Në jetën shoqërore, përgjithësisht ndodh, që njerëz të shquar, të letërsisë, kulturës, shkencës, të artit e të pedagogjisë, të veçohen nga të tjerët për aftësi intelektuale, për përkushtim në çështjet madhore, për veprimtari të devotshme dhe për pathyeshmëri të vullnetit e të idealit të lartë që si obligim misioni i kanë dhënë vetes dhe që kanë në shpirt. Të tillë njerëz nuk lindin në çdo kohë, janë të nevojshëm për jetën, shoqërinë dhe kombin në përgjithësi dhe, secili në fushën e vet e njëherësh bashkërisht i vënë vulën fushave të ndryshme të cilave i janë qasur. Njëra prej figurave më të shquara të letërsisë shqipe, por që edhe i ka kaluar kufijtë kombëtar, është edhe emri i shkrimtarit, studiuesit dhe pedagogut të shquar, i cili jeton dhe vepron larg atdheut të vet, në Amerikë, përkatësisht në Teksas të këtij vendi, i cili qysh herët është bërë çerdhe e ngrohtë e figurave më të shquara të kombit të fushave të ndryshme, si të jetës politike, letrare, shkencore, arti e të veprimtarive të tjera.
Në këtë vend ka afro dy dekada që ka gjendur veten edhe shkrimtari, studiuesi dhe pedagogu tashmë shumë i mirënjohur, Gjekë Marinaj. Vepra e deritanishme e Gjekë Marinajt, është në përputhje të plotë me jetën e me formimin e tij shpirtëror, kulturor dhe nacional. Të konturosh portretin e këtij shkrimtari dhe studiuesi të shquar të botës letrare e shkencore shqiptare, por edhe të asaj universale, do të thotë ke të bësh me një personalitet me një kulturë të frytshme dhe tepër kualitative letrare e studimore, i cili përherë është në ngarendje që t’i shërbejë letërsisë sonë kombëtare, por edhe të asaj botërore; me pretendimin që të sjell mes nesh më shumë dritë mendimi, më shumë dituri, më shumë vërtetësi... Marinaj, si gjithherë deri me tash, kërkon të jetë plot energji, tek kryen një veprim fisnik të pasurimit të panteonit të letërsisë, shkencës dhe kulturës nacionale dhe internacionale, që zë vend e lë gjurmë në kujtesën e brezave bashkëkohorë, e prandaj merr, ose do të marr falënderimet që meriton nga lexuesit që ndjekin veprën dhe shkrimet e tij . Pra, kemi të bëjmë me një krijues të palodhur të vlerave të pastra nacionale. Si personalitet, i jetës letrare, publicistike, studimore e pedagogjike, paraqitet si një bibliotekë novatore, e formuar nga dora e mendja produktive në përputhje me kontekstin e mendimit dhe krijimit kohor. Nëpërmjet kësaj kolane të letërsisë e të artit tonë, atdheu/kombi ynë, përkatësisht letërsia dhe kultura jonë kombëtare po njihet dhe pasqyrohet anekënd globit. Kështu, pra emri i shkrimtarit Gjekë Marinaj, sot njihet si emër i njërit prej përfaqësuesve më të denjë të letërsisë dhe kulturës sonë, duke i bërë nam letërsisë, publicistikës, shkencës dhe artit tonë në kohën kur më tepër se kur është e nevojshme, ngase popujt tjerë më një letërsi, me një art dhe kulturë janë shumë më të varfër se sa ne, mirëpo kanë arritur t’i arrijnë lartësitë e afirmimit. Ky është edhe synim dhe obligimi që i ka dhënë vetes Gjeka...
Kush është Senada Demushi (Delaj), autore e monografisë “Shtigjeve letrare të Gjekë Marinaj”.
Senada Demushi (Delaj), ka lindur në Koplik, Malësi e Madhe, më 11.3.2018. Ka përfunduar gjimnazin “Shefqet Hoxha”, në qytetin e lindjes, para se të vazhdonte studimet universitare. Ka lindur në një familje, ku lulëzonte tradita, dashuria për letërsinë, këngën folklorike, rapsodët dhe u brumos me tharmin e të gjithave bashkë, duke e çuar atë më vonë drejt studimeve të larta në USH “Luigj Gurakuqi|”, dega “Gjuhë-Letërsi” (2002-2008).
