Po mbushet viti nga botimi i dytë në Rumani i romanit “Funerali i pafundmë” i shkrimtarit tonë Visar Zhiti, përkthyer mjeshtërisht nga studiuesi i njohur i letërsisë shqipe, Dr. Luan Topçiu dhe ende vazhdojnë të dalin recensione dhe kritika në median rumune, në revistat letrare të hershme dhe nga më prestigjiozet sot.
Romani “Funerali i pafundmë” është konsideruar si vepër postmoderne, e re, orgjinale, postmoderne, e pangjashme me asnjë tetër, plot fantazi funebre, metaforë e fuqshme kundër çdo totalitarizmi, estetikë e ankthit, e ekzistencializmit, ku individi humb në turmë dhe turma humb në askund…
Këto ditë në revistën “Scrisul Romanesc”, e themeluar në vitin 1927, doli shkrimi i zv/ministrit të kulturës të Rumanisë, shkrimtarit Mihai Firică, të cilin po e botojmë.
Visar Zhiti është një udhëtar mes botëve imagjinare, herë të tejdukshme herë të makthshme. Me një teknikë mjeshtërore, e cila mesa duket rrëshqet pa zhurmë mes poezisë dhe prozës, autori shqiptar e shfaq praninë e tij të ndjehet pranë lexuesit vetëm kur lëçitja ju ka marrë me vete dhe ju ka larguar nga realiteti, po për aq kohë. Në botën e Visar Zhitit, duke udhëtuar me të, ju dëgjoni një rrëfim të pëshpëritur, i ndërprerë vetëm nga fryma e ngrohtë që ju thotë se vëllimi është shkruar nga një burrë jashtë burgut, por i cili, i mbyllur në shtëpinë e tij pandemike, rijeton ankthin e rinisë së tij të gjymtuar në burgjet komuniste.
Përmes “Funeralit të pafundmë” (Botuar nga Shtëpia Botuese “A”, 2020), shkrimtari i shquar shqiptar bën një hap tjetër drejt lexuesve rumunë. I njohur si personalitet për krijimitarinë e tij, në të cilin ai ka ruajtuar vuajtjet e birucave të regjimit diktatorial në Shqipëri gjatë kohës së kampeve komuniste, Visar Zhiti është një shkrimtar i vlerësuar nga publiku rumun përmes disa përkthimeve të një rafinamenti të lartë, si në këtë rast, të realizuara nga Luan Topçiu. Ideja e funeralit të pafundmë, si një rrjedhë e sakrificës njerëzore, e ushqyer nga brezat, plotëson një tablo në të cilën shkrimtari rikompozoi historinë e popujve që luftojnë për liri. Penelata personale që jep forcë përmes përshkrimeve plastike, përgjithësisht me nuanca gri ose të zezë, të cilat transmetojnë pothuajse në mënyrë sensuale atë që autori regjistron si një individ që ndjek funeralin, i mbajtur nga ngjarjet historike dhe i hedhur në makthin e burgut: "Provova druajtje dhe, s’kam pse e fsheh, edhe pasiguri, por s’desha ta qortoja veten, se çdo gabim imi më ka dalë për mbarë, madje u ngazëlleva kur s’po mundja të dilja dot nga turma, si nga një pyll, ku je i mbrojtur nga erërat. Po qyteti si u zhduk papritur? Nisa të hidhja hapat kuturu, pa e ditur ku shkohej, në ç’rrugë, se ashtu të ngjeshur siç u bëmë, herë-herë më krijohej përshtypja se shkelja mbi gurë, pastaj mbi baltë dhe bar, i kapja ndryshimet: diçka si zhaurimë ose thyerje kërcejsh a kocka zogjsh, mërmërima dhe rënkime të asaj që shtypej, teksa më përndritej diçka leshrakuqe, parukë magjike që largohej.… ”(f. 15).
Gjendja e Visar Zhitit si i burgosur politik gjeneron një roman atipik, të ndërtuar me mjete poetike, instrumentet duken më së shumti lirike. Funerali përbëhet nga personazhe të rëgjuar në maska ose zëra të thjeshtë, të udhëhequr nga një arkëmort.
