Lufta e Dytë Botërore është një ngjarje e madhe në historinë e njerëzimit, pasojat e së cilës ndihen edhe sot. Ajo përfshiu edhe shqiptarët, të cilët, për të realizuar interesat kombëtare dhe për të mbrojtur Shqipërinë e viset shqiptare nga pushtimi i huaj, në valët e luftës ranë me mijëra martirë e viktima. Sipas vlerësimeve të personaliteteve shqiptare të kohës, në vitet 1943-1945, Gjilani dhe viset përreth dhanë mijëra dëshmorë e viktima, shifra e të cilave kalon çdo qytet e rrethinë të Kosovës.
Tahir Zajmi (1897-1971), veprimtar i shquar i lëvizjes për çlirim e bashkim kombëtar, ishte personalitet i njohur dhe ndër themeluesit e drejtuesit e Lidhjes së Dytë të Prizrenit (1943). Në fund të vitit 1944 kaloi si emigrant politik në Austri, Gjermani, Itali, Turqi e Belgjikë. Pothuajse pas njëzetë vitesh, në librin e tij në formë memoaresh, vlerësimesh e statistikash, të titulluar “Lidhja e II e Prizrenit dhe lufta heroike e popullit për mbrojtjen e Kosovës”, e botuar në Bruksel në vitin 1964, ofrohen të dhëna me rëndësi për veprimtarinë e organizatës politike kombëtare-shqiptare të Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe luftën e popullit shqiptar në Kosovë, për të mbrojtur kufijtë etnikë të Shqipërisë Verilindore nga depërtimi i forcave ushtarake partizane serbe, maqedonase e bullgare. Në këtë kontekst, në përputhje me ndarjen dhe rregullimin administrativ të Kosovës gjatë viteve 1941-1944, ai i kushton vëmendje të veçantë qëndresës heroike të popullit shqiptar të Gjilanit e rrethinës gjatë luftës së qershor-dhjetorit të vitit 1944, për të mbrojtur kufirin shqiptar nga agresioni i forcave partizane të Ushtrisë Nacional Çlirimtare të Jugosllavisë.
Sipas Tahir Zajmit, bilanci i dëshmorëve dhe viktimave të pushkatuara e masakruara në Gjilan e viset përreth, gjatë viteve 1943-1945, arrin shifrën e 8.000 shqiptarëve, më shumë se çdo rajon tjetër i Kosovës. Këto të dhëna, megjithëse të përgjithshme, ai i ka siguruar nga shtabet e qëndresës së armatosur dhe anëtarët e tyre, prandaj nxjerr këtë shifër përfundimtare. Veç kësaj, ai jep disa nga emrat, mbiemrat, vendin, moshën, datën, muajin dhe vitin e saktë të dëshmorëve ose viktimave të pushkatuara gjatë këtyre viteve. Në listën e tij paraqiten emra të dëshmorëve e viktimave nga këto vende të Anamoravës, Karadakut e Gollakut, si: Gjilani, Lluçani, Konçuli, Sllakoci