I thirra gjakut të të parëve për të cilët më kishte folur gjyshi dhe babai dhe shkova në parakohësi, pesë-gjashtë breza përpara, atje kah fundi i shekullit të 18- të. E ndoqa së pari lozën e gjakut, ashtu si e lypte tradita, se loza e gjirit nuk përmendej ose rrinte në hijen e së parës. Edhe kur përmendej, përmendej për ta mburrur të parën. Por, ja që një e tillë ma tërhoq vemendjen, ishte veshur me lavdi dhe jetonte në gojën e brezave radhazi. Paskemi pasur atëherë një bijë, sot një parahallë, të dhënë në fshatin Rrëmajë. Soja ia thoshin emrin dhe prej asaj sojnike ish përtërirë një familje që kish qenë buzë zhdukjes. Shkova për ngushëllime sepse më të vjetrit nga ato familje, trashëgimtare nga hallemadhja jonë, Abdylit , që nuk e kishim as nip, as stërnip, as katërnip, por dukshëm më të largët dhe shumë të afërt, i kish vdekur djali 40 vjet më i ri se ai, që po i mbushte të 82-at. Bota thoshin se e kishim të largët, por ata thoshin se ne na kishin më të afërm se ata nipër që kishin lindur po atë vit dhe respektin e kishim më të veçantë. Ju do pyesni si është e mundur kjo dhe pëgjigja erdhi nga vetë Abdyli.
Unë i ulur në kryevend isha provokim për miqtë dhe dashamirët që vinin për ngushëllime. A isha unë personi që duhej ngushëlluar, a jo! Rastet e ngushëllimeve dhe ashtu janë të rënda. Ku të zgjedhësh fjalë që do t’ia lehtësojnë dhembjet e babait për djalë. Se kur ngushëllohet djali për babain është më lehtë, sidomos kur vdekja është me rend familjar dhe kur vdes njeriu në moshë të shtyer. Ato fjalë ngushëlluese duhet të jenë të mençura, të shkurtëra dhe emocionuse që pranohen nga i zoti i pamjes dhe të gjithë të tjerët. Sepse në pamje ka të tillë që vijnë për ngushëllime dhe në vend që ta lehtësojnë dhembjen, ta shtojnë.
Hyra në dhomën e pritjes, dhomë e improvizuar, sepse ishte korrik. Ishte e mbushur me burra dhe Abdyli duhej t’u jepte përgjigje të gjithëve. E ngushëllova duke pasur emocione edhe për rrjedhën familjare, edhe për moshën që e kishte i ndjeri, edhe për atë se e kasha pasur nxënës në gjimnaz.
-Abdyl,- i thashë,-Zoti të lashtë shëndosh. Është fisnikëri të keshë dhembje, por është burrëri të bësh sabër(durim). Të mërzitesh nuk është mirë se mërzitja sjell vetëm të këqia. Me Zotin nuk bën të hidhërohemi.
-Zoti të patë dajë! Ti e ndreqe në mënyrë të veçantë,-më tha. Ma përkujtove miqësinë e para njëqind e pesëdhjetë vjetësh.
-Abdyl, foli Dervish Beqa, që rrinte krah meje në kryevend dhe ishte mik shtëpie me të. Edhe ne kemi pasur miqësi para njëqind e pesëdhjetë vjetësh, por nuk e dimë se ku janë dhe kush janë ata miq të atëhershëm. Na bëre kureshtarë. Çka e ka ruajtur këtë miqësi kaq gjatë?
-Dervish, atë miqësi e kemi ruajtur brez pas brezi, e kemi rikujtuar duke ua treguar brezave të rinj, e kemi konsideruar miqësi të shenjtë, kemi hyrë dhe kemi dalë për festa, për dasma, për ngushëllime dhe më shumë për miqësi. Ende po vijnë dashamirë për ngushëllime dhe duhet respektur ata, por kur të kemi një pushim në kohën pak para buke të tregoj.
Dhe vërtet pak para buke Dervishit i ish shtuar kureshtja për fjalën e lënë peng dhe iu drejtua Abdylit, të zotit të pamjes:
-E, Abdyl, ku mbetëm në bisedën e mëparshme ?
-E ke fjalën për dajët e moçëm ?
-Po, pikërisht për atë miqësi.
Abdyli e mblodhi mendjen, sigurisht të shpërndarë nëpër hallet familjare dhe u përqëndrua në ngjarjen që do ta tregonte.
