Burgu i Spaçit – “dëshmia” e gjallë e asaj se çfarë ka ndodhur…! Pse?

Amerika

Burgu i Spaçit – “dëshmia” e gjallë e asaj se çfarë ka ndodhur…! Pse?

Nga: Beqir Sina Më: 23 maj 2020 Në ora: 16:46
Burgu i Spaçit

World Monuments Watch : “Burgu i Spaçit dedikuar për të ruajtur nji nga vendet më të çmuara në botë – Drejtshikim për gjeneratat e ardhshme”

NEW YORK CITY : Fondi i Monumenteve Botërore, e cila është një organizatë private jofitimprurëse e themeluar në vitin 1965, në Neë York të SHBA, nga individë të shqetësuar për shkatërrimin e përshpejtuar të thesareve të rëndësishme artistike në të gjithë botën, e ka renditur Burgu i Spaçit në vitin 2016, një nga vendet më të çmuara në botë- ndërtesë e rrezikuar për t’u “zhdukur” raporti i vitit 2016.

Tani që kjo organizat është duke duke festuar 55 vjetorin e krijimit të saj, Fondi i Monumenteve Botërore, ka në veprat e saj më të çmuara në botë, ka mbi 600 projekte në 90 vende, përfshirë edhe Burgu i Spaçit i cili radhitet ndër 50 më të rëndësishmit në botë për t’u vizituar me një drejtshikim për gjeneratat e ardhshme.

Sot, me organizatat degë të themeluara në Britani, Indi, Peru, Portugali dhe Spanjë – Fondi Monumentet Botërore, sponsorizon një program të vazhdueshëm për ruajtjen e trashëgimisë kulturore në mbarë botën.

World Monuments Watch, me një program global i nisur më 1995 me rastin e 30 vjetorit të Fondit Monumental Botëror, synon të identifikojë vendet e rrezikuara të trashëgimisë kulturore dhe të mbështesë financiarisht dhe teknikisht për ruajtjen e tyre.

Një vend jashtëzakonisht të veçant në mesin e këtyre objekteve botërore, ka zënë dhe Burgu i Spaçit , i cili ishte një kamp famëkeq i punës i themeluar në vitin 1968 nga qeveria komuniste e Shqipërisë në vendin e një miniere bakri dhe pirit, në një zonë të largët dhe malore në veri të vendit.

Ndërsa ai është vetëm një nga shumë vende të tilla, të burgosurve politikë, në Europën juglindore, i ngritur vetëm për të mbajtur në Spaç, kundërshtarët politik (armiqt e popullit), ku përfshinin disa nga intelektualët më të shquar shqiptarë të shekullit të njëzetë, duke i dhënë asaj një vend të veçantë në kujtesën kolektive të asaj epoke.

Vendndodhja e kampit të punës së detyrueshme, është i ndërtuar në një pjerrtësi të terrenit nën hyrjen e tunelit në këtë minierë, ishte kaq e largët dhe i sigurt për një burg, sa që nuk nevojitej asnjë mur perimetrik për të siguruar rrethimin kompleks, vetëm me tela me gjemba të pikësuar nga postimet e rastit dhe një portë e përparme, ishin mjaft për ta siguruar rrethimin e tij.

Piktori Maks Velo, i cili u arrestua në vitin 1978 dhe u dënua me dhjetë vjet burgim në Spaç, më vonë e përshkroi atë si “kampin më të tmerrshëm në Evropë dhe në botë gjatë asaj periudhe”.

Në Maj 1973, Burgu i Spaç u bë vendi i revoltës së parë dhe vetme të burgosurve politik në botë në atë kohë , dhe është një nga momentet e para të rezistencës ndaj shtypjes së regjimit komunist. Megjithatë, Spaçi vazhdoi të vepronte si kamp pune deri në rënien e partisë komuniste nga pushteti në fillim të viteve 1990.

Ajo(ndërtesë) u braktis tërësisht disa vjet më vonë. Sot, edhe pse është përcaktuar si një vend i trashëgimisë, me vlera më të çmuara në botë – drejtshikimi për gjeneratat e ardhshme, kompleksi është në një gjendje shumë të avancuar të përkeqësimit, për shkak të elementeve dhe ndërtesat e braktisura dhe të “shkretëruar”, pothuajse në të gjitha pushtet.

