I dashur nip. Nuk do të dëshiroja që kjo letër krishtlindjesh të tingëllonte shumë e sheqerosur (deamicisiana, term sipas librit të autorit De Amicis “Zemra”) dhe të kujtonte ty këshilla për dashurinë ndaj të afërmve tanë, për atdheun, për botën, apo gjëra të ngjashme. Nuk do t’ua vije veshin dhe në momentin e vënies në praktikë (ti i rritur dhe unë i thyer në moshë), sistemi i vlerave do të jetë kaq shumë i ndryshuar sa mundet që rekomandimet e mia të duken jashtë kohe.
Kështu që do të preferoja të ndalesha në një rekomandim të vetëm, të cilin do jesh në gjendje që ta vësh në zbatim edhe tani, teksa je zhytur në iPad-in tënd; por as nuk do të bëj gabimin që mos të ta këshilloj këtë gjë, jo për faktin se do dukesha një gjysh harraq dhe nopran, por sepse atë e bëj edhe unë. E shumta mund të të rekomandoj, që nëse rastësisht në internet, kalon nëpër ato qindra faqet porno që tregojnë në mijëra mënyra raportin mes dy qenieve njerëzore, apo mes një qenieje njerëzore dhe një kafshe, përpiqu që të mos besosh se ai është seksi, edhe ashtu i shfaqur shumë monoton; kjo sepse bëhet fjalë për një inskenim, i cili synon të të detyrojë të mos dalësh nga shtëpia dhe të shohësh vajzat e vërteta.
Nisem nga parimi se ti je heteroseksual, përndryshe përshtati rekomandimet e mia me rastin tënd. Por shikoji vajzat, në shkollë apo aty ku shkon për të lozur, sepse janë më të mira ato të vërtetat, sesa ato femrat televizive; dhe një ditë do të të japin kënaqësi shumë më të mëdha sesa ato online. Besoji atij që ka më shumë eksperiencë sesa ty (dhe nëse do të kisha parë vetëm seksin në kompjuter yt atë nuk do kishte lindur kurrë dhe ti kush e di ku do ishe, përkundrazi nuk do ishe fare). Por nuk është kjo, ajo për të cilin doja të të flisja, më tepër sesa për një sëmundje që ka goditur brezin tënd dhe madje edhe atë të djemve më të rritur sesa ty e që ndoshta shkojnë në universitet.
Kjo është humbja e kujtesës. Është e vërtetë se nëse të shkon në mendje të dish se kush ka qenë Karli i Madh apo ku bie Kuala Lumpuri nuk të duhet veçse të shtypësh ndonjë tast dhe menjëherë interneti do të ta thotë. Bëje këtë gjë kur duhet, por pasi ta kesh bërë, mundohu të kujtosh çfarë të është thënë për të mos qenë i detyruar që ta kërkosh për herë të dytë nëse do të jetë e domosdoshme, qoftë edhe për një punim në shkollë. Ka rrezik që ndërkohë që ti mendon se kompjuteri mund të ta thotë në çdo moment, ti humbet shijen e të nxënit vetë.
Do të ishte njësoj sikur, duke ditur se për të shkuar nga një rrugë në tjetrën, ka autobusë apo metro që të mundësojnë të zhvendosesh pa u lodhur(që në vetvete është shumë komode dhe bëje sa herë që nxiton) mendon se kështu nuk ke më nevojë të ecësh. Por nëse nuk ecën mjaftueshëm, bëhesh pastaj “i aftë tjetërsoj”, siç thuhet sot për ata që janë të detyruar të lëvizin me karrocë me rrota. Dakord, e di që merresh me sport dhe kështu vë në lëvizje trupin tënd, por të kthehemi te mendja jote. Kujtesa është një muskul si ata të këmbëve, të cilën nëse nuk e ushtron rrudhet dhe ti transformohesh (nga këndvështrimi mendor) me një tjetër lloj aftësie, pra, që të flasim qartë, një idiot. Për më tepër, sikurse për të gjithë ekziston rreziku që me plakjen vjen edhe Alzheimeri, një nga mënyrat që të shmanget ky incident i pakëndshëm është të ushtrosh memorien.
