Profesori nga University College London, Eric Gordy, ka thënë se “marrëveshja e Ohrit” mes Kosovës dhe Serbisë, nuk është projektuar që të jetë e fortë dhe e qëndrueshme, por vetëm të përfaqësojë një rezolutë kompromisi që lejon vazhdimin e negociatave për një zgjidhje thelbësore.
Në një intervistë ekskluzive për gazetën “Bota sot”, eksperti i Evropës Juglindore, ka paralajmëruar se nuk do të ketë marrëveshje të mëtejshme, pasi pjesa e krijimit të mekanizmit të vetëmenaxhimit për komunitetin serb në Kosovë, nuk do të zbatohet.
Gordy ka vlerësuar se kompromisi për Asociacionin nga ana e Kosovës është i paimagjinueshëm dhe nuk do të arrihet kurrë, meqë asnjë qeveri në Kosovë nuk mund të lejojë krijimin e territoreve të përcaktuara etnikisht brenda shtetit.
Sipas tij, mosmarrëveshja e vazhdueshme mes të dyja vendeve, shkon në favor të presidentit serb Aleksandar Vuçiq. Ky i fundit, vlerëson eksperti, nuk do të bëjë asgjë për të arritur marrëveshjen me Kosovën, pasi s’mund të tolerojë përfaqësues serbë në Kosovë, të zgjedhur në mënyrë legjitime, të cilët nuk kontrollohen nga rrjetet e tij.
Intervista e plotë:
“Bota sot”: Si e keni parë kundërshtimin e presidentit serb Aleksandar Vuçiq, për ta nënshkruar në letër “marrëveshjen” e Ohrit, a mendoni se kjo do të jetë një marrëveshje e qëndrueshme dhe e zbatueshme për të dyja palët?
Eric Gordy: Performanca e nënshkrimit është paksa spektakël, e orientuar drejt sugjerimit të opinionit publik në Serbi se ai po mban një qëndrim jotransigjent, dhe drejt ftesës së BE-së që t'i ofrojë atij përfitime më të mëdha për nënshkrimin eventual. Në një farë mënyre, gjesti i Vuçiqit është në përputhje me frymën e marrëveshjes, e cila ka për qëllim t'i lejojë Kosovës dhe Serbisë të pretendojnë se kanë marrë diçka, duke i lejuar në të njëjtën kohë të pretendojnë se nuk kanë dhënë asgjë në këmbim të asaj që ata morën. Historia krijon një kopje të bukur për gazetat tabloidike nëse Vuçiqit i dhemb dora dhe tema të ngjashme, por asnjë nga personat e përfshirë në negociata nuk do ta ketë të vështirë ta shohë atë si lojë.
Sa i përket marrëveshjes, ajo nuk është projektuar të jetë e fortë dhe e qëndrueshme, por përkundrazi të përfaqësojë një rezolutë kompromisi që lejon vazhdimin e negociatave për një zgjidhje thelbësore. Në parim, ajo duhet të lejojë Kosovën të pretendojë se ka marrë njohjen de facto, duke lejuar gjithashtu Serbinë të thotë se nuk ka ofruar njohje. Kjo është e mirë për një kohë, në kuptimin që u lejon qytetarëve të të dy shteteve të kryejnë punën që është penguar nga mosmarrëveshja e vazhdueshme. Por, forca e marrëveshjes do të jetë gjithmonë e ndjeshme ndaj perceptimit në Kosovë se njohja ende nuk është arritur, dhe në Serbi se është hequr dorë nga pretendimi për kontroll territorial. Ky është një problem që përfshin deri diku opinionin publik në Kosovë në Serbi, por në thelb burimi i destabilitetit është mungesa e vullnetit të mirë dhe besimit në mesin e politikanëve që bëjnë negociatat.
“Bota sot”: Megjithëse nuk e përfshin njohjen reciproke, plani franko-gjerman, u përshkrua si shumë i dobishëm për të dyja palët, në veçanti për Kosovën. A pritet që ky plan të çojë në njohje reciproke dhe kur?
Eric Gordy: Nuk ka alternativa për njohjen përveç kthimit në dhunë, dhe as Serbia e as Kosova nuk kanë vullnet apo kapacitet për t'iu kthyer forcëës. Pra, ndoshta është e sigurt të parashikohet se përfundimisht do të ketë njohje reciproke. Pyetja është se kur do të ndodhë kjo, dhe sigurisht është e pamundur t'i përgjigjemi kësaj pyetjeje me siguri. Por është e mundur të flitet për kushte që do ta bënin më të mundshëm njohjen. Një nga këto kushte ka të bëjë me situatën e brendshme në Kosovë, e ajo është që pjesëtarët e të gjitha komuniteteve të ndjehen të sigurt dhe të përfaqësuar në shtet. Kjo varet në një masë nga ajo që bën qeveria në Kosovë, por varet edhe nga zhvillimet brenda komunitetit serb në Kosovë. Në këtë drejtim, do të ishte shumë e dobishme nëse në mesin e serbëve në Kosovë mund të zhvillohen institucione të përfaqësimeve politike që janë të pavarura nga kontrolli i Beogradit, por Beogradi do të bëjë gjithçka që është e mundur që kjo të mos ndodhë. Një kusht i dytë lidhet me qëndrimin e aktorëve të jashtëm. Është e dobishme që, të paktën në afat të shkurtër, ndikimi i Rusisë duket se po bie në botë (megjithëse ndikimi i Kinës po zgjerohet dhe ne nuk e dimë ende se si do të projektohet në rajon). Është gjithashtu jashtëzakonisht e padobishme që Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë qenë joaktive, me presidentin Biden që ka refuzuar të pastrojë rrëmujën e lënë në rajon nga paraardhësi i tij i dëshpëruar. Ndihma më e madhe nga të gjitha do të vinte nëse pesë vendet e BE-së do të rreshtoheshin me pjesën tjetër të unionit dhe ta njihnin Kosovën, në mënyrë që BE-ja t'i qaset çështjes me një qëndrim të unifikuar. Së fundi, barrierat më të mëdha që duhen kapërcyer janë në Serbi. Këtu mendoj se perceptimi i një rezistence masive ndaj njohjes është i mbivlerësuar dhe është kryesisht produkt i propagandës. Sado e fortë që mund të jetë çdo lidhje sentimentale, njerëzit janë gjithashtu të vetëdijshëm për faktet dhe të uritur për paqe. Ata kanë nevojë për pak më shumë inkurajim për ta thënë këtë publikisht nga media dhe institucionet shtetërore dhe kanë nevojë për njëfarë sigurie se njerëzit, si dhe vendet kulturore dhe fetare, do të jenë të sigurt. Ndonjëherë konfliktet me të cilat kemi të bëjmë duken të pazgjidhshme, por unë jam gjithmonë optimist për Ballkanin, për arsyen e thjeshtë se njerëzit në rajon në thelb pëlqejnë njëri-tjetrin dhe në thelb janë të ftohtë, me disa devijime.
“Bota sot”: Kosova dhe Serbia në takimin e Ohrit, u pajtuan për një prej pikave më të rëndësishme – nisjen e menjëhershme të krijimit të një mekanizmi të vetëmenaxhimit për komunitetin serb në Kosovë. Si do të realizohet ky mekanizëm, përderisa Serbia dëshiron Asociacion me komptenca ekzekutive, ndërsa për Kosovën kjo përbën shkelje kushtetuese?
Eric Gordy: Marrëveshja siç është saktëson se do të parashikohet edhe për vetëqeverisjen lokale, por nuk thotë asgjë për formën apo karakterin e kësaj vetëqeverisjeje. Mosmarrëveshja ndërmjet palëve përfshin kryesisht shkallën e autonomisë që do të kishin pushtetet lokale të përfshira në marrëveshje nga pushteti shtetëror i Kosovës.
Nuk do të arrihet asnjë marrëveshje e mëtejshme dhe dispozita nuk do të zbatohet. Kjo për shkak se thelbi i kërkesës nga Serbia është diçka që asnjë qeveri në Kosovë nuk mund ta japë, pasi që do të përfshinte krijimin e territoreve të përcaktuara etnikisht brenda shtetit që qeveritë shtetërore nuk do t'i kontrollonin. Një kompromis në këtë pikë është i imagjinueshëm, por kompromisi nuk do të arrihet kurrë. Kjo sepse Vuçiqit i shkon më mirë të ketë një mosmarrëveshje të vazhdueshme sesa të ketë një marrëveshje. E vetmja gjë që ai nuk mund ta tolerojë në Kosovë është pikërisht, ajo që do të krijonte zbatimi i suksesshëm: përfaqësues të zgjedhur në mënyrë legjitime të popullatës etnike serbe, të cilët nuk kontrollohen nga rrjetet e tij. Vuçiq nuk dëshiron zgjidhje të mosmarrëveshjes dhe nuk do të bëjë asgjë për të arritur një zgjidhje.
“Bota sot”: Si e shihni kërkesën për zyrtarizimin e statusit të Kishës Ortodokse Serbe në Kosovë nga neni 7 i planit evropian? A mendoni se kjo paraqet rrezik për Kosovën?
Eric Gordy: Nuk ka asnjë arsye për të qenë naiv për rolin e fesë në konfliktet në rajon. Në përgjithësi, ndikimi i institucioneve fetare nuk ka qenë pozitiv në dekadat e fundit. Pjesët dominuese të shumicës së tyre kanë bërë aleancë me përkrahësit e dhunës, kanë promovuar shovinizmin dhe së paku kanë toleruar sjellje kriminale. Kisha Ortodokse ka qenë, të paktën, po aq e keqe sa fetë e tjera të themeluara, veçanërisht kur marrim parasysh sjelljen e pjesës më të lartë të udhëheqjes së saj.
Në të njëjtën kohë, megjithatë, nuk ka asnjë arsye për të qenë cinikë për rolin e fesë. Nuk është e paarsyeshme të supozohet se shumica e njerëzve që punojnë në institucionet fetare janë të motivuar nga besimi i sinqertë dhe shpresa se do të jenë në gjendje të bëjnë gjënë e duhur, dhe ata përpiqen të përfaqësojnë interesat më të mira të komuniteteve të tyre ashtu siç i kuptojnë ata (edhe pse mund të ketë disa mosmarrëveshje se cilat janë interesat më të mira të komuniteteve). Mund të paraqitet edhe rasti që nëse e krahasojmë Kishën Ortodokse në Kosovë, për shembull, me Kishën Ortodokse në Bosnje dhe Hercegovinë, ka njerëz më të sinqertë në institucionet e Kishës që punojnë me ndershmëri për të arritur pajtimin në Kosovë sesa në disa vende të tjera.
Pra, ka potencial për një kontribut pozitiv shumë të rëndësishëm për të dhënë këtu, edhe nëse është një potencial relativisht i vogël. Një nga mangësitë e mëdha të të gjitha projekteve për të komunikuar të vërtetën, për të nxitur dialogun dhe për të inkurajuar mirëkuptimin në mjediset pas konfliktit të rajonit është se ato kanë funksionuar kryesisht përmes ligjit dhe shtetit. Ata kanë lënë jashtë komunitetet dhe kanë përjashtuar veçanërisht institucionet të cilave njerëzit u besojnë më shumë dhe ato të cilave njerëzit kërkojnë udhëzime për të jetuar jetën e tyre në mënyra që janë në përputhje me atë që ata besojnë – këto institucione janë arti, arsimi dhe feja. Nëse i lëmë në dialog, ata do të bëjnë disa gjëra të mira dhe disa të këqija, por ndoshta nuk do t'i bëjnë njerëzit më të izoluar ose më pak të informuar. Në ekuilibër, nuk ka asnjë arsye të mirë për të pasur frikë të respektohet besimi i njerëzve të tjerë.
