Dhjetë ditë më parë Izraeli nisi një sulm ndaj Iranit në një përpjekje për të parandaluar Teheranin të zhvillonte armë atomike, dhe ky i fundit u përgjigj me qindra raketa dhe dronë, e mbrëmë u godit nga SHBA-ja për herë të parë me dhjetëra bomba mbi centralet kyçe atomike.
Është e qartë se po dëshmojmë ngjarje historike, por raportet midis Izraelit dhe Iranit nuk kanë qenë gjithmonë armiqësore. Teherani ka qenë një partner kyç i shtetit hebre në Lindjen e Mesme për dekada të tëra.
Ndërsa Izraeli dihet se ka qenë një demokraci parlamentare që nga themelimi i tij në vitin 1948, Irani u sundua nga Shah Mohammad Reza Pahlavi gjatë së njëjtës periudhë.
Që në vitin 1947, Irani ishte ndër vendet e pakta që votuan kundër planit të ndarjes së Palestinës në Kombet e Bashkuara. Dy vjet më vonë, Irani votoi gjithashtu kundër pranimit të Izraelit në OKB. Megjithatë, Irani u bë vendi i dytë me shumicë myslimane pas Turqisë që de facto njohu Izraelin në vitin 1950 përmes kontakteve diplomatike joformale dhe krijimit të një misioni tregtar izraelit në Teheran.
Sohrab Sobhani, një profesor iraniano-amerikan i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Georgetown, në librin e tij "Antanta pragmatike: Marrëdhëniet izraelito-iraniane, 1948-1988", përmend gjithashtu aspektin humanitar, duke shpjeguar se si ekzistonin fillimisht marrëdhëniet dhe si t'i ndihmonin hebrenjtë iranianë të shpërnguleshin në Izrael.
Motivi më i thellë i Iranit ishte të distancohej nga nacionalizmi arab. Domethënë, Irani është një vend persian, jo arab, me gjuhën dhe trashëgiminë e vet historike. Shumica e myslimanëve në Iran janë shiitë, ndërsa sunitët dominojnë në vendet arabe. Nacionalizmi arab, i udhëhequr nga Egjipti nën Gamal Abdel Nasser, shpesh drejtohej kundër ndikimit të fuqive jo-arabe, përfshirë Iranin dhe Turqinë.
Situata ndryshon me ardhjen në pushtet të kryeministrit Muhammad Mossadegh në vitin 1951. Shahu kishte kompetenca të kufizuara në atë kohë, i cili ndërpret marrëdhëniet diplomatike me Izraelin për t'u afruar me vendet arabe, sepse u kërkoi atyre mbështetje në luftën kundër dominimit britanik mbi naftën.
Pas një grusht-shteti në vitin 1953, të organizuar nga CIA me ndihmën e MI6 britanik, Shah Pahlavi riafirmoi pushtetin e tij dhe u bë një monark i fortë pro-perëndimor, raporton kp.
Pastaj u krijua një aleancë e ngushtë por diskrete midis Iranit dhe Izraelit, bazuar në interesa të përbashkëta dhe mbështetjen e Perëndimit. Ky ishte rasti deri në revolucionin e vitit 1979 dhe përmbysjen e Pahlavi.
Edhe pse Irani dhe Izraeli ndryshonin në sistemet politike, vlerat shoqërore dhe identitetet, interesat e përbashkëta dhe kërcënimet rajonale i bënë ata partnerë të natyrshëm.
Izraeli, i izoluar nga bota arabe, kërkonte me dëshpërim partnerë për tregti, furnizime me energji dhe bashkëpunim ushtarak. Irani, nga ana tjetër, kishte nevojë për inovacione teknologjike, pajisje ushtarake dhe mbështetje të inteligjencës për të modernizuar ushtrinë e tij dhe për të siguruar stabilitetin e regjimit.
Historiani i Universitetit të Oksfordit, Eirik Kvindesland, thotë se Izraeli kishte nevojë për Iranin më shumë sesa Irani për Izraelin.
“Izraeli ishte gjithmonë pala pro-aktive, por Shahu gjithashtu donte një mënyrë për të përmirësuar marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara, dhe në atë kohë, Izraeli shihej si një mënyrë e mirë për të arritur këtë qëllim. Ekzistonte gjithashtu mundësia e ndërtimit të një aparati sigurie, dhe shërbimi iranian i sigurisë dhe inteligjencës SAVAK ishte trajnuar pjesërisht nga Mossadi", tha ai.
Deri në revolucionin e vitit 1979, Irani kishte një nga komunitetet më të mëdha hebraike në Lindjen e Mesme jashtë Izraelit, e cila ishte e integruar mirë dhe shpesh shërbente si urë lidhëse midis dy vendeve.
Filmi i Dan Shadur dhe Barak Heyman "Para Revolucionit" u kujton shikuesve se në kryeqytetin iranian kishte një shkollë izraelite dhe se disa izraelitë në Iran fituan aq shumë para brenda pak vitesh saqë mund të përballonin blerjen e shtëpive në pjesët luksoze të Tel Avivit pas kthimit të tyre.
Sipas filmit, siç raportohet nga Times of Israel, thuhet se kishte fluturime midis dy vendeve, të cilat nuk ishin regjistruar zyrtarisht.
Gazeta Times of Israel në një artikull të titulluar "A ndihmoi Izraeli, nën Shahun, të fillojë programin bërthamor të Iranit?" kujton gjithashtu se filmi përshkruan në detaje marrëveshjet e mëdha të armëve, si dhe kornizën kontraverse të bashkëpunimit ushtarak dhe të inteligjencës. Gazeta shkruan se korniza ka të ngjarë të përfshijë ndihmën izraelite në krijimin e asaj që u bë programi bërthamor i Iranit.
Profesori i universitetit David Menshari, i cili kaloi dy vjet duke kryer kërkime në Iran në prag të Revolucionit Islamik, dikur e pyeti një zyrtar iranian pse Teherani nuk mund ta njihte zyrtarisht Izraelin, duke pasur parasysh se marrëdhëniet ishin kaq të përzemërta.
"Është më mirë të kesh një lidhje dashurie pa kontratë sesa të kesh një kontratë që nuk do të thotë shumë", ishin fjalët e cituara nga Menshari.
Gjatë vitit 1979, Revolucioni Islamik përmbysi regjimin e Shahut dhe Irani u shpall Republikë Islamike nën udhëheqjen e Khomeinit. Regjimi i ri krijoi një qeveri teokratike dhe Khomeini e shpalli Izraelin "Djallin e vogël" dhe SHBA-në "Djallin e madh", duke i shënuar kështu qartë armiqtë e tij kryesorë dhe duke hedhur themelet për orientimin e ri të vendit