Dhe ja cila është dieta ime. Çdo mëngjes mëso ndonjë varg, një poezi të shkurtër. Mirë do ishte të bëje ndonjë garë edhe me miqtë e tu për të parë se kush mban mend më shumë. Nëse nuk e pëlqen poezinë atëherë bëje këtë me formacionet e futbollistëve, por kujdes, sepse nuk duhet vetëm të dish se kush janë futbollistët e Romës sot, por edhe ata të skuadrave të tjera, pse jo edhe të skuadrave të së shkuarës(mendo që unë mbaj mend formacionin e Torinos në kohën kur avioni i tyre, me të gjithë lojtarët në bord, u përplas në Superga: Bacigalupo, Ballarin, Maroso etj..). Bëj gara të kujtesës, ndoshta edhe për librat që ke lexuar(kush ishte në bordin e Hispaniolas në kërkim të ishullit të thesarit Lord Trealwney, kapiteni Smollet, doktor Levesey, Long John Silver, Jim...). Provo njëherë nëse miqtë e tu do të kujtojnë dot se kush ishin shërbyesit e tre muskëtjerëve dhe të D’Artgnan (Grimaud, Bazin, Mousqueton dhe Planchet)..Dhe nëse nuk do duash të lexosh “Tre muskëtjerët (dhe nuk e merr me mend se çfarë do kesh humbur) atëherë bëje, ku di unë, me një nga historitë që ke lexuar. Duket një lojë (dhe është e tillë), por do ta shohësh sesi koka jote do të popullohet nga personazhe, histori, kujtime të çdo lloji. Do ta kesh pyetur veten se përse dikur kompjuterët quheshin tru elektronik.
Ndodhte sepse ata konceptoheshin mbi modelin e trurit (tonë) tënd; por truri ynë kë më shumë lidhje sesa një kompjuter. Është një lloj kompjuteri që e mban me vete, që rritet dhe forcohet përmes ushtrimit, kurse kompjuteri që kë mbi tavolinë, sa më shumë e përdor aq më shumë humbet shpejtësinë e veprimeve dhe pas disa vitesh do ndërruar. Ndërkohë që truri yt mund të zgjasë deri në 90 vjet dhe në këtë moshë (nëse do ta kesh ushtruar) do të kujtojë më shumë gjera nga ato që kujton tani. Dhe falas. Është pastaj kujtesa historike, ajo që nuk ka të bëjë me faktet e jetës tënde apo me gjërat që ke lexuar, por me ato që kanë ndodhur para se ti të lindje. Sot, nëse shkon në kinema, duhet të hysh në një orë fikse, kur filmi fillon dhe sapo fillon dikush të kap si të thuash nga dora dhe të tregon se çfarë ndodh.
Në kohët e mia mund të hyje në kinema në çdo moment, e kam fjalën edhe në mes të spektaklit, arrije aty ndërkohë që po ndodhnin disa gjëra dhe përpiqeshe të kuptoje se çfarë kishte ndodhur më parë (pastaj, kur filmi fillonte nga fillimi, kuptohej nëse ishte kuptuar çdo gjë si duhet-përveç faktit se nëse filmi na kishte pëlqyer mund të rrije ta rishikoje edhe atë pjesë që ishte parë tashmë). Ja pra, jeta është si një film i kohëve të mia. Ne vijmë në jetë ndërkohë që shumë gjëra kanë ndodhur tashmë, prej qindra e mijëra vjetësh dhe është e rëndësishme të kuptosh atë që ka ndodhur para se ne të lindnim. Kjo për të kuptuar më mirë se përse sot ndodhin shumë gjëra të reja. Tani, shkolla (përveç leximeve të tua personale) duhet të të mësonte të memorizoje atë që ka ndodhur përpara se ti të lindje, por shihet se ajo nuk ia arrin siç duhet kësaj gjëje, pasi shumë të hulumtime na thonë se të rinjtë e sotshëm, edhe ata të mëdhenjtë që shkojnë në universitet, nëse ta zënë kanë lindur në 1990-ën nuk e dinë (dhe ndoshta nuk duan ta dinë) se çfarë ka ndodhur në vitin 1980(dhe këtu nuk e kam fjalën për ata që ka ndodhur 500 vjet më parë). Statistikat na tregojnë se nëse i pyet disa se kush ishte Aldo Moro të përgjigjen se ishte kapua i Brigadave të Kuqe-në fakt ai u vra prej Brigadave të Kuqe.