World Monuments Watch më 2016 njeh një përpjekje të re duke përfshirë institucionet, shoqërinë civile dhe qytetarët privatë për të krijuar një institucion modern të kujtimit nga eshtrat e Burgut të Spaç. Pasi që asnjë vend tjetër nuk ekz iston si një vend i kujtesës për ish të burgosurit politikë në Shqipëri, ekziston një nevojë urgjente për të çuar përpara njohuritë, për të rritur ndërgjegjësimin e publikut dhe për të krijuar një kërkesë për transformimin e kësaj faqeje në një qendër përkujtimi dhe edukimi.

Që nga shikimi

Ndërhyrjet e para mbrojtëse në vend që nga mbyllja e tij u zhvilluan në qershor të vitit 2017, falë mbështetjes lokale të ofruar nga Ambasada Suedeze në Tiranë. Ato përfshinin pastrimin e lokacionit, riparimin e çatisë së emergjencës dhe stabilizimin e përkohshëm strukturor të disa ndërtesave. Më parë atë muaj, Ministri i Kulturës i Shqipërisë vizitoi vendin dhe e shpalli atë prioritet për Ministrinë e Kulturës gjatë viteve të ardhshme. Falë hulumtimeve dhe dokumentacionit të ri, një propozim për zgjerimin e zonës së mbrojtur në vend është paraqitur nga propozuesit në vitin 2016.

Burgu Spaç: një dëshmitar qe “nuk flet” por i qendron ende viteve komuniste të Shqipërisë

Diktatori Enver Hoxha, ishte udhëheqës i asaj kohe i cili arriti të mbajë rolin e tij si kreu i shtetit për më shumë se 40 vjet., dhe kryegazeta e botës “New York Times” e ka quajtur atë “Organizatori i izolimit të Shqipërisë”.

Gjatë kësaj periudhe, shteti i Shqipërisë, ishte nën sundimin komunist dhe ishte i mbushur me kampe pune dhe burgje, të cilat ishin mbushur me të burgosur politikë dhe njerëz që nuk përputheshin fare me përkufizimin e zakonshëm të “kriminelëve”, por se vetëm që ishin kundërshtar të atij regjimi – regjimi komunist i Enver Hoxhës, i quajti ata kriminel dhe armiq të popullit, tradhëtar .

Në atë kohë simbas statistikave të ish Ministrisë së Punëve të Brendshme të Shqipërisë, atje ishin rreth 40 burgje zyrtare. Një nga këto, në shtetin e rrethuar të Shqipërisë, njihej thjesht si “Spaç” një zonë nga më të egrat malore të vendit. Një pjesë e fshatit Spaç, institucioni fsheh kujtimet e së kaluarës së errët të Shqipërisë.

Ajo u krijua fillimisht në vitin 1968, 17 vjet para vdekjes së Hoxhës. Vendi ishte i pasur në të dy minerale të vlefëshme nëntokësore ; bakrit dhe piritit. Të burgosurit u detyruan të punonin në këto miniera.

Shumë nga të burgosurit ishin ish anëtar të familjeve më fisnike, ish intelektual të shquar, shkolluar në perendim, ose nga ata që kërkonin të arratiseshin nga që nuk e duronin dotë diktaturën komuniste, ndërkohë që ishte edhe pjesë e grupeve armiqësore të Shqipërisë, të shpallur nga Hoxha, që do t’i privonte ata nga statusi dhe pozita e tyre. Kompleksi i burgut u ndërtua për të ngjajë ngushtë me gulagët e ashpër sovjetik.

Ndërtesa kryesore ndodhej nën hyrjet e minierave, prej të cilave pesë ishin gjithsej. Hyrja në të gjithë kompleksin ishte në një fund pa dritë në fund të tunelit.

Terreni ishte kaq i vështirë sa që ishte ndoshta i vetmi burg në botë që një mur parametri nuk ishte ngritur kurrë, por vetëm i rrethuar me tela me gjëmba. Disa kabina vrojtimi në pikat këndore qëndronin rojet e ushtrisë të armatosur rëndë, dhe me dylbi vrojtimi të shpërndar rreth zonës së një gardhi i thjeshtë me tela me gjemba që duhej për të mbajtur të burgosurit brenda, burgut për të mos u arratisur. Ekspertët e minierave u punësuan për të siguruar që minierat funksiononin siç duhet; ata jetonin vetëm jashtë kompleksit të burgut, dhe nuk kishin të bënin me dënimin e të burgosurve.

