OSBE: Fushata në kushte kritike, si financohen partitë

Shqipëria

OSBE: Fushata në kushte kritike, si financohen partitë

Më: 15 qershor 2019 Në ora: 07:55
Bern Boschard- OSBE

Zgjedhjet/ Zyra e OSBE-së në Shqipëri ka publikuar një raport të përkohshëm lidhur me situatën politike në të cilën ndodhet vendi si dhe pritshmërinë për zgjedhjet e 30 Qershorit. Mediat kryesore të kapura politikisht.

OSBE ka publikuar dje raportin paraprak për zgjedhjet e 30 qershorit, duke marrë në analizë një periudhë kohore nga 24 maji deri në 11 qershor 2019. Në këtë raport theksohet se zgjedhjet për kryetarë bashkie dhe anëtarë të këshillave bashkiakë në 61 bashkitë po mbahen në kushtet e një ndarjeje të thellë politike. Më tej, raporti thekson edhe qëndrimin e Presidentit si dhe të opozitës së bashkuar, nismën e mazhorancës për shkarkimin e Metës si dhe punën e KQZ për përgatitjen e procesit zgjedhor pavarësisht dekretit për shtyrjen e tyre. “Zgjedhjet për kryetarë bashkie dhe anëtarë të këshillave bashkiakë në 61 bashkitë po mbahen në kushtet e një ndarjeje të thellë politike mes Partisë Socialiste (PS) në pushtet dhe Partisë Demokratike (PD) në opozitë, së bashku me Lëvizjen Socialiste për Integrim (LSI), ku këto të fundit janë tërhequr nga Parlamenti në muajin shkurt. Partitë opozitare të udhëhequra nga PD-ja kanë organizuar protesta të vazhdueshme, në shumë prej të cilave u vu re prania e dhunës, duke kërkuar dorëheqjen e qeverisë dhe mbajtjen e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare.

PD-ja dhe LSI-ja, ashtu si edhe disa parti më të vogla opozitare nuk marrin pjesë në zgjedhje. Në 31 bashki, kandidatët e PS-së për kryetarë bashkie garojnë pa kundërshtarë. Më 10 qershor, Presidenti dekretoi shfuqizimin e dekretit për caktimin e datës së zgjedhjeve. Më 11 qershor, PS-ja inicioi një debat në Parlament në lidhje me vlefshmërinë e dekretit që shfuqizonte dekretin për caktimin e datës së zgjedhjeve dhe shkarkimin e mundshëm të Presidentit. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) vazhdon përgatitjet për zgjedhjet. Fushata zyrtare filloi më 31 maj. Përveç kandidatëve për kryetarë bashkie, dy koalicione, njëri i udhëhequr nga PS-ja dhe tjetri nga Partia Aleanca Kuq e Zi, si dhe 14 parti që garojnë më vete, kanë paraqitur kandidatë për këshillat bashkiakë. Ndonëse fushata mbetet përgjithësisht me vizibilitet të ulët gjuha e përdorur dominohet nga polemikat dhe debatet nëse mund të mbahen zgjedhje pa pjesëmarrjen e partive opozitare kryesore. PS-ja nuk e ka pranuar publikisht dekretin e Presidentit, i cili synon shfuqizimin e dekretit për vendosjen e datës së zgjedhjeve dhe vazhdon të mbajë mitingje në kryeqytet dhe në qytetet kryesore”, shkruhet ndër të tjera në këtë raport.