E lidhur fort pas letërsisë, në vitet 2010-2012, kryen studimet pasuniversitare, duke u diplomuar në Master Shkencor për “Etnokulturë e Letërsisë shqipe”. Aty zgjodhi si temë të mbrojtjes së diplomës pikërisht lëndën Letërsi e diasporës” dhe vendosi të bëjë një studime të gjerë mbi poetin e talentuar Gjekë Marinaj.
I ati i saj, rapsodi i dëgjuar Jonuz Delaj, i kishte treguar asaj për një djalë malësor, me shumë guxim e talent, për poezinë e tij... “Kuajt”. Më vonë ajo vendosi që ta zgjerojë më shumë studimin dhe të shkruajë këtë monografi, të cilën ju e keni në dorë.
Senada punon prej më shumë se 5-vitesh si mësuese e Gjuhës shqipe. Është e martuar dhe ka dy fëmijë. Ka mbrojtur edhe 3 gjuhë të huaj, anglisht, frëngjisht dhe italisht, si dhe ka njohje për shuhen spanjolle e latine. Jeton në Shkodër.
Portretizimi i Marinajt përmes veprës “Shtigjeve letrare të Gjekë Marinajt”, të autores Senada Demushi, (Delaj)
Për shkrimtarin, publicistin, studiuesin dhe pedagogun e mirënjohur Gjekë Marinaj, janë shkruar libra dhe shkrime të shumta në gazetat dhe revistat në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, por edhe jashtë këtyre hapësirave, sidomos në Amerikë, ku njëherësh edhe e vazhdon aktivitetin e tij të frytshëm dhe me interes dimensional. Shkrimtari, publicisti dhe studiuesi, i cili jeton dhe vepron në Amerikë, Adnan Mehmeti, në vitin 2017 ka shkruar monografinë me titull: “Gjekë Marinaj më shumë se poet”. Ndërkaq, për të ndriçuar edhe më shumë figurën dhe veprimtarinë letrare dhe studimore të Gjekë Marinajt, studiuesja e re dhe me shumë perspektivë, Senada Demushi (Delaj), botoi monografinë tjetër për Gjekë Marinajn me një titull shumë të qëlluar dhe simbolik, “Shtigjeve letrare të Gjekë Marinaj”.
Në këtë libër, studiuesja Demushi i është qasur me përkushtimin më të madh duke gërmuar deri në thellësitë e minierës letrare e studimore të Marinajt, në kërkim të mbërritjes deri te qasjet më të rëndësishme dhe më me interes të figurës dhe veprimtarisë së Marinajt. Dhe, si duket falë këmbëngulësisë së studiueses Demushi, ia ka arritur që ta konceptojë këtë libër mjaft të çmuar dhe që meriton çdo vlerësim nga lexuesit dhe studiuesit e sotëm.
Studiuesja Demushi (Delaj), gjatë studimeve të saj, duke u njohur me lëndën “Etnokulturë e diasporës”, është njohur nga afër për shumë emra krijuesish shqiptarë, të cilër në mënyrë të dinjitetshme vazhdojnë rrugën etërve të letërsisë shqipe, të cilët kanë jetuar dhe vepruar në diasporë, duke e shkruar dhe afirmuar letërsinë dhe kulturën shqipe në diasporë, si në Europë, po ashtu edhe në Amerikë. Si pasues të shkrimtarëve të mëdhenj, të cilët kanë vepruar në diasporë, si Mithat Frashëri, Krist Maloki, Noli, Konica, më vonë Arshi Pipa, Naum Prifti etj., tash breza të rinj krijuesish të talentuar, që kanë krijuar çerdhe të rëndësishme të letërsisë, shkencës dhe kulturës shqiptare. Me këtë rast, autorja Senada, potencon brezin e ri krijuesish, si Gjekë Marinajn, Dalan Luzajn, Petraq Palin, Rasim Behon , Kolëc Traboinin etj. Në Amerikë; Artur Spanjollin, Gëzim Hajdarin, Shpendi Sollakun, Ornela Vorpsin, Ron Kubatin etj. Në Itali; Alush Avdylin, Naser Janin, Mina Çaushin, Miho Gjinin etj., në Greqi. Ky brez i të rinjsh me krijimet e tyre përfaqësojnë në shtypin e kohës në këto vende ku jetojnë dhe veprojnë.