-I pari ynë, deri kur e dimë, quhej Zyber. Para tij thuhej se ishin të krishterë. Dhe ky Zyberi i kish kaluar të gjashtëdhjetat dhe fëmijë nuk kish pasur. E keqja i ish shtuar kur i kish vdekur e shoqja. Gjithçka kish shkuar në përmbysje e perëndim. E kotë ishte pasuria e tij, me shtëpi, me pus në oborr, me ara e luadhe, me pak male e shumë bagëti. Dhe jo vetëm kaq, por dhe sytë e kishin lënë, sepse i kishin vënë perde të verdhë, s’di si i thonë sot.
-Katarakt, - thashë unë.
Po, ashtu, të lumtë goja, dajë!- më tha.
-Kishin kaluar tre muaj kur për të kujsdeseshin dashamirët e tij dhe një motër që ishte më me nge dhe pamja nuk ndalej. E pamja nuk ishe aq shumë për të ndjerën, sa ishte për të gjallin “të vdekur”. Kishin shkuar dhe dy dashamirë të shpirtit nga Dedajt dhe kur kishin hynë në oborr, trolli u ish dukur si një kufomë e zbehtë që dita ditës do të shndërrohej në gërmadhë. Do të rrënohej tymtari dhe nuk do të bënte zë askush më në derën e tij.
Pas një bisede plot brenga, biseda shkoi deri aty sa i thanë:
“-O Zyber jarani! Sot kemi ardhur jo vetëm të të shohim, por edhe të bëjmë një dert me ty. Është dert mbi derte dhe mos na e merr për të keq.
-Zoti ua marrtë të ligat, or dashamirë, prej jush nuk pres gjë të keqe.
-Po sikur të jetë kësmet e ta gjejmë një grua, por në një moshë që lind, ç’thua ti? Do ta pranoje? Njeriu duhet kërkuar fatin e tij dhe Zoti i ndihmon.
- Dashamirë, - u kish thënë ai. Unë jam i vjetër, madje dhe nuk po shoh mirë. Po kush më merr mua, lavdija e Zotit ju qoftë ?!
- Fati i njeriut ruhet dikund dhe gjendet me ndihmën e Zotit. Vetëm ti prano dhe ne ecim. E provojmë”.
E kishin këta dashamirë të Zyberit një probatim në fshatin Mollak, prej nga është daja dhe ia mësyen një mbrëmje për ta kaluar një natë dhe për t’ia kërkuar vajzën, Sojën, që i kish mbushur 22 vjet dhe nuk i kish dalë kësmeti. Se pse kish mbetur pa u martuar deri atëherë, unë nuk e mbaj në mend të ketë thënë dikush diçka. Nuk qe vajzë te ato të bukurat, por as të mbetej nënole; ishte e mençur, e bëshme, punëtore; që i bënte punët e shtëpisë dhe ato të fushës; që mund t’i ngarkonte 50 okë drith në kalë pa problem. Dhe kjo kërkohej…
Në mbrëmje, pas darke, e kishin hapur bisedën se pse kishin shkuar.
-Kemi ardhur, Brahim jarani, që në emër të Zotit dhe të Zyber Qenajt ta lypim vajzën për nuse. Familja e tij po shuhet, po del faret. E ku ka shpresë njeriu më tepër se te jarani.
-Mor burra, mirë se u ka pruar Zoti, si qoftë hajr, u bëftë. Më keni shtier në provë të madhe, në provë burrërie. Më jepni leje deri nesër në mëngjes, sepse nuk luhet me shpirt të huaj, sado që vajza është imja. Unë për këtë vendos vetë, por rasti është i veçantë dhe duhet të pyes dhe familjen. Edhe djalin, Salihun, nuk e kam këtu, është mysafir dhe kthehet nesër në mëngjes.
Pasi i pinë kafet e pasdarkës, kafe i thoshin se ishte elb i përzier rrallëherë me ndonjë kokërr kafeje, i pjekur dhe i bluajtur, Brahim Mollaku, u shtroi dhe i mbuloi miqtë, vuri në zjarr edhe një cung thane të tharë në oxhak dhe mori leje të mos flejë në dhomën e mysafirëve. Kështu nuk e pranonte tradita, por nuk ishte hera e parë që këta i kishte në konak dhe këtë herë u desht kështu. Ua la “Natën e mirë !”, ua la një bucele(buri i themi ne) me ujë dhe një kupllicë(enë druri) dhe shkoi poshtë ku flente e shoqja. I tregoi fill e për pe se pse kishin ardhur këta mysafirë dhe e priti mendimin e saj. Ajo ishte bijë soji ardhur nga derë shpinaku e Pogajve, që i dhimsej e bija se ku jepej dhe ia thante krahët kur do të shkonte nuse, por ç’t’i bësh. Të keshë vajzë do të thotë të bash dert dyertë e dynjasë. Vajza është për derë të huaj. Në shtëpinë e babait i ruhet vetëm betimi i gjakut “Robi është juaji, ndërsa gjaku është yni”.