Nuk flasim për këto të fundit, që mbeten misterioze për shumëkënd, e megjithatë ishin prezent diçka më pak sesa 30 vjet më parë. Unë kam lindur më 1932, dhjetë vjet pas ngjitjes në pushtet të fashizmit por e dija deri edhe se kush ishte kryeministri në kohën e Marshimit mbi Romë(po ky çfarë është?) Ndoshta shkolla fashiste më kishte bërë ta mësoja emrin e tij, për të më shpjeguar sesa budalla dhe i keq ishte ai ministër (“Faka zemërpula”) të cilin fashistët e kishin zëvendësuar. Dakord, por të paktën e dija. Pastaj, të heqim shkollën mënjanë, një i ri i sotëm nuk e di kush ishin aktorët e kinemasë të 20 vjetëve më parë, ndërkohë që unë dija kush ishte Francesca Bertini që luante në filmat pa zë 20 vjet para se unë të lindja. Ndoshta sepse shfletoja revista të vjetra të ngjeshura në dollapin e shtëpisë sonë, por pikërisht, edhe unë të ftoj të shfletosh edhe revista të vjetra sepse është një mënyrë për të mësuar se çfarë ndodhte para se ti të lindje. Po pse është kaq e rëndësishme të dish se çfarë ka ndodhur më parë? Sepse në shumë raste, ajo që ka ndodhur të jep një shpjegim se përse disa gjëra ndodhin sot dhe në çdo rast, njësoj si për formacionet e futbollistëve, kjo është një mënyrë për për pasuruar kujtesën tonë.
Ki parasysh se këtë nuk mund ta bësh vetëm mbi librat dhe revistat, mund të bëhet shumë mirë edhe në internet. I cili duhet përdorur jo vetëm për të çatuar me miqtë e tu por edhe për të çatuar (nëse mund të shprehemi kështu) me historinë e botës. Kush ishin hititët? Po kamisardët? Dhe si quheshin tri karavelat e Kolombit? Kur u zhdukën dinosaurët? Po arka e Noes a mund të ketë patur një timon? Si quhet paraardhësi i kaut? A kishte më shumë tigra 100 vjet më parë? Çfarë ishte perandoria e Malit? Dhe kush fliste për Perandorinë e të Keqes? Kush ka qenë Papa i dytë në histori? Kur u shfaq Topolino? Mund të vazhdoja në pafundësi dhe do të ishin të gjitha aventura të bukura kërkimi. Të gjitha këto duhen kujtuar. Do të vijë dita kur do të jesh plak dhe do të ndihesh sikur ke jetuar 1000 vjet, sepse do të jetë sikur ti të kishe qenë i pranishëm në betejën e Vaterlosë, të kesh asistuar në vrasjen e Jul Çezarit, apo të kesh qenë disa hapa larg nga vendi ku Bertoldi i quajtur i Ziu, teksa përziente substanca për të gjetur mënyrën e prodhimit të arit, gabimisht zbuloi barutin dhe hodhi veten në erë(dhe mirë iu bë). Të tjerë miq të tu, që nuk do të kenë kultivuar memorien e tyre, do të kenë jetuar një jetë të vetme, të tyren, që duhet të ketë qenë kush e di sa melankolike dhe e varfër në emocione.