Autorja Demushi (Delaj), shpjegon kureshtjen që ka zgjuar që si studiuese të jetë kureshtare e veprës së shkrimtarit Gjekë Marinaj. Ajo sqaron që njohja virtuale me Gjekë Marinajn është e hershme, gjegjësisht qysh në fëmijëri kishte dëgjuar për këtë emër të letrave shqipe nga babai i saj Jonuz Delaj, të cilit shkrimtari Marinaj i kishte dhuruar disa libra me autografe dedikuar babait të saj, libra këto që autorja ka gjetur në bibliotekën e babait. Dhe, sipas autores, duke u njohur nga afër me shkrimet dhe veprat e Marinajt, Demushi- Delaj u motivua që t’i qaset me përkushtimin më të madhe figurës dhe veprës së këtij shkrimtari, i cili tashmë jeton dhe veprojnë në Amerikë.
Libri “Shtigjeve letrare të Gjekë Marinaj” është i konceptuar në 12 kapituj që përbëjnë një strukturë unifikuese përmbajtjesore.
Në kreun e parë autorja Demushi-Delaj, prezanton një biografi jetësore të protagonistit të librit, Gjekë Marinaj. Sipas autorë së librit, Marinaj është i lindur në Brrut të Malësisë së Madhe në 26 maj 1965, “mu në mes të jetëgjatësisë së pushtetit të Enver Hoxhës, Marinaj e mësoi që herët natyrën e jetës në një regjim totalitar. Armiqësimi me sistemin totalitar paguhej me dekada internim, izolim, ose asgjësim fizik”. Qysh në moshë të re ai filloi të shkruaj dhe me shkrimet e tij t’i kundërvihej asaj ideologjie ekstreme e shtypëse. Hapat e parë i hodhi në drejtimin e gazetarisë duke botuar shkrime në disa medie të kohës, fillimisht në gazetën “Jeta e re”, në Shkodër, më pastaj në disa gazeta të tjera, si “Zëri i Rinisë”, “Luftëtari” dhe “Vullnetari”. Në atë kohë, pas vdekjes së Enver Hoxhës substanca e fuqisë së atij regjimi filloi të tëhollohej, megjithatë shtypin e kohës e mbante nën kontroll. Meqenëse ishte plotësisht i vetëdijshëm që poezitë dhe krijimet tjera të “rrezikshme”, për regjimin, sidomos pasojat që i sjellin botimi i tyre, Marinaj i mbante për vete duke shpresuar që një ditë do ta shohin dritën. Kështu, në vitin 1990 Marinaj një cikël të poezive iu beson poetëve të shquar të kohës, si Ndoc Gjetjes, Rudolf Markut, Nasi Lerës, Bardhyl Londos, Skënder Buçpapajt etj. Atëbotë Buçpapaj dhe Marku ishin redaktorë dhe Londo kryeredaktor i gazetës kulturore e letrare “Drita”, e cili ishte organ i LSHASH.
Poezia “Kuajt” që trandi pushtetin dhe detyroi Marinajn të kërkojë shpëtim
Poezia “Kuajt”, e Gjekë Marinajt, e botuar më 19 gusht 1090 në gazetën “Drita” , është një nga poezitë që qëndron edhe sot e kësaj dite pas kaq vitesh në mbamendjen e lexuesve të shumtën, e cila poezi sikur trazoi në atë kohë “arterien e popullit”, por, njëherësh edhe zemëroi në masë të madhe pushtetin e atëhershëm, i cili akoma nuk kishte arritur të lirohej nga ideologjia e së kaluarës. Poezia “Kuajt’, ngërthente në vete në ndjenjë shumë të thellë , shpaloste atë që ishte akumuluar për shumë vite dhe dekada zemërimi dhe pakënaqësia ndaj atij regjimi i cili mbante të dhunuar dhe të robëruar një popull të tërë.
Botimi i poezisë pasoi me “hakmarrjet” e regjimit ndaj autorit, por edhe ndaj mbartësve të “fajit’, që kishin bërë me rastin e botimit të kësaj poezie. Shkrimtarët përgjegjëses të redaksisë së gazetës “Drita”, u detyruan që t’u përgjigjen urdhrave të organeve të sigurimit, për “gabimin” që kishin lëshuar dhe për shkeljen e kritereve të politikës redaktuese të gazetës, po ashtu edhe autori i poezisë, poeti Marinaj, ftohet për t’u paraqitur në organet e sigurimit, përkatësisht në Degën e Punëve të brendshme të Shkodrës. Marinaj ishte plotësisht i vetëdijshëm se për “gabime”: të njëjta me çfarë ndëshkimesh kishin pësuar krijues të tjerë dhe duke i kuptuar mirë pasojat, ai vendos që me një ilegalisht të kalojë kufirin dhe të gjendej, fillimisht në Mal të Zi, duke qëndruar në ambientet policore për dy javë në Podgoricë, më pastaj transferohet në Serbi, përkatësisht në Beograd. Pas qëndrimit disa javë në Beograd, duke i bindur autoritetet zyrtare të Ambasadës së Amerikës, përkatësisht ish-ambasadorin e atëhershëm të Amerikës në Beograd, Uarën Zimerman, nga vetë ambasadori merr lejen e për qëndrim të përhershëm në Amerikë.
