arritur midis Serbisë dhe Kosovës përfaqëson një "pikë kthese në procesin e normalizimit të marrëdhënieve" mund të rezultojë të jetë i mbivlerësuar. Dhe të sugjerosh se marrëveshja përfaqëson “njohje de fakto” të Kosovës nga Serbia, siç deklaroi kryeministri Kurti, është shumë dëshirë.
Thënë kështu, BE-ja dhe SHBA-ja mund të zbusin shumë nga pengesat e mëposhtme me kusht që të marrin masa specifike për të përfshirë ligjshmërinë në marrëveshje nga njëra anë dhe të artikulojnë qartë se çfarë përfitimi mund të nxjerrin Serbia dhe Kosova nga zbatimi i marrëveshjes dhe cilat do të jenë pasojat nëse nuk e bëjnë”, thotë ai.
Më tej, përmend edhe disa nga pengesat që përfshijnë dy palët, nëse nuk e zbatojnë këtë plan.
“Pengesat e shumta që do të hasin të dy palët përfshijnë: Përpjekjet e vazhdueshme të Rusisë për të penguar Serbinë nga krijimi i lidhjeve të forta me Perëndimin, ndërkohë që kërkon të destabilizojë Ballkanin; Angazhimi i fortë i Vuçiqit për të ruajtur lidhjet e ngushta të Serbisë me aleatin e saj sllav, Rusinë; dëshira e tij për të kënaqur grupet e ekstremit të djathtë në vendin e tij, të cilat e shohin Kosovën si djepin e shtetit serb dhe fesë ortodokse; mungesa e konsiderueshme e qartësisë se si të sigurohet një nivel i përshtatshëm i vetë-menaxhimit për komunitetin serb në Kosovë; dhe mungesa e një mekanizmi të qartë dhe të zbatueshëm për të zbatuar dispozitat e ndryshme të marrëveshjes në kohën e duhur. Së fundi, për shkak të faktit se marrëveshja nuk është nënshkruar, çdo qeveri e njëpasnjëshme qoftë në Serbi apo në Kosovë mund t'i shohë disa dispozita të marrëveshjes si kundërproduktive ose në kundërshtim me objektivat e tyre politike dhe nuk do ta respektojë domosdoshmërisht marrëveshjen nëse ajo mbetet jo ligjërisht e detyrueshme”, shprehet ai.
Eksperti amerikan përmend dispozitat thelbësore të marrëveshjes edhe legjitimimi e marrëveshjes, për të cilën thotë se është jashtëzakonisht e rëndësishme që SHBA të mbështesë plotësisht marrëveshjen dhe të përdorë peshën e saj për të siguruar që aplikimet e Kosovës për t'u anëtarësuar në organizatat ndërkombëtare, përfshirë OKB-në, të pranohen.
“Meqenëse zbatimi i marrëveshjes në masë të madhe varet nga vullneti i mirë i Serbisë dhe Kosovës për ta zbatuar atë me besnikëri, i mbetet BE-së që të ushtrojë presion të vazhdueshëm mbi të dyja palët për të përmbushur angazhimet e tyre. Kjo do të jetë e vështirë nëse BE-ja nuk punon me SHBA-në për të forcuar marrëveshjen dhe për të vënë në tryezë me qartësi "shkopin dhe karrotat" nëse njëra ose të dyja palët dështojnë të përmbushin pjesën e tyre të marrëveshjes.
Shefi i politikës së jashtme të BE-së, Josep Borrell, deklaroi se presidenti serb Aleksandër Vuçiç dhe kryeministri Albin Kurti “kanë arritur një marrëveshje se si ta bëjnë këtë… Kjo do të thotë hapa praktik se çfarë duhet bërë, kur, nga kush dhe si”. Ai theksoi se përveç përfitimit të drejtpërdrejtë që do të përfitonin të dyja vendet, marrëveshja do të forconte “stabilitetin, sigurinë dhe prosperitetin e të gjithë rajonit… dhe do të bëhet pjesë integrale e rrugës së tyre përkatëse në Bashkimin Evropian”.
Dispozitat thelbësore të marrëveshjes
Marrëveshja parashikon që Serbia nuk do ta bllokojë më Kosovën që të kërkojë anëtarësim në OKB dhe organizata të tjera ndërkombëtare dhe të dyja vendet do të jenë të detyruara të zhvillojnë marrëdhënie të mira fqinjësore dhe të "respektojnë" (mos njohin) pavarësinë dhe integritetin e tyre territorial. Të dyja palët do të shkëmbejnë edhe misione të përhershme të cilat do të vendosen në selitë përkatëse të qeverisë.
Për më tepër, Prishtina është e përkushtuar të vendosë aranzhime dhe garanci specifike për të siguruar një nivel të duhur të vetë-menaxhimit për zonat me shumicë serbe në Kosovë. Dhe së fundi, të dy vendet ranë dakord të krijojnë një Komitet të Përbashkët Monitorues, të kryesuar nga BE-ja. Edhe pse Borrell pranoi se marrëveshja nuk kishte arritur marrëveshjen "më ambicioze dhe më të detajuar", problemi këtu është pikërisht ai - se djalli është në detaje - dhe pyetja do të jetë se çfarë masash do të marrë BE për të siguruar zbatimin përveç mekanizmi i monitorimit.
Legjitimimi i marrëveshjes
Si fillim, është jashtëzakonisht e rëndësishme që SHBA të mbështesë plotësisht marrëveshjen dhe të përdorë peshën e saj për të siguruar që aplikimet e Kosovës për t'u anëtarësuar në organizatat ndërkombëtare, përfshirë OKB-në, të pranohen. Së dyti, do të ishte absurde që BE të kufizohej në monitorim; ajo duhet të jetë proaktive dhe të kujdeset që të gjitha dispozitat në marrëveshje të zbatohen në kohën e duhur. Së treti, është kritike që përpara se Kurti të fillojë të zbatojë vetë-menaxhimin për zonat me shumicë serbe në Kosovë, Vuçiq të fillojë me zell të përmbushë zotimet e tij, veçanërisht për shkak se ai dihet se i anulon premtimet e bëra në të kaluarën. Së katërti, BE-ja duhet ta regjistrojë marrëveshjen me Sekretariatin e OKB-së për t'i dhënë asaj legjitimitet dhe zbatueshmëri. Siç tha me të drejtë Kurti, “tani i takon BE-së që ta bëjë atë ndërkombëtarisht të detyrueshme”.