Popullsia e përgjithshme e Burgut Spaç ishte rreth 1400 të burgosur – një numër i vogël krahasuar me numrin e përgjithshëm të personave të burgosur gjatë kësaj periudhe. Ku ky numër arriti në dhjetra mijëra të burgosur politik në Shqipëri gjatë asaj periudhe. Një përqindje e madhe e këtyre njerëzve u izoluan dhe u detyruan të punonin në këto miniera – që pothuajse të gjitha kishin nga një burg, krahasuar kushtet e të burgosure të Shqipërisë – as që kishin të krahasuar me ato të pjesës tjetër të botës.

Kushtet në Spaç ishin brutale, për ta vënë atë në renditjen e burgjeve në botë. Burgjet ndërtoheshin përgjethësisht aty ku ish minierat e Shqipërisë, dhe ngriheshin qëllimisht në vende të vështira dhe shumë të burgosur vdiqën ose u sëmurën me sëmundje të rënda nga rraskapitja dhe kequshqyerja dhe keq trajtimi shtazarak që përdorte rregjimi ndaj tyre. Temperaturat në to ishin vazhdimisht gjatë dimrit në minus 20-25 gradë Celsius dhe në korrik rreth 45 gradë Celsius, nga që ishte shpatë mali dhe ato orë që binte dielli të “përvëlonte”.

Pjesë e shkallëve të brendshme të çonin në dhomat e të burgosurve.

Të sëmurët të lodhur për t’u trajtuar në këtë mënyrë, të burgosurit politik që i shfyrtëzonin të nxirrinin mineralin nga nën toka, vendosën të rebeloheshin kundër autoriteteve në shenjë zëmërimi kundra rrregjimit. Më 21 maj 1973 u bë një revoltë, unike e të burgoserve politik në të gjithë Europën juglindore. Në atë kohë, të burgosurit politik shqiptar ishin të vetmit në botë që arritën të marën në kontroll burgun e Spaçit, duke arritër ta mbajnë atë vetëm për dy ditë.

Kur autoritetet arritën të fitonin kontrollin mbi vendin ku ndodhi revolta, me foraca të shtuara policore, dhe forca të ndërhyrjes së shpejt nga Tirana, foracat të ashtuquajtura speciale, ata ekzekutuan pa gjyq brenda disa ditëve katër të burgosur, dhe dënuar ata që i konsideruan sipas tyre si përgjegjës për organizimin e revoltës.

Eshtë, për t’u theksuart se mbas kësaj asgjë nuk ndryshoi me kushtet: kushtet madje u përkeqësuan edhe më shumë për të dënuarit politik.

Burgu politik në të gjithë vendin vazhdoi praktikat e tij, edhe pas vdekjes së Hoxhës, dhe koha e tij po “përendonte” ngadalë- ngadalë, dhe vendit po i afrohej liria ajo që as që mendohej në atë atë periudhë.

Deri në vitin 1995, Burgu Spaçit u braktis fare dhe u la për t’u përkeqësuar : duke u shkatërruara dhe humbur gjurmët atje në Spaç : “me një vdekje të ngadaltë dhe të dhimbshme”, për ish të burgosurit politik, që vuajtën dënimin në Burgun e Spaçit, në një nga burgjet më të tmerrshme dhe famëkeqe në botë.

Mbas 1991, kur njerëzit mësuan se burgu ishte lënë në “duar të fatit”, grabitësit dhe plaçkitësit erdhën për të grabitur gjithëcka, që kishte mbetur dhe që iu nevoitej banorëve për rreth që ishin të varfër shumë në atë kohë .

Ndërsa, për ata që shërbyen në atë periudhë në Burgun e Spaçit, si autoritete, apo policë burgu, hetues, dhe ish ushtarët e gardës e rojes së kufirt, thuhet se shkuan sa ‘u hap burgu’ të zhdukin pjesën e tyre të objekteve dhe dokumenteve, dëshimve të Shqipërisë Komuniste, duke shkatërruar rëndë gjithcka edhe Burgun e Spaçit në këtë proces, i cili u zhvillua atëhere në të gjithë Shqipërinë për zhdukjen e provave të tyre.

Mirëpo, është për t’u theksuar se edhe më pas nuk është bërë shumë për të ruajtur vendin ku ishin burgjet, dhe kampet e interrnimit, ku gjurmët e tyre pothuajse janë zhdukur tashmë. Në Burgun e Spaçit, shumë nga dhomat ku ishin të mbyllur të burgosurit, janë ende plot me vizatime dhe mbishkrime nga të burgosurit, që sot mund të shihen edhe si vepra arti dhe të zbulohen se kush i ka bërë.