E shoqja e xha Brahos, si e quanin zakonisht, nuk foli. Vetëm pyeti për gjendjen e mikut që ia lypte vajzën dhe tha:
-Unë kam ardhur në shtëpinë tënde. Jam gruaja jote. Vendimi është yti. Faleminderit që më pyete, por të lutem le ta pyesim edhe vajzën.
-Mirë ke menduar, le ta marrim dhe mendimin e saj dhe të djalit që vjen nesër në mëngjes. Nesër ua dua mendimin e të gjithëve dhe veçmas të Sojes.
Fjeti në kthinë para flladnikut e jo në dhomën e martesës ku e shoqja do të flinte me të bijën.
Mëngjesi i gjeti të gjithë zgjuar, pa shtier gjumë në sy. Të gjithë thuajse kishin sy të buhavitur, të skuqur, me fytyra të rënduara nga mendimet bjeshkë, mendime që vlonin si re shtrëngate, që sa shkonte njëri, vinte tjetri. Para se të shkonte në dhomën e mysafirëve, shkoi në shtëpinë e zjarrit ku e shoqja, që ishte zgjuar që me natë, po gatuante bukën e misrit të verdhë si diell, ndërsa e bija po fshinte e lante enët. Pyeti se a kishin fjetur me gjithë se e kuptoi pa u përgjigjur kush se fare nuk i kishin mbyllur sytë. Mendimin e së shoqës e kish marrë që mbrëmë, të të birit herët në mëngjes, por po e priste mendimin e së bijës. Ajo thua se ish bërë gati për këtë dhe tha:
-Baba, po më vjen turp të flas, por e di se sa i ngarkuar je me këtë rast. Ne sa miq i kemi kthyer. Paska qenë kësmet që ky të jetë fati im. Nëse Zoti na jep evlad, unë do ta ngjall një familje dhe do të përkushtohem për të. Ty të nderoj si baba dhe të nxjerr me faqe të bardhë si ke qenë çdo herë. Me jaranët do të forcohet dhe më shumë jarania, ndërsa miqësia jonë nuk do të zgjat një apo dy breza , por gjatë e më gjatë.
-Paç faqen e bardhë bijë, Zoti të nderoftë se qenke vërtet soj fisnike si e ke dhe emrin.
Ia shtrëngoi kokën në krahërorin e tij dhe e mbajti gjatë thua se nuk ngihej me të. Ofshani si kur shfryhet gjyryku dhe doli. Drojën, frikën dhe pasigurinë po e zëvendësonte vetbesimi, guximi dhe siguria.
I ngazëllyer shkoi në dhomën e mysafirëve megjithatë me një barrë dhembjeje për të bijën që po e jepte për vejan dhe në moshë dhe për misionin e shenjtë që po e merrte e bija. E hapi derën e dhomës dhe të dy mysafirët i gjeti ende ratë në shtrojë, në postaja ogiçi dhe të mbuluar me jorganë të qepur nga pëlhura dhe të mbushur me lesh delesh. I kishin vënë duartë nën kokë, në zverk, dhe e kishin ngulitur shikimin në tavan. I pyeti se a kishin fjetur dhe kuptoi se edhe këta nuk kishin shtier gjumë në sy. Kishin marrë mbi vete barrën e përgjegjësisë së dyanshme: po kërkonin nuse për ta ringjallur një familje dhe po e kërkonin një vajzë për vejan dhe të moshuer që ku ta di se ç’do të thoshin ata vetë, po të ishte vajzë e tyre. “Hajr e bëftë Zoti !”- thanë gati njëzërit dhe u zgjuan që të dy. Pritnin përgjigje dhe pak kishin shpresë. Ishin kthyer si shkues në disa vende. Por ndodhi mrekullia, kjo shtëpi e nderoi familjen si gjë të shtrenjtë. Familja shqiptare duhej të mbijetonte me çdo çmim.
-Për hajr i qoftë bija ime Zyber Qenajt! Për hajr edhe juve! Zoti i bëftë katund!- dhe ua shtrini dorën që të dyve.
Ja që burrat bëjnë burrëri, por dinë dhe të bëhen fëmijë. Ia plasën vajit që të tre. Kishte këtu gëzim të pafundtë, dhembje dhe përgjegjësi se si do të vanin punët gjithandej.
-Paç faqen e bardhë e Zoti të nderoftë, Brahim Mollaku. Ju qoftë për hajr miqësia me Zyber Qenajn! Na nxore me faqe të bardhë. Rasti yt është i rrallë dhe shumë fisnik. Paç bekimin e Zotit!
Zyberi ynë pastaj me ndihmën e miqve i operoi sytë( ku dhe si, nuk e di) dhe iu kthye të pamurit. U martua dhe pati tre djem dhe një vajzë të martuar në Lugishtë. Vetëm djalin e parë e kishte martuar sa qe gjallë, pak para vdekjes, në moshën 82 vjeçare sa i kam dhe unë sot. Ai e martoi djalin në këtë moshë, ndërsa unë e varrosa djalin e parë.U përmbajt të mos qante, por djersët i gufuan në ballë me sumbulla si kur vlon vala. Pushoi duke i fshier djersët dhe ishte i kënaqur që e shfletoi një faqe të historisë së familjes së tij, duke më shikuar mua vazhdimisht.
E ndjeva si detyrë dhe pyeta:
-Unë që jam pasardhës i tyre, dajë i respektuar dhe falenderues për ju, po ju pyes: sa shtëpi dhe sa anëtarë jeni tash nga ajo rrjedhë familjare ?
-Dajë, nuk e dimë askush. Por mund ta dimë vetëm nëse angazhohet dikush prej djemve të shkolluar dhe me durim t’i shënojë duke e pyetur secilën familje veç e veç. Vetëm unë sot i kam 30 anëtarë të familjes .
-Emrin e tij, burra, familja jonë e ka përtërirë edhe një here deri tash. Ishte kushëriri Brahim që ra në altarin e lirisë dhe u shpall Dëshnor në luftën për çlirimin e Kosovës- thashë unë.
- Kishte burra atëherë- tha dikush. Ka dhe tash- tha tjetri.
Vetëm unë mbeta peng i dy kohëve: i asaj kohe kur u lidh kjo miqësi dhe i kohës sonë që po e jetojmë. Meditoja si një i humbur në mes shumë njerëzve. A e kupton koha kohën. A ia jep përgjigjen e duhur.
Kur i bëja pyetje kohës së atëhershme, nuk merrja përgjigje. Vetëm e dija se ajo, parahalla jonë, duke e parë të shoqin të plakur, plakej më shpejt, ndërsa ai duke e parë të shoqen të re, përtëritej. Dhe afroheshin paksa. Pyetjet mbetnin si një zë i mbytur që ushtonin si zëri i përplasur në rezonansë në majet alpike. Duhet të udhëtoja me vite dritë që të shkoja në atë kohë ku nuk do të më njihnin as të mitë. E pasi nuk mund të shkoja, ngushëllohesha vetëm me pyetjet e bëra( A e ngriti paragjyshi im në everest burrërinë, a e paragjykoi dhe me emrin Soja flijimin e saj, a i imponoi gjë fatit të saj apo këto fjalë që thuheshin në emër të saj janë një stolisje, si e dërgoi nuse një vajzë pa pajë, pa duvak, për një të moshuar vejan që i dallonin 40 vjet, dhe… dhe vetë Soja a ishte pajtuar vërtet dhe a ishte e vetëdijshme se po sakrifikohej deri në flijim ) dhe me miratimin që e bënin më të vjetrit: (kush e bën sot atë burrëri, ku gjen sot femër si ajo) të cilët me vite përballëshin me valë epike. Thashë me vete se kjo miqësi e dikurshme ishte vetëm një baladë e zbutur: atje flijim për të ndërtuar një kala se duhej mbrojtur atdheu; një urë që lidhte dy botëra; një kishë që shërbente si altar për ta dashur më tepër Zotin, e këtu, një sakrificë deri në flijim për ta ripërtritur dhe ndërtuar një familje.
Pyetjet që ia bëja kohës sonë ishin me përgjigje nga jeta e përditshme. Përgjigjet ia kthenin shpinën asaj kohe dhe mua më bënin që të mos ndihesha i mburrur, por të shihesha me indiferencë nga më të rinjtë. Po çka më ngushëllonte?! Pikërisht vija e gjakut e asaj kohe që u ngjiz në vijën e gjirit, gjallëria në dhjetëra e qindëra familje nga hallemadhja jonë, respekti për rrënjët prej nga buronin këto virtyte që lanë gjurmë njëqind e pesëdhjetë vjet.