Në Amerikë për Marinajn fillon jetë të re me perspektivat e saj
Më arritjen e Marinajt në Amerikë fillon një jetë e re me ambicie të reja në rrugëtimin e jetës. Si çdo fillim që ka vështirësitë e saja, fillimi i jetës së tij në këtë vend të mundësive të mëdha, sikur i gjithë emigrantëve që është i vështirë, edhe Marinaj përballet me plot vështirësi, mungesa e njohjes së gjuhës etj. Megjithatë, duke e kuptuar realitetin që ai i kishte dhënë obligim vetes që përfundimisht jetën do ta vazhdojë në këtë vend, ambiciet e tij mposhtën gjitha vështirësitë dhe përpos shumë punëve që kreu, vazhdoi edhe shkollimin, ku ka arritur fillimisht të magjistri në Shkollën e Arteve dhe Humanizmit (Master of Arts in Humanities – Studies in Literature (2008) në Dallas. Gjatë kësaj kohe Marinaj, kreu shumë punë dhe shumë angazhime në shërbim të letërsisë, shkencës, artit dhe kulturës.
Marinaj, tashmë një intelektual i formuar, kreu shumë punë, shumë angazhime në kultivimin dhe zhvillimin e letërsisë, shkencës, artit dhe kulturës kombëtare në Amerikë. Themeloi Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, për disa vjet drejtori revistën “Pena”; themelo dhe udhëhoqi Shtëpinë botuese “Marinaj Publishing, ka përkthyer shumë vepra të autorëve shqiptar në gjuhën angleze; është laureat i shumë çmimeve letrare në Amerikë, por edhe në Shqipëri, Marinaj, është pedagog i “Gjuhës dhe Komunikimeve Angleze dhe i lëndës së Letërsisë Botërore ”, në Richland College në Dallas të Teksasit, ku jeton me bashkëshorten e tij Dusita. Përveç punës si profesor në Kolegjin (Riçland College), Marinaj është aktualisht Drejtor i Përgjegjshëm i Shtëpisë Botuese “Mundus Artium Press” të Universitetit të Teksasit në Dallas, ndërkaq në vitin 2012 ka marrë edhe titullin PhD (Doktor i Filozofisë nga Universiteti i Teksasit, UTD,
Sipas autores Demushi-Delaj, poezia “Kuajt”, në poezi e cila bëri jehonë të madhe në tërë Shqipërinë, që i solli “fatsjelljen” e Gjekës që të ikë nga atdheu dhe të gjejë strehim dhe të vazhdojë jetën në Amerikës.
Këto janë vargjet e poezisë “kujat”, që morën jehonë të jashtëzakonshme anë e mbanë Shqipërisë, detyruan Gjekën ta lë atdheun (ose të paguajë me kokë), dhe sot të gjendet tej oqeanin Atlantik, në Amerikë:
“Tërë jetën duke vrapuar rrimë/ Shohim veç përpara? Ç’bëhen prapa s’duan t’ia dimë. Ne nuk kemi emër/ Të gjithëve kuaj na thonë./ Nuk qajmë,/ Nuk qeshim,/ Heshtim,/ Dëgjojmë;/ Hamë atë ç’na japin,/ Ecim nga na thonë,/ Asnjë nga ne s’është mendje hollë./ Kush qe kalë mbreti,/ Posti qe i lartë/ Kush qe kalë princeshe/ I bënë shalë të artë/ Kush qe kalë fshatari/ Pak samar me kashtë/ Kush qe kalë i egër/ tërë jetën fjeti jashtë./ Po qemë dhe mbetem kuaj, para njeriut./ Poezia “Kuajt”, fq. 20-21.
