Trieshi është i njohur për vlerat e larta ushqimore dhe shijen e saj mjaft të mirë. Kjo zonë bjeshkore ofron specialitete të veçanta. Kuzhina e saj tradicionale është e ngjashme me kuzhinën e krahinave tjera të Malësisë së Madhe. Në traditën e sofrës, siç i thonë treishjanët tryezës, veçmas janë të rëndësishme buka, bulmetet, mishi dhe patatja. Të gjitha këto dhe ushqime të tjera janë organike (bio)
Bukë misri (kallamboqi)
Ndër gatimet më të vjetra tradicionale dhe më të preferuara në Triesh është buka e misrit ( kallamboqit) e pjekur nën kaki ashtu si dikur, edhe sot. Shija e saj ndër vite ka magjepsur të gjithë ata mysafirë që e kanë vizituar këtë trevë . Ajo, e përgatitur në shtëpi, sipas recetës së vjetër të gjysheve dhe stërgjysheve tona , është edhe më fantastike e ngrohtë, e përdorur me djathë e shëllirë apo pëshesh me kos, me mazë e me mjeshavinë. Përgatitet me miell kallamboqi , ujë të ngrohët, kripë dhe vaj.
Nënproduktet e qumështit (bulmetet)
Janë ushqime tradicionale shumë të njohura, të kërkuara nga konsumatorët dhe të shëndetshme, të cilat gatuhen nga gjyshet dhe stërgjyshet tona. Nga këto produkte gastronomike shtëpie dallohen djathrat e ndryshëm, si djathë lope, djathë dele, djathë dhie, djathë i zierë, djathë i shkrirë, pastaj maza ( gjiza) mjeshavina, kosi i freskët dhe jarduni. Trieshjanët mikun gjithmonë e kanë pritur me djathë e raki.Çdo kalimtarë i rastit në Triesh ka pasë bukë, djathë e raki.
Mjeshavina (djathi i shtypur me dorë)
Mjeshavina, që të gjithë e njohin si djathi i shtypur me dorë, është një fjalë sllave, por origjina e tij mbetet Malësia e Madhe e cila i rrezistoi në shekuj pushtuesve, duke ruajtur traditën dhe fenë. Thuhet se aq sa e vjetër është xhubleta e Malësië së Madhe aq i vjetër është edhe ky produkt i qumështit i cili fermentohet - mjeshavina. Gratë trieshjane, dikur në bjeshkën e Koritës dhe Koshticës, këtë ushqim unik, e kanë gatuar për të plotësuar nevojat e ushqimit të familjes, meqë këtu ka munguar gjithmonë gruri dhe misri. Gatimi i mjeshavinës në Triesh është bërë zakonisht gjatë periudhës së vjeshtës pasi për stazhonim kërkon një temperaturë të ftohtë. Mjeshavina në Triesh ka një sekret se si përgatitet. Mësheftësia është se nëse djathërat e tjerë zëhen me fara industriale, këtu zëhej nga lëngu që merret nga stomaku i bagëtive, i cili pasi është regjur në kripë, futet në një enë me hirrë, ku qëndron afro një muaj dhe më pas me lëngun që krijohet zëhet qumështi për t‘u bërë djathë. Djathi kullohet nga hirra me goruzhdë ( lugicë). Vendoset në plugë. Nxirret në tarasë për t’u kulluar mirë një natë. Vihet në një enë për t’u tharë afro dy javë. Më pas shtypet me dorë dhe vihet në një enë prej druri për t‘u stazhonuar deri në tre muaj. Sipër i vihet një shtresë gjalpi. Është një produkt i shijshëm, kalorik, i shëndetshëm, i pastër dhe i mirë. Përdorej edhe për shitje. Kjo traditë e sot është venitur për shkak të mosinteresimit të të rinjve për blektori. Mjeshavinën tani e përdorin familje të rralla trieshjane që vazhdojnë të dalin në bjeshkë. Se sa e rëndësishme është mjeshavina tregon fakti se ky ushqim tashmë është futur nëlistën e ushqimeve botërore.
Kaçimaku
Po aq ekslzuziv, sa edhe mjeshavina dhe produktete tjera nga qumështi është edhe kaçimaku, i cili dikur është përdorur për të përballuar të ftohtit e bjeshkës, por edhe për të shtuar ushqimin e familjes, në raste kur ai mungonte. Gatuhet me miell e patate, me ujë të vëluar , me pak kripë. Pas zierjes, rituali i përzierjes ( shtypjes) i takon burrit të shtëpisë. Kaçimaku është bërë edhe me djathë, mjeshavinë e mazë. Hahet edhe me kos të ftohët. Njerëzit pasi të kenë hëngër kaçimakë, kanë dalë jashtë në temperaturë deri në minus 20 gradë dhe nuk e kanë ndier të ftohtit. Kaq i fortë ka qenë kaçimaku.
Mishi i thatë (i tharë)
Po ashtu ushqim tradicional mahnitës bio në Triesh është edhe mishi i thatë i derrit, lopës, viçit dhe i qengjit. Preferohet mishi i kafshëve të moshës së mesme dhe jo të dhjamuara. Tharja bëhet në ambiente të hapura. Kushtet ideale për tharjen e mishit janë mot i thatë, i ngrohtë dhe me ndryshime të vogla të temperaturave midis ditës dhe natës. Përpara tharjes është e preferueshme kriposja e mishit. Kripa pakëson ngacmimin e mishit nga insektet, pakëson mundësinë e prishjes së tij. Gjatë tharjes duhet pasur kujdes që tharja të mos ndodhë shumë shpejt dhe sipërfaqja e jashtme e tharë të pengojë avullimin e lagështirës së qendrës së copës së mishit. Mënyra tradicionale e varjes së mishit përfshin përdorimin e fijeve të forta, mbërtheckave, ganxhave metalike, etj. Rripat e mishit duhen varur veçmas dhe të ndarë nga njëri tjetri, me qëllim që të ketë qarkullim ajri. Kontakti mes tyre duhet shmangur krejtësisht sepse pengon tharjen dhe lejon rritjen e baktereve në sipërfaqe të mishit. ( vijon)
Petulla shtëpie
Ky ushqim tradicional kryesisht është gatuar me rastin e festave të ndryshme qofshin ato fetare apo tradicionale, por edhe me rastin e kremteve familjare dhe ditëve të tjera të javës. Të thjeshta për t’u gatuar dhe me shije. Të shijshme dhe të preferuara me pak mjaltë, sheqer apo djathë, për fëmijë, të rritur, por edhe miqtë e të afërmit. Vështirë t’u rezistosh. Petullat edhe pa i shoqëruar fare, me asgjë, janë të shijshme. Përgatitja e tyre kërkon pak kohë. Kanë shije shumë më të mirë se ato të blera. Përbërësit e tyre janë mielli, uji i ngrohtë, vezët dhe vaji vegjetal. Mund t’i konsumojmë të ngrohta dhe të ftohta.
Pite kllini (flija)
Flija në Triesh ka një emër tjetër, pite kllini. Është një gatim tipik shqiptar me brumë të hollë që tradicionalisht përgatitej brez pas brezi nga nënat, gjyshet dhe stërgjyshet trieshjane në ndonjë rast feste të veçantë, por gjithashtu edhe kur në shtëpi vinin miq e mysafirë. Ajo sipas traditës pjeket në prush të zjarrit nën saç ( kaki) , por mund të pjeket edhe në shporet qoftë ai me dru ose me rrymë. Gatimi i saj nuk është i lehtë. Kërkon shumë punë dhe mundim. Për pjekjen e saj fletë –fletë ( shtresa) të holla nevojiten katër orë të mira në shoqërinë e zjarrit dhe saçit tradicional. Konsiderohet një gatim i cili simbolizon vështirësinë e jetës por edhe bukurinë dhe shijen e saj. Edhe ky artikull shumë i preferuar e i shijshëm bëhet sipas traditës , me punë dore në tepsi . Flija lihet të ftohet për 10 minuta dhe serviret me kos e me djathë të bardhë. Përbërsit e flisë janë mielli, uji, kripa, gjalpa, ajka, vaji ( yndyra) dhe qumështi.
“Fërliku” – mish qengji i pjekur në hell
Përveç bukës dhe bulmeteve në kuzhinën tradicionale trieshjane vend të pazëvendësueshëm zë edhe “ fërliku” apo mishi i pjekur në hell. Të shkosh në Triesh dhe të thuash nuk kamë ngrënë mish “ fërliku” të pjekur në hell, më mirë mos trego se ke qenë atje. Mishi i “ fërlikut” është specialiteti më tipik i kuzhinës së familjeve trieshjane. Se çfarë shije dhe sa i këndshëm është nuk mund të përshkruhet. Pasi qengjit, deles apo dashit ia kemi hequr të gjitha të brendshmet e tij, me përjashtim të veshkave , e fusim qengjin në hell, duke u kujdesur që ai të shkojë drejt, pa u formuar kërrusje në shpinën e tij, dhe të dalë pikërisht në mes të kokës. Me një gjilpërë dhe me spagë të trashë e lidhim shtrënguar qendrën e kurrizit të qengjit në hell. Pastaj mishi kripet përbrenda dhe qepet në pjesën e barkut, në mënyrë që të mbyllet krejtësisht. Majat e këmbëve të pasme i shtyjmë në drejtim të hellit, në mënyrë që ta kapërcejnë atë dhe të kalojnë kryqas njëra anë në vrimën e tjetrës . Pasi ta kemi kripur e vendosim në zjarr për t’u pjekur. Pjekja është çështje eksperience. Jo të gjithë e dinin këtë proces, i cili bëhet me shumë kujdes, ngadalë dhe zgjatë 3-5 orë në ambient të hapur dhe 2-2,5 orë kur e pjekim në ambient të mbyllur. Atëherë kur mishi të fillojë të ndahet nga kocka do ta kuptoni se mishi u poq dhe është gati. Se çfarë shije dhe sa i këndshëm është, nuk përshkruhet dot. Këtë e dinë më së miri ata që e shijojnë.