Financimi i fushatës

Sipas ligjit, fushatat zgjedhore mund të financohen me fonde publike ose private, duke përfshirë edhe kreditë. Dhurimet nga qytetarët dhe subjektet juridike, përfshirë edhe ato në natyrë, kanë një tavan prej 100,000 lekësh dhe çdo kontribut që tejkalon shumën prej 100,000 lekësh duhet të bëhet në një llogari bankare të hapur posaçërisht për këtë qëllim. Shpenzimet për fushatë në total nuk duhet të tejkalojnë shumën prej 408 milionë lekësh dhe shumën prej 20.4 milionë lekë, përkatësisht për parti politike dhe kandidatë të pavarur. Çdo subjekt zgjedhor duhet të regjistrojë shumën e dhurimeve të marra, si dhe të dhënat e tjera për identifikimin e dhuruesit, në një regjistër të posaçëm të miratuar nga KQZ-ja. Partitë politike janë të detyruara të bëjnë publike dhe të paraqesin raportet për financat dhe shpenzimet e tyre zgjedhore brenda 60 ditësh nga shpallja e rezultateve të zgjedhjeve. Më 8 maj, KQZ-ja miratoi një format të standardizuar për raportimin mbi financimin e fushatave për zgjedhjet, si dhe disa udhëzime për raportimin mbi financimet e fushatave nga kandidatët për kryetarë bashkie dhe partitë politike.

KQZ-ja duhet të emërojë auditues pas shpalljes së rezultateve për të audituar raportet përfundimtare të financimit të fushatave. KQZ-ja mund të vendosë gjoba ndaj konkurrentëve për mosrespektim të rregullave për financimin e fushatave. Çdo subjekt zgjedhor duhet të regjistrojë shumën e dhurimeve të marra, si dhe të dhënat e tjera për identifikimin e dhuruesit, në një regjistër të posaçëm të miratuar nga KQZ-ja. Partitë politike janë të detyruara të bëjnë publikë dhe të paraqesin raportet për financat dhe shpenzimet e tyre zgjedhore brenda 60 ditësh nga shpallja e rezultateve të zgjedhjeve. Më 8 maj, KQZ-ja miratoi një format të standardizuar për raportimin mbi financimin e fushatave për zgjedhjet, si dhe disa udhëzime për raportimin mbi financimet e fushatave nga kandidatët për kryetarë bashkie dhe partitë politike. KQZ-ja duhet të emërojë auditues pas shpalljes së rezultateve për të audituar raportet përfundimtare të financimit të fushatave. KQZ-ja mund të vendosë gjoba ndaj konkurrentëve për mosrespektim të rregullave për financimin e fushatave

Mjedisi mediatik

Për sa i përket mjedisit mediatik, ky raport paraqet mjaft rezerva ku mediat kryesore në vend, perceptohen sipas tij të pozicionuara politikisht. Sipas këtij raporti, përdorimi i përmbajtjes së prodhuar nga partitë politike në edicionet informative mbetet shqetësim për shumë nga bashkëbiseduesit e MVZ-së së ODIHR-it, ndërkohë që shton se shumica e bashkëbiseduesve të MVZ-së së ODIHR-it kanë shprehur shqetësimin se media të mëdha u shërbejnë si platformave lobuese pronarëve të tyre, duke vënë kështu në pikëpyetje pavarësinë e tyre editoriale dhe duke imponuar auto-censurën. “Mjedisi mediatik është i larmishëm, por mediat kryesore perceptohen si të pozicionuara politikisht. Përdorimi i përmbajtjes së prodhuar nga partitë politike në edicionet informative mbetet shqetësim për shumë nga bashkëbiseduesit e MVZ-së së ODIHR-it. Mjedisi mediatik është i larmishëm dhe karakterizohet nga një numër i lartë mediash që operojnë në një treg të kufizuar reklamash.

Shumica e bashkëbiseduesve të MVZ-së së ODIHR-it, kanë shprehur shqetësimin se media të mëdha u shërbejnë si platformave lobuese pronarëve të tyre, duke vënë kështu në pikëpyetje pavarësinë e tyre editoriale dhe duke imponuar auto censurën. Televizioni mbetet burimi kryesor i informimit politik. Procesi i përfunduar së fundmi i digjitalizimit ka rezultuar në kontrollin nga një familje të tre prej pesë frekuencave televizive kombëtare private”, shkruhet ndër të tjera në këtë raport të ndërmjetëm. Raporti thekson se: Mbulimi i fushatës nga media audiovizive rregullohet në mënyrë të detajuar nga Kodi Zgjedhor. Sipas ligjit, çdo parti që ka fituar mbi 20 për qind të vendeve në zgjedhjet e fundit parlamentare duhet të marrë dy herë më shumë mbulim në edicionet informative se partitë e tjera parlamentare. Mbulimi në edicionet informative të partive jo parlamentare mbetet në diskrecionin e redaktorëve, por nuk duhet të tejkalojë atë të partive parlamentare.