Ishte viti kur njerëzit përjetonin një atmosferë mbytëse, absurde, fyese, groteske. Në Shkodër trupat e të vrarëve në kufi i tërhiqnin zvarrë përpara syve të shqyer të njerëzve. Turmat rrinin në radhë me shpresën se mund të blihej një shishe qumësht. Nëpër trena gjatë udhëtimit, njerëzit shkulnin dërrasat e dyshemesë e ndiznin zjarre. Çdo gjë ishte kundër letërsisë dhe poezisë. Të zëmë me preokupimet më banale të jetës, dukej se kujtimi i poezisë, i fantazisë, i ndjenjave , i fyente njerëzit. Çuditërisht në këtë atmosferë aq të kobët, njerëzit thërrisnin në ndihmë poezinë. E vetmja radhë që nuk i fyente njerëzit ishte pritja për të blerë gazetën e shkrimtarëve. Poezia pati një jehonë të jashtëzakonshme. Nëpër trenat e dgeur ku kishin metur vetëm skeletet metalike, njerëzit nxirrnin nga xhepat një letër të zhubrosur, ku ishte e kopjuar poezia ‘Kuajt”. Ajo ishte një poezi e shtruar në mënyrën më naive. Me një shkujdesje ritmike dhe e paorganizuar deri në fund/ E megjithatë fatin e saj do ta kishin dëshiruar edhe poezitë më të qëndrueshme antologjike”, shprehet në vlerësimin e ij, studiuesi Dashnor Kaloçi. (gazeta Shqiptare”, 10 tetor 2000, fq.10. I njëjti shkrim gjendet edhe në gazetën “Shqip”, 26 maj 2006, fq. 18-19).
Duke vlerësuar këto vargje studiuesi i mirënjohur, Shefqet Dibrani, duke vlerësuar këtë poezi, shton se “kuajt e këtij vargu poetik janë figurat e gjalla njerëzore, që me veprimet e tyre ngjasojnë më ato të kuajve të rëndomtë...
”Poezia “Kuajt “ përmes vargjeve të saja pasqyron realitetin me të cilin ballafaqohej populli shqiptar në atë kohë. Në vargje ngërthehen dhimbjet shpirtërore e fizike që ndjente autori Marinaj, që ishte njëherësh ndjenjë e gjithë popullit shqiptar që përjetonte atë gjendje të trishto me esencat e saja tepër tragjike.
“Mos më ik larg” (1995), vëllimi i parë poetik i Marinajt
Pesë vite më vonë të arratisjes së Marinajt nga atdheu, boton librin e parë poetik me një titull mjaft metaforik, “Mos më ik nga larg”. Tash ishte një kohë kur vendi i tij e gëzonte fjalën e lirë, krijuesi nuk kishte më cezurë. Sipas autores Demushi - Delaj leximi i librit është joshës, sepse motivet lexuesi i gjen pa ndonjë lodhje; aty dominojnë malli dhe dashuria për vendin dhe njerëzit e dashur. Dhembja e shqiptarëve të vuajtur dhe stërvuajtur nga pushtuesit serbë e motivon krijuesin Marinaj që t’i qaset këtyre vuajtjeve, kryesisht të atyre të popullit shqiptar të Kosovës. Këtë e argumentojnë edhe disa nga poezitë e tij, si “Kronistët e shekullit XX”, “Kosovë, lëndimtarja ime”, “Gëzuar Vitin e Ri Kosova ime” et.
Vargjet e Marinajt kanë një ndjeshmëri me një natyrshmëri të thellë ideoartistike. Vargjet, përkatësisht vlerat e ideoartistike të këtij poeti, kritikët letrarë i krahasojnë me ato të M. Camajt, F. Reshpjes, D. Agollit dhe të poetëve të tjerë më elitarë të letërsisë sonë. Sipas autores , “Gjeka është një poet i lindur, i cili ka dëshirë t’i largohet nivelit të krijimtarisë vargëzuese, duke u mbështetur në talentin e tij të lindur, në atë që ai besonte dhe ndiente nga natyra, por edhe duke thelluar njohjet mbi poezinë e botën në gjithësinë e saj”, shprehet Semada.
Vëllimi vijues poetik “Infinit” (2000), të autorit Marinaj, sipas autores përbën një përfaqësim dinjitoz e cilësor të poezisë së kultivuar në Diasporën Shqiptare në Amerikë, në kuadrin e përgjithshëm të letërsisë shqipe. Sipas studiuesit Agron Tufa, i cili njëherësh edhe ka shkruar parathënien e këtij libri, ai shprehet se “kjo është një poezi e përmbajtur, jo sintementale, pritet për nga plastika e formës , porse jo nga ekspresioni subjektiv i gjendjes , kërkon qartësi lëndore kur i referohet një objekti dhe fton më shumë tek arsyeja sesa përjetimi i arsyes së vetë ndjenjës. Në këtë poezitë e këtij vëllimi kohët dhe vendet çojnë ndërmjet vetes një dialog të tendosur: natyra dhe teknika, historias dhe botëkrijimi, arti dhe përditshmëria – gjithçka që përbën kulturën shpërpjesëtuar në epoka të ndryshme, areale, gjini e zhanre, ato fokusohen në një pikë të tillë të optikës poetike se shndërrohen në pjesë të së tërës”, pohon studiuesi Tufa.