Specialitete të tjera
Pjesë e kuzhinës tradicionale trieshjane janë edhe ushqimet tjera, si për shembull patatja, grosha ( fasulja) lakra e zierë me mish kafshësh, lakra turshi, pilafi me oriz, pite me kungull, gullash shtëpie me mish, mish në gaca (prush) , japrak prej lakrash, kadaif ( në raste festash) kulaç shtëpie, dhe vezë të ziera e të pjekura. Në Triesh përdoren edhe shumë mezet që shërbejnë si para gjellë të thjeshta dhe shumë të shijshme, që nuk do t’ia keni idenë deri sa t’i shijoni të përgatitura në mënyrë si duhet. Në mesin e tyre veçohet proshuta e thatë, e prerë shumë hollë, suxhuku i pjekur, po ashtu i prerë hollë, sallata lakrash, e qepësh. Mezja kombinohet me raki shpije, verë ose birrë. Ajo merret parasysh se në çfarë ndeje dhe kur shërbehet, sikurse edhe për çfarë lloj mysafirësh. Lëngjet – shurupat Prej frutave krejt autentike , natyrale dhe e çmuar për vlerat shëndetësore që ka përdoret shurupi i thanës. Thana është përdorur edhe për raki. Ajo gjithashtu ka përdorim të gjerë edhe në përgatitjen e reçelit, kompotit dhe rakisë, sikurse edhe kumbullat. Fruti i thanës është përdorur për të ulur temperaturën dhe për të luftuar disa çrregullime të zorrëve. Mjaft i preferuar dhe i mrekullueshëm është edhe shurupi (lëngu) i fërrmanave (manaferrave), i cili me shijen e ëmbël dhe pakëz të thartë është një frutë plot përfitime shëndetësore.
Sofra (sinia) bujare
Të gjitha ushqimet tradicionale në Triesh serviren në sini (sofër) , e cila ka pasur edhe rregullat e veta strikte. Sofra trieshjane bujare shtrihej për nder të mysafirëve. Në krye të sofrës, në ballë të oxhakut, ulej i zoti i shtëpisë ( kryefamiljari). Në anën e majtë të tij rrinte mysafiri më i vjetër, atij që i takonte sipas bajrakut e krahinës, në anën e djathtë Në të djathtë tjetri mysafir sipas radhës dhe kështu njëri andej tjetri këndej, kurse në fund uleshin familjarët nëse kishin vend. Kryefamiljari u drejtohej : Mirë se keni ardhë dhe mirë se ju ka pru Zoti! Mysafiri më i vjetër ia kthente: Mirë se ju gjetëm! I zoti i shtëpisë nuk ngritej ( çohej) nga sofra pa u ngritur edhe mysafiri i fundit. Ndërsa e zonja e shtëpisë gjithmonë qëndron në këmbë për t’u shërbyer miqve. Ajo shërbente me dorë të djathtë dhe me dorën e majtë tek zemra, gjithmonë me respekt e përkulje.
Përfundim
Kuzhina tradicionale trieshjane është shumë e vjetër sa edhe vetë banorët e kësaj trevë të lashtë. Të gjitha këto produkte ushqimore që i kam renditur me sipër janë kultivuar dhe përgatitur me shumë mjeshtri e kujdes nga gratë dhe burrat e vyerë trieshjanë. Edhe gjeneratat e ardhshme të trieshjanëve dhe trieshjaneve do të ishte dhe me shumë interes që t’ë ruajnë me fanatizëm traditën e tyre kulinare shumë të pasur me gatime shëndetshme dhe të shijshme. Disa nga këto gatime tradicionale kanë edhe vlera shëruese. Përveç kësaj ushqimi ynë tradicional është pjesë e kulturës dhe traditës sonë dhe paraqet një thesar të çmuar të trashëgimisë shpirtërore të popullit. Nuk duhet të pretendojmë kurrsesi se mysafirët ( të huajt) vijnë në Triesh për të provuar ushqimet tona tradicionale, por mund të themi se është një nga gjërat që i bën të “ dashurohen” në shikim të parë me Trieshin. Mbi të gjitha atyre u bën përshtypja mikpritja, si një nga vlerat e rralla të popullit. Duhet theksuar po ashtu se në kulturën tradicionale trieshjane, ushqimit i është kushtuar gjithmonë një rëndësi e veçantë . Për ta gatimet janë pjesë e historisë së tyre mijëvjeçare dhe për këtë ata ndihen krenarë.