Më 30 maj, në përputhje me ligjin, KQZ-ja i caktoi PS-së 60 minuta, Partisë Social Demokrate 30 minuta, të gjitha partive të tjera jo parlamentare që garojnë në zgjedhje 10 minuta dhe kandidatëve të pavarur 5 minuta mbulim falas në radio-televizionin publik. Kodi Zgjedhor e kufizon minutazhin me pagesë në çdo stacion televiziv për të gjithë fushatën në 90 minuta për partitë parlamentare dhe në 10 minuta për partitë jo parlamentare dhe kandidatët e pavarur. Ndonëse ligji i detyron transmetuesit të paraqesin në KQZ listën e çmimeve tre ditë para fillimit të fushatës, këtë e kanë bërë vetëm shtatë organe mediatike, përfshirë një media kombëtare. Shumë lista çmimesh tregojnë se hapësirë ofrohet dhe në edicionet informative dhe programet e aktualitetit. Respektimi nga organet mediatike i kërkesave ligjore, duke përfshirë kuotat e mbulimit të partive politike në edicionet informative, mbikëqyren nga Bordi i Monitorimit të Medias (BMM). Ndonëse ky organ i posaçëm duhet të ngrihet nga KQZ-ja 40 ditë para fillimit të fushatës, ai është ngritur më 28 maj. Së bashku me Autoritetin e Medias Audiovizive (AMA), organin rregullator të mediave audiovizive, BMM-ja filloi të monitorojë median më 1 qershor dhe duhet t’i raportojë KQZ-së çdo ditë.

Në takimin e saj të parë, më 29 maj, BMM-ja kërkoi që KQZ-ja të qartësojë nëse kriteri i mbulimit në edicionet informative vlen për të gjitha partitë parlamentare apo vetëm për ato që garojnë në zgjedhje. Në mungesë të një qartësimi zyrtar, më 3 qershor, BMM-ja vendosi të fokusohet vetëm tek partitë garuese. Përdorimi i përmbajtjes së prodhuar nga partitë politike në edicionet informative mbetet çështje shqetësuese për shumë bashkëbisedues të MVZ-së së ODIHR-it, të cilët e shohin si sfidim ndaj pavarësisë editoriale dhe si kufizim të aksesit të zgjedhësve në informacione të paanshme. Ndonëse kjo praktikë nuk rregullohet jashtë periudhës së fushatës zgjedhore, Kodi Zgjedhor u lejon transmetuesve t’i transmetojnë këto materiale për sa kohë që kjo gjë përcaktohet qartë dhe dukshëm. Më 3 qershor, BMM-ja u ka kërkuar mediave që t’i identifikojnë të gjitha mbulimet e fushatave zgjedhore.

OSCE: Shumë rekomandime mbeten të pa adresuara

Në analizën e tij, raporti OSCE/ODHIR, thekson se shumë rekomandime të mëparshme të ODHIR mbeten të pa adresuara, duke përfshirë këtu edhe atë mbi paanshmërinë e komisioneve zgjedhore, transparencën e fushatës zgjedhore, dekriminalizmin dhe shpifjen. Raporti thekson se: Kuadri ligjor për zgjedhjet vendore përbëhet nga Kushtetuta e 1998-ës (e ndryshuar për herë të fundit më 2016-ën), Kodi Zgjedhor i 2008-ës (i ndryshuar për herë të fundit më 2015-ën), ligje të tjera, si dhe aktet nënligjore të KQZ-së. Në vitin 2015, Parlamenti miratoi Ligjin për Garantimin e Integritetit të Personave që zgjidhen, emërohen ose ushtrojnë Funksione Publike (i ashtuquajturi Ligj i Dekriminalizimit), i cili nuk lejon kandidimin e personave me rekorde kriminale në të kaluarën. Disa dispozita të Kodit Zgjedhor mbeten të hapura ndaj interpretimeve të ndryshme dhe kanë qenë objekt ankesash në KQZ dhe në Kolegjin Zgjedhor të Gjykatës së Apelit të Tiranës (Kolegji Zgjedhor), si për shembull sa i përket çështjes së legjitimitetit për të apeluar vendimet e KQZ-së dhe procedurat për tërheqjen e kandidatëve.

Nuk ekzistojnë dispozita specifike për zhvillimin e zgjedhjeve pa kundërshtarë. Shumë rekomandime të mëparshme të ODIHR-it mbeten të pa adresuara, duke përfshirë edhe ato në lidhje me paanshmërinë e komisioneve zgjedhore, transparencën e financimit të fushatave, dekriminalizimin e shpifjes dhe mekanizmin e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve zgjedhore. Opozita u tërhoq në dhjetor 2018 nga procesi i reformës zgjedhore që rifilloi pas zgjedhjeve parlamentare të 2017-ës. Kryetarët e bashkive dhe këshillat bashkiakë zgjidhen në mënyrë të drejtpërdrejtë për një mandat katër-vjeçar. Kryetarët e bashkive zgjidhen sipas sistemit mazhoritar, kurse anëtarët e këshillave vendorë zgjidhen nga lista të mbyllura sipas një sistemi proporcional. Territoret e bashkive përfaqësojnë zonat zgjedhore për zgjedhjet vendore. Për t’u kualifikuar për ndarjen e mandateve, palët duhet të kalojnë një prag prej tre për qind, kurse koalicionet një prag prej pesë për qind të votave të vlefshme të hedhura në bashkinë përkatëse. Në të gjithë vendin zgjidhen gjithsej 61 kryetarë bashkish dhe 1,595 anëtarë këshillash bashkiakë.

Emërimi dhe regjistrimi i kandidatëve

Çdo zgjedhës që ka të drejtën e votës dhe që e ka vendbanimin në një bashki, mund të kandidojë në zgjedhje, përveçse kur të drejtat e tij për të kandiduar kufizohen nga Ligji i Dekriminalizimit. Kushtetuta rendit edhe kategoritë e zyrtarëve, pozicioni i të cilëve nuk përputhet me të drejtën për të kandiduar.  Kodi Zgjedhor parashikon një kuotë gjinore prej 50 për qind për listat e kandidatëve për anëtarë të këshillave bashkiakë, ku një në çdo dy kandidatë duhet t’i përkasë secilës gjini. Mos përmbushja e kuotës gjinore mund të jetë një nga kriteret për mospranimin e regjistrimit të listave të kandidatëve. Brenda këtyre afateve ligjore, 36 parti politike, 2 koalicione dhe 6 kandidatë të mbështetur nga zgjedhësit janë regjistruar si subjekte zgjedhore. Si rrjedhojë, nga KZAZ-të dhe KQZ-ja janë regjistruar 97 kandidatë për kryetarë bashkie, duke përfshirë 11 kandidate gra, si dhe 544 lista kandidatësh të 2 koalicioneve dhe 14 partive individuale me 9,842 kandidatë gjithsej.  Partitë dhe kandidatët duhet të paraqesin firma mbështetëse prej jo më pak se një për qind të zgjedhësve nga bashkia përkatëse. Partitë ose kandidatët e përfaqësuar në parlament ose në qeverinë vendore për një periudhë prej të paktën gjashtë muajsh janë të përjashtuar nga kjo kërkesë, por ligji nuk specifikon se si duhet të llogaritet kjo periudhë. Ndonëse asnjërit prej subjekteve zgjedhore të regjistruar nga KQZ-ja nuk iu desh të mblidhte firma, disa bashkëbisedues të MVZ-së së ODIHR-it e vunë në pikëpyetje përjashtimin e Partisë Bindja Demokratike (BD) nga kjo kërkesë.

Sot mund të lexoni Shfletoni kopertinat