Në vargjet e Marinajt vërehet një mishërim edhe me Kosovën dhe fatin e popullit shqiptar të këtij vendi, bashkë me krajatat e tij gatë rrugëtimit historik deri me mbërritjen e lirisë në vitin 1999. Autori Marinaj, një cikël në vete ia ka kushtuar Kosovës, e titullin kuptimplotë “Zero qetësi”. Poetin Marinaj e djeg malli dhe shqetësimi për fatin e popullit të tij në Kosovë dhe titulli i poezisë “Kosova në 1999”, nënkuptohet se fjala është për Luftën e Kosovës së kryer nga barbarët serbë: “Vallë, Kosova po vdes për të rilindë”/ Kosova në 1999”/ “Ditët marrin mbrëmjeve një sy gjumë...” (nga poezia, “Në Prishtinë”).
Drama e njerëzimit, e projektuar kryesisht në rrafshin moral, është një nga burimet më me peshë të shqetësimit poetik të Marinajt, duke bërë që në vargjet e “Infinitiv” të rrjedhë, jo vetëm shqetësimi i kohës sonë, por edhe i të të gjitha kohërave.
Poeti Marinaj, po ashtu është i lidhur me vendlindjen e tij, dhe vendlindja e tij është pjesë e pandarë e vargut të tij, është një simbiozë nga e cila nuk mund të shkëputet për asnjë çast. “Sikur të mundohesha ta jetoja jetën pa vendlindjen time, do të ishte sikur të mundohem të ndërtoj një pallat duke filluar nga kati i dytë. Pra, realisht është e pamundur. Imagjinata nuk mjafton. Nuk mund të harroj që Shqipëria më formoi, më bëri njeri. Amerika më dha mundësinë të bëhem një njeri më i ditur . Shpirtërisht unë jam vendlindja, fëmijëria ime. Pa to nuk mund të kisha substancën e domosdoshme për të ecur përpara, për t’u kompletuar si njeri dhe intelektual”, shprehet ndër të tjera Marinaj.
Një pjesë e këtij libri është e konceptuar me një recension të studiuesit Luigj Çekaj, i cili flet për vlerat ideoartistike të vëllimit poetik “Infinit”, të botuar në gazetën “Illyria”. Në vijim, përkatësisht te kreu i katërt, autorja flet për vlerat dhe kontributin e Gjekë marinajt në fushën e gazetarisë.
Libër me interes të veçantë të autorit Marinaj, autorja Demushi- Delaj, e prezanton librin me intervista të titulluar “Ana tjetër e pasqyrës” (2003), brenda të cilit libër autori marinaj ka të përfshirë 31 emra të personaliteteve, të cilët në politikë mund të përmendim ish presidentin Xhorxh Bush (senior), ish-presidentin dhe ish-kryeministrin e Shqipërisë, Sali Berishën, botuesin dhe politikanin, Nikollë Lesin, ish-kryeministrin e Izraelit dhe fituesin e Çmimit Nobël për Paqe, Simon, Perez, ish- deputetin e ndjerë nga bajza, Dodë Kaçajn etj. Nga bota letrare autori veçon shkrimtarin e shquar, Dritëro Agollin, Agim Shehun, Anton Çefën, etj. Nga fusha e sportit autori Marinaj veçon futbollistin tiranas S. Demollarin, b. Ceka, S. Këlliç, K. Majaci ose intervista me futbollistin dhe yllin e futbollit botëror, Pele, por edhe atë kosovar, F. Vokrrin e shumë të tjerë. Kështu që gjeografia e personaliteteve të intervistuara në libër është e gjerë dhe nga fusha të ndryshme.