Në vitin 2007, burgu u shpall një monument kombëtar i kategorisë së dytë dhe u bënë plane për ta kthyer tërë vendin në një muze. Megjithatë, asgjë nuk ndryshoi për vite deri në vitin 2017, kur Ambasada suedeze e Tiranës dhuronte fonde drejt punëve të ruajtjes.

Projekti përfshiu pastrimin e lokacionit, stabilizimin e disa ndërtesave më të përkeqësuara dhe riparimin e shumë çative.

Tmerret e regjimit komunist në Shqipëri mbeten të freskëta në mendjet e të mbijetuarve, pasi vendi kujton mizoritë me të cilat përballen të burgosurit politikë 46 vjet më parë në burgun famëkeq të Spacit.

Më 23 maj 1973, të burgosurit politikë në Shqipëri, u ngritën kundër një prej regjimeve më brutale diktatoriale në Evropë, duke kërkuar trajtim human, duke i dhënë fund urisë dhe kushteve çnjerëzore të jetesës.

Thuhet se Revolta e Spaçit, e të burgosuve politik shqiptar ishte revolta më e madhe e këtij lloji në burgjet anembanë botës gjatë epokës komuniste.

Shqipëria kujton mizoritë brenda burgut të epokës komuniste

Ndonëse, në atë kohë revolat këtyre të burgosurve në burgun e Spacit, dërgoi një mesazh shprese për njerëzit e shtypur anembanë botës, nëpërmjet “Zërit të Amerikës” e vetmja që ka siguruar athere lajmin – marrja e burgut për dy ditë fitorja e tyre do të vijë në një vëmendje tjetër vite më vonë në 1991, duke u bërë edhe frymëzim për rrëzimin e komunizmit në Shqipëri.

Sepse thirrja “E duam Shqipërinë si gjithë Europa”, ka qenë thirrja e Revoltës së Spaçit, më 23 Maj 1973, që këndonin studentët e dhjetorit dhe të gjithë demostruesit në Tiranë, Shkodër e Kavajë, më 1991, duke hedhur anembanë Shqipërisë slogane antikomuniste, po që u shtypën brutalisht nga qindra ushtarë e policë të pajisur me armë dhe shkopinjë gome.

Katër të burgosur të përfshirë në Revoltën e Spaçit, u pushkatuan nga një skuadër pushkatimi, ndërsa tetë të tjerë u dënuan me 25 vjet burgim, sipas “Muzeut të Kujtesës”, një projekt i mbështetur nga shteti për të nderuar viktimat.

Sidoqoftë, disa të burgosur mbetën të vendosur dhe kundërshtar antikomnist deri në fund. Kur Skënder Daja, një nga burrat e pushkatuar pa gjyq, iu kërkua të kërkonte falje, ai u përgjigj me zë të fuqishëm : “Edhe sikur të kisha 10 jetë, të gjitha 10 herët do të kisha bërë të njëjtën gjë” dhe plumbat e pushkëve e përplasën për tokë, ndërsa komandati i togës së pushkatimit i fundit me revolver i gjuan edhe tre herë në kokë , simbas ligjit të pushkatimit.

Mizoritë brenda burgut të epokës komuniste

Simon Mirkaj, ish-kreu i Institutit për Integrimin e ish të Persekutuarve Politik, ka thënë se “rreth 6,000 njerëz u ekzekutuan me ose pa gjyq” gjatë më shumë se 45 vjet regjimit komunist.

Gjithsej “18,000 njerëz u burgosën” për arsye politike dhe disa “30,000 u dërguan në kampe internimi” brenda vendit, ka thën Mirakaj.

Popullsia e Shqipërisë ishte mbi një milion banorë, kur komunistët erdhën në pushtet pas Luftës së Dytë Botërore, e cila u rrit në pak më shumë se tre milionë, kur regjimi u rrëzua në 1991.

Diktatori shqiptar Enver Hoxha. Ishte ai që udhëhoqi vet një nga regjimet më të ashpra dhe më të përgjakshme në Evropë nga viti 1944 deri në vdekjen e tij në vitin 1985.

Përveç vrasjeve, regjimi i Hoxhës përmendet për ndërtimin e 23 burgjeve dhe 48 kampeve të përqendrimit në vendin e vogël.

Burgu i Spacit, i cili u hap në vitin 1968 në një luginë të vargmaleve veriore të Mirditës, ishte një burg brutal i regjimit burg mbi burgun e izolimit dhe kampin e detyrueshëm të punës. Zona e ashpër gjeografike e bëri të pamundur që mijëra të burgosur politikë të iknin nga ky burg ku nuk munguan në ndonjë rast sporadik edhe arratisjet vet-skarifikuese.