“Bota sot”: Vuçiq paralajmëroi se nuk do ta zbatojë pjesën e marrëveshjes lidhur me anëtarësimin e Kosovës në OKB. A besoni se do të ketë sanksione ndaj Serbisë për “vijat e kuqe”, apo do të vazhdojë “përkëdhelja” nga BE-ja?
Eric Gordy: Këtu më kërkohet të parashikoj të ardhmen, por sigurisht që çdo parashikim që bëj ka gjasa të barabarta për të qenë i gabuar dhe i drejtë. Nuk kam ndonjë talent të veçantë për të parë të ardhmen. Nëse duam të përdorim të kaluarën si bazë për të bërë parashikime, atëherë ndoshta është e saktë të vërejmë se BE-ja ka qenë jashtëzakonisht e butë me strategjinë e Vuçiqit për të zvarritur procesin e negociatave në pafundësi, kështu që nuk do të ishte krejtësisht e paarsyeshme të pritej. se kjo tolerancë mund të vazhdojë. Nga ana tjetër, ndoshta është edhe rasti që lufta në Ukrainë ka kontribuar në një fokus më të madh në Evropë mbi sigurinë dhe nevojën për unitet, dhe se ka sjellë urgjencën e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve dypalëshe në Evropë. Kjo mund të kontribuojë në një energji më të përqendruar në lëvizjen e proceseve përpara nga ana e Evropës, por ne duhet të jemi të vetëdijshëm për kufizimet në aftësinë e BE-së për të arritur konsensus dhe për të vepruar shpejt.
“Bota sot”: Si mendoni se do të ndikojë në proceset integruese dhe në liberalizimin e vizave për Kosovën, nëse kjo e fundit nuk e zbaton pikën që lidhet me vetëmenaxhimin e komunitetit serb në Kosovë?
Eric Gordy: Dështimi i negociatave në Ohër do të kishte krijuar një avantazh afatshkurtër për Serbinë, në kuptimin që Kosova tani perceptohet nga disa aktorë në BE dhe SHBA si palë që pengon një marrëveshje. Kjo mund të nënkuptojë se Serbia merr disa lëshime dhe se Kosova nuk merr disa lëshime që i ishin premtuar. Por ka dy faktorë që e bëjnë këtë situatë të përkohshme: njëri është se propaganda e vrazhdë e Vuçiqit, si loja e tij budallaqe për nënshkrimet dhe duart, do t'i kujtojë BE-së se ai është një partner jo i besueshëm. Tjetra është se në afat të gjatë nuk ka asnjë kusht real për zgjidhjen e mosmarrëveshjes përveç njohjes së Kosovës nga Serbia.
“Bota sot”: Si e vlerësoni gjithë rolin e kryeministrit Albin Kurti, në këtë marrëveshje, çfarë duhet të (mos) kishte bërë Kurti që nuk e ka bërë?
Eric Gordy: Kurti ndoshta është më i vetëdijshëm se kushdo tjetër për mënyrat se si është bërë i burgosur i suksesit të tij. Ai u zgjodh mbi bazën e zemërimit të gjerë të publikut, si në qeveritë e mëparshme ashtu edhe në manipulimin e ashpër të parlamentit nga përfaqësuesi i SHBA gjatë administratës së Trumpit. Një pjesë e madhe e këtij zemërimi buronte nga perceptimi se qeveritë e mëparshme ishin të papërgjegjshme dhe të korruptuara, por një pjesë e tij buronte edhe nga perceptimi se Kosova nuk po mbronte mjaftueshëm interesat e saj në negociatat ndërkombëtare. Ai mori një pjesë të mirë të popullaritetit nga premtimi për të kërkuar njohjen pa mëdyshje, dhe jo për të tërhequr apo kompromis për këtë kërkesë. Nuk është e vështirë të kuptosh pse ky premtim bën jehonë në opinionin publik, por krijon problem në negociata. Do të thotë se çdo hap larg një kërkese për njohje rrezikon të shihet nga publiku si shkelje e premtimit të tij. Në një nivel praktik, kjo e ndihmon Vuçiqin në strategjinë e tij të përgjithshme për të vonuar një marrëveshje dhe për të shmangur zgjidhjen.