"Arkëmorti në krye, andej duhej të ishte; ngaqë s’dukej më, nuk mund të vendoste dot heshtje të plotë edhe këtej nga mesi i turmës, dhe jo më nga fundi i saj.", simboli fatal zëvendëson barrën e ideologjisë komuniste. Ashtu si shumë vende në ish-koloninë e kontrolluar nga Perandoria Sovjetike, Shqipëria në zemër të Visar Zhitit endet në terrin e një ideologjie kriminale, një rruge absurde dhe të pashpresë.
Toni lirik shoqëron vuajtjen e një udhëtimi në fund të të cilit qëndron ose liria ose një rrugë e re drejt hiçit të diktaturës. Ashtu siç e takojmë autorin në vëllimet Molla e dënuar, Rrugët e ferrit ose Funerali i pafundmë, kemi një tablo të kërkimit të vetvetes në turmë dhe një ligjërim poetik të pëshpëritur. Nuk është një klithmë revolte, por një murmuritje e mbijetesës shpirtërore. Mund të të shtypi në funeral turma pa identitet, por nuk mund të të hedhë jashtë historisë, duket se këtë gjë kumton autori. Shkrimi është i stërhollë, me një gjuhë të kontrolluar dhe të përkorë, përshkrues deri në përcjelljen shqisore të ndjenjave tek lexuesi. Nga kjo pikë, lëçitësi është pjesë e funeralit dhe mbijetesa është një garë e dyanshme: “tej, në thellësinë e mugëlluar, turma po ngjiste një si të përpjetë, ndoshta kishte dhe shkallë nën këmbë, bëri dhe një si kthesë të mundimshme tërë ai trup i përbashkët i turmës si një rrjedhë e turbullt lumi a gjarpër gjigant, përbindësh fare. Duhej ta kaptonin atë kodër të ulët me ullinj të egër, por udha a shtegu do të kenë qenë më të ngushtë a u tkurrën nga frika e turmës, siç ndodh gjithmonë, pra, ndërsa vargani hollohej padurueshëm mbas dyndjeve të para, ndërsa tëhollej dhe s’këputej dhe ecnin e ecnin, pak më këtej u pa sipërthi ajo që s’pritej, habia ime kubiste, ndërkohë aq e lehtë, fluide - patjetër largësia e bënte të dukej ashtu, arkë thesaresh, sënduk përrallash, jo, jo, varkë princesash, që rrëshqet dhe s’rrëshqet, e mbetur mbi supet...” (faqe 20)
Ligjërimi kundër diktaturës është i palëkundur, i shprehur në mënyrë të përsëritur pikërisht nga bindja se drejtësia dhe liria mund të fitohen përmes një lufte të vazhdueshme, por pa urrejtje ose dëshirë për hakmarrje primitive, fakt i vënë në dukje edhe nga Liviu Lungu në pasthënien e këtij libri. Njohja e shkrimtarit shqiptar ka një kuotë mbresëlënëse ndërkombëtarisht përmes vëllimeve poetike. Reputacioni i tij si diplomat dhe ambasador i kulturës ballkanike i ka sjellë poste të larta, si ministër i kulturës në Shqipëri ose përfaqësues në Romë, Vatikan dhe Uashington. Publiku i Craiova-s pati rastin ta takonte atë gjatë një promovimi në Bibliotekën e Qarkut , kur u prezantua vëllimi poetik “Flatra e mundur” .
Visar Zhiti është një ndërgjegje qytetare e shqiptarëve, të cilët arritën të shpëtonin nga prangat, në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe figurativisht, duke ngritur një karrierë të kurorëzuar me njohje unanime. Ai ka marrë çmime të shumta për veprën e tij, me përkthime në gjuhë të ndryshme, që vërtetojnë një auditor që vetëm shkrimtarët e mëdhenj bashkëkohorë mund ta gëzojnë./Përktheu nga origjinali Renata Melonashi