Lugina ishte e pasur në burime nëntokësore një minierë bakri dhe piriti e cila u bë një varrezë për qindra të burgosur që punonin atje për vdekje, mori emrin Burgu i Spaçit.

Instituti Shqiptar i Studimeve Politike në bashkëpunim me Ministrinë Shqiptare të Kulturës ka lansuar më 23 maj 2017 ekspozitën “Lugina e Rezistencës” kushtuar revoltës antikomuniste.

Autorët thanë se ekspozita synonte të bënte homazhe ndaj mijëra viktimave të sistemit komunist.

Sipas Instituti Shqiptar i Studimeve Politike, një përqindje e konsiderueshme e popullsisë shqiptare vuajti persekutimin politik direkt ose indirekt gjatë regjimit komunist. Gjithashtu, se mbetjet e mijëra njerëzve që u ekzekutuan pa gjyq ose ata që vdiqën në burgje për shkak të urisë ose torturave mbeten të zhdukur.

Ky institut thotë se regjimi nuk i kursente as familjet e të burgosurve politikë dhe ku ka pasur edhe gratë e vajza të dënuarave të përdhunura, fëmijët dhe pleqtë në kampet e internimit të keq trajtuar dhe të privvuar nga cdo gjë.

Simon Miraka, një 75-vjeçar i mbijetuar shqiptar i këtyre kampeve, duke folur rreth mizorive të regjimit që filloi për të dhe familjen e tij qysh në kohën kur ai u lind në qytetin e Shkodrës, në veri të Shqipërisë, në vitin 1945, tha se regjimi e kishte kthyer shtëpinë e tij në një burg, atë periudhë.

Miraka tha se ai jetoi 45 vjet në kampet e internimit deri në kohën kur ra regjimi. Ai tha se pesë vitet që ai kaloi në kampin e përqendrimit në Tepelenë midis 1949 dhe 1954 në Shqipërinë jugore, ishin ato më të vështira për familjen e tij. Rreth 400 fëmijë vdiqën në këtë kamp, mbetjet e të cilëve mbeten të zhdukur deri më sot.

“Edhe sot mendoj se si mund të mbijetoj [atë kamp] pasi që kaq shumë fëmijë vdiqën atje,” tha ai.

Kampi i përqendrimit në Tepelenë ishte një nga shumë kampet Stalinist të Shqipërisë, e cila u hap në vitin 1949.

Sipas kampit të internimit, më shumë se 500 njerëz të pafajshëm vdiqën në këtë kamp nga “uria, sëmundjet, torturat dhe puna e rëndë, keqtrajtimi dhe kushtet çnjerëzore”

Historia e zbehjes së krimeve të komunizmit në Shqipëri

Kryetari i Shoqatës së të Përndjekurve politikë Nebil Çika, na tha muajin a kaluar në Tiranë, në një vizitë që gazeta Bota sot bëri në zyrën e tij se në Shqipëri simbas dokumentave : ” Rreth 43,000 shqiptarë u burgosën, u dërguan në kampe internimi ose u ekzekutuan gjatë sundimit komunist që zgjatën nga viti 1944 deri në vitin 1990″.

Ai tha se :”Regjimi i Hoxhës kishte 50 burgje dhe kampe internimi; U ekzekutuan 5,577 burra dhe 450 gra; rreth 1.000 vdiqën në burg; 17,900 u burgosën me 914,000 vjet burg dhe vetëm rreth 2,700 prej tyre janë ende gjallë tani; më shumë se 30,000 u dërguan në kampet e internimit”.

Ndërkohë, ai shtoi se akoma Dosjet e Sigurimit po përdoren nga partitë për pushtet të hapen pa kushte : “Nuk kam aspak besim tek kjo klasë politike që ka zgjedhur Gramoz Ruçin dhe mbanë akoma në krye të këtij Parlamenti atë që ishte ish Ministrin e Brendshëm të fundit të regjimit, dhe ka një ish oficer të lart të Shkollës së oficerve të Enver Hoxhës, për Ministër të Brendëshëm- Njëzet e pesë vjet pasi regjimi u rrëzua në kaos, pothuajse gjysma e popullsisë prej 3 milionë banorësh nuk ka kujtesën më të vogël për atë cfarë ka ndohur, si ndodhi dhe kush e bëri, në në një nga vendet më të izoluara të botës. ” tha Kryetari i Shoqatës së të Përndjekurve politikë Nebil Çika.

commentFirst article
Sot mund të lexoni Shfletoni kopertinat