Në vijim autorja e librit, na jep një prezantim të Shtëpisë botuese “Marinaj Publishing”, veprimtarinë e secilës shkrimtari dhe studiuesi Marinaj e ka filluar në vitin 2000 dhe vazhdon veprimtarinë e saj botuese, e cila deri tash ka botuar disa libra në gjuhën shqipe dhe angleze. Sipas autores Senada, qëllimi i Marinajt përmes kësaj Shtëpie botuese ka qenë nga ndjenja që Marinaj gjithmonë e kishte ëndërruar një “mision letrar”, për t’i ardhur në ndihmë krijuesve në përgjithësi, kryesisht krijuesve në diasporë. Autorja e librit, po ashtu flet edhe për kontributin e Marinajt në fushën e pedagogjisë. Marinaj, është i angazhuar në kolegjin Richland , i themeluar në vitin 1972, në Dallas, përkatësisht Teksas, i cili ligjëron lëndët “Gjuha dhe Komunikimi Anglez” dhe “Letërsia botërore”, lëndë këto që i ligjëron që nga viti 2002. Autorja po ashtu lexuesve të këtij libri iu jep një të dhëna të rëndësishme që nqë njërën nga ato shkolla ku studiohet vepra e I. Kadaresë, është “Richland College”, në ballas të Teksasit, ku prej disa vitesh nxënësit e tij në lëndën e letërsisë botërore kanë të programuar librin “Ura me tri harqe”, të shkrimtarit Ismail Kadare, të cilin libër e ka shkruar në fillimvitet e ’70-ta.
Librat, “Ca gjera nuk mund të mbeten sekret” dhe vëllimi poetik “Lutjet në ditën e tetë të javës”, libra me interes dimensional
Libri i katërt i Gjekë Marinajt, “Ca gjera nuk mund të mbeten sekret”, është libri i katërt i Marinajt, botuar në vitin 2007. Sipas autores Senada, ky libër përmban shkrime të ndryshme të gjinive të ndryshme, si reportazhe, vlerësime mbi gazeta e revista me vlera për shqiptarët e diasporës, promovime librash në diasporë, çmime të ndryshme që marrin intelektualët shqiptarë, si festohen festat patriotike –shqiptare, çfarë bëjnë më shumë shqiptarët për njëri-tjetrin në diasporë... Pra, në një farë mënyre, Marinaj, me këtë libër bën përpjekje që të na paraqes tablo të plotë të aktiviteteve dhe veprimtarive të shqiptarëve në diasporë, veçanërisht në Amerikë. Kështu përmes këtij libri autori Marinaj jep mundësinë që edhe shqiptarët që jetojnë në Shqipëri të njihen pak më shumë me botën shqiptaro-amerikane dhe të ndihen pjesë e tyre.
Ndërkaq, vëllimi i tretë me poezi i Gjekë Marinajt, mban një titull mjaft metaforik, “Lutjet në ditën e tetë të javës”, të botuar më 2008. Sipas studiuesit të letërsisë shqipe, Mujo Buçpapajt, “poezitë në librin “Lutjet në ditën e tetë të javës”, e ndihmojnë lexuesin të transofrmojë vizionin, të shqyrtojë vetveten dhe të arrijë përfundimet e duhura , si jehonë e jetës, e shndërruar shpesh në melankoli dhe dyshim. Ky cikël përbën një rifreskim fondamental të poezisë bashkëkohore, me një përkushtim substancial të poetit, plot çiltërsi metaforë dhe shpirt të gjerë komunikimi. Ky cikël shënon një sfidë jo vetëm në karrierën poetike të Marinajt, por edhe për caqet që vë përpara poetëve bashkëkohorë amerikanë dhe evropianë. Të krahasuar me një stëkë të ngritur lartë për garë, ato dallojnë për strukturën , mënyrën e të shprehurit dhe imazhet e kërkuara mes dashurisë dhe dhimbjes, që dalin përtej demokracisë së shpirtit të tij dhe përsosjes ,orale dhe artistike. Poezia e tij ka fituar admirues të spikatur, sidomos ata tek ai grupim , që është i dhënë pa poezisë filozofike . Ashtu sikur Gary Snyder, edhe Gjekë Marinaj sjell në poezinë bashkëkohore amerikane dhe shqiptare një prezencë rë fuqishme autoriale”, shprehet ndër të tjera studiuesi Mujo Buçpapaj.
Vlerat ideoartistike të këtij libri dhe të veprave letrare të Marinajt përgjithësisht janë të rëndësishme dhe me interesa shumëdimensionale.
Gjekë Marinajt përkthyes i frytshëm dhe me vlera tepër kualitative
Autorja e librit, Senada në brendinë e këtij libri ka kapërthyer edhe kontributin e Gjekë Marinajt në fushën e përkthimit. Autorja e vlerëson lartë vlerat e Marinajt në këtë fushë/ Sipas autores letërsia shqipe dhe përkthimet e saj në gjuhën angleze , për herë të parë zënë vend në faqet e revistës “Translation Revieë” (“kritika e Përkthimit, e cilësuar si revista më e madhe në botë për përkthimin nga gjuhët tjera në anglisht, “Kritika e përkthimit botohet prej 30 vjetësh nga universiteti i Teksasit në Dallas të SHBA-së. Nga kjo revistë janë botuar shkrime të përkthyera nga vepra e parë e Marin Barletit “Historia e Skënderbeut (1595), deri në ditët e sotme, si në përkthimet e “Këngëve të Kreshnikëve”, “Lahuta e Malësisë’, “Bagëti e Bujqësi”, pjesë nga vepra e Migjenit, Koliqit etj., e deri te periudhës së soc-realizmit e deri me sot, si I. Kadare, F, Kongoli, E. Dones, K. Mehmeti, Y. Aliçka, L. Arapi, E. Basha, F. Libonja, T. Laço, D. Agolli etj., të cilët janë përfshirë në një antologji. Si përkthyes Marinaj ka nxjerrë në dritë disa me përkthime disa vepra letrare, si “Ora e paqes (2005), yë poetit Gjermano amerikan, Rainer Schulte, “Shpella e Platonit”, poezi të kandidatit për çmimin Nobel në Letërsi, Frederik Turner, “Poezia bashkëkohore amerikane”, antologji poetike me nëntë poetët më të mirë amerikanë, “Sung across the shulder” (2006), Gjekë Marinaj & Frederick Turner – përkthim i Gjekë Marinajt, “Ngjarje në tokë” , “Occurrene on Earth”, poezi të autorit Preç Zogaj etj.
Veprimtaria e Gjekë Marinajt si përkthyes nuk përmbyllet , mirëpo ka edhe shumë e shumë shkrime dhe botime të tjera si përkthyes, duke e ndërlidhur kështu gjithë globin ndërmjet letërsisë, artit dhe kulturës universale.
Një kapitull të veçantë autori Gjekaj i kushton Protonizmit, një teori e re letrare, si në gjuhën shqipe, po ashtu edhe për atë botërore. Janë të rrallë krijues që janë marrë me një rrymë të këtillë mjaft specifike dhe kompleksive, mirëpo Marinaj ka arritur që ta studiojë në mënyrë mjaft të specializuar.
Libri përmbyllet me kujtimet e shkrimtarit Gjekë Marinajt në Shqipëri, kujtime këto që kanë lënë gjurmë në kujtesën dhe memorien e tij, duke shpalosur një jetë me plotë katrahure, mirëpo me pasionin e tij për librin, letërsinë dhe kulturën tonë përgjithësisht dhe atë botërore. Në vazhdën e këtyre përjetimeve autorja na jep disa përjetime që i ka ndier gjatë një qëndrimi në familjen e Gjekës në fshatin Bajzë, të zbritur nga vendlindja ku kishin jetuar më parë, në fshatin Brrut, në këtë fshat. Autorja pasurohet me rrëfimet që i shpalosin rreth Gjekës dhe jetës së tyre nga babai i Gjekës Nika dhe nëna Filja, rrëfime tepër interesante dhe që zgjojnë kureshtje të jashtëzakonshme.
Autorja po ashtu prezanton një fjalor të fjalëve të reja shqipe të përdorur nga Gjekë Marinaj, po ashtu shpalos edhe përkthimet e autorëve të shumtë të huaj si dhe poezi të Gjekës të publikuara në shtyp.
Autorja Demushi-Delaj, librin e përmbyll me publikimin e një bibliografie që e pasuron, përkatësisht e koncepton gjithë pasqyrën e lëndës së përdorur për shqyrtim në këtë libër.
Dhe krejt në përfundim lirisht mund të konstatojmë se libri “Shtigjeve letrare të Gjekë Marinaj”, është një libër shumë i rëndësishëm dhe me vlera të veçanta, i cili libër të shfrytëzohet dhe do t’u shërbejë lexuesve dhe kritikës letrare për të studiuar edhe më thellësisht këtë figurë tepër të rëndësishme të letërsisë, shkencës, artit dhe kulturës kombëtare dhe universale. Autorja Demushi- Delaj, përmes këtij libri dëshmon se posedon një kulturë të formësuar intelektuale dhe i urojmë suksese dhe mbarësi në projektet të vazhdueshme në fushën e publicistikës dhe zhanret tjera të letërsisë, shkencës dhe kulturës kombëtare.