Nuk kanë ç’na duhen më dy duar
Lexoja para disa kohësh se një hotel në Forte dei Marmi, i frekuentuar nga menaxherë të mëdhenj dhe yje, ofronte, mes shumë shërbimeve të tjera, edhe një psikoterapist poliglot që ka për detyrë të shërojë klientët nga varësia e tyre nga telefoni celular dhe nga domosdoshmëria për Ipad, Tëitter dhe forma të tjera të zakoneve, që tashmë vështrohen si neuroza. Në fillim të viteve ’90, kur celularët nuk ishin ende kaq të përhapur, shkruaja se telefonoforët-pra përdoruesit e celularëve-(neologjizëm që merr shkas nga mbajtësi i pishtarit) kërkonin të binin në sy në trena apo në aeroporte, duke bërtitur me zë të lartë lidhur me gjëra të tilla si pjesë këmbimi metalike, apo kredi bankare; dhe me këtë rast vëzhgoja se sjellja e tyre ishte shenjë e inferioritetit social, sepse ata, të fuqishmit realë nuk kanë celularë por nja njëzet sekretare që u filtrojnë komunikimin. Për celularin ka nevojë pjesa e ndërmjetme, ajo që duhet t’i përgjigjet në çdo çast administratorit përgjegjës, apo edhe matrapazi i vogël, të cilit banka duhet t’i komunikojë se llogaria e tij ka kapur vizën e kuqe. Në atë kohë, Maurizio Ferraris nuk e kishte shkruar ende esenë e tij mbi ontologjinë e celularit dhe vërejtjet e mia kishin të bënin me statusin social të telefonaxhinjve dhe jo me neurozën e tyre, sepse ndoshta mendohej se, me t’u larguar nga sytë dhe veshët e gjithkujt, këta performues të thekur do t’i përgjigjeshin aparatit dhe do të merreshin me punët e tyre. Sot nuk është më kështu dhe një ditë në rrugë sfiduan krah meje pesë persona të të dyja sekseve: dy telefononin, dy të tjerë ishin kredhur në botën dixhitale duke rrezikuar të pengoheshin, njëra ecte duke e mbajtur objektin në dorë, e gatshme t’i përgjigjej çdo zileje që premtonte një kontakt njerëzor.
Një miku im, njeri i zgjuar dhe i shquar, e flaku Rolex-in e tij, sepse thoshte se orën tani mund ta shihte në BlackBerry. Teknologjia shpiku orën me pulsim për t’i lejuar humanëve që të mos vinin vërdallë me një orë mbi supe, apo një e më dy të nxirrnin nga xhepi i jelekut qostekun; dhe ja pra që kështu edhe miku im duhet të lëvizë dhe për çdo gjë që duhet të bëjë, një dorë e ka përherë të zënë. Njerëzimi po atrofizon një nga dy artet e veta, sepse e dimë mirë sesi dy duart me pëllëmbët, e majta dhe e djathta, kanë kontribuar në evolucionin e species sonë. Më erdhi në mendje se në kohën kur shkruhej me pendë, nevojitej vetëm një dorë, por me tastierën e kompjuterit nevojiten të dyja, e për më tepër, telefonaxhiu nuk mundet të përdorë celularin dhe kompjuterin në të njëjtën kohë. Por, më vonë reflektova se Telefonomani (phone addict) nuk ka më fare nevojë për kompjuterin(objekt ky tanimë prehistorik) sepse me celularin mund të lidhet me internetin dhe të dërgojë sms, as edhe duhet të dërgojë e-mail, sepse mund të flasë direkt me personin që ka ndërmend t’i bëhet havale apo nga ai që pret që t’i ngjitet. Është e vërtetë se leximi i Ëikipedias nga ana e tij do të jetë më i lodhshëm, e kështu më i shpejtë dhe sipërfaqësor, mesazhet e shkruara më telegrafike, por telefonaxhiu nuk ka më kohë që të qëmtojë informacione enciklopedike, as të shprehet në mënyrë të artikuluar, sepse është i zënë me biseda, për koherencën sintaksore të të cilave na thonë shumë përgjimet e lëna pas tashmë- që këtej padyshim që mund të deduktohet se telefonomani, duke hequr dorë nga çdo lloj sekreti, i shpreh planet e veta me tre pika të vogla apo me disa shtesa neandertaline të tipit K... dhe ik q...(cazzo e vaffanculo).
Më ka ndodhur të lexoj një intervistë që më bëri një gazetar spanjoll(përndryshe në dukje inteligjent dhe i zgjuar) që vëzhgonte me habi sesi në vijim të bisedës sonë nuk e kisha ndërprerë asnjëherë atë për t’iu përgjigjur telefonit, duke vendosur kështu vetë ai se isha një person shumë i sjellshëm. Nuk arrinte të imagjinonte, se unë ose nuk e kisha telefonin, ose e mbaja gjatë gjithë kohës të fikur, sepse nuk më duhet për të marrë mesazhe të padëshirueshme, por vetëm për të konsultuar axhendën time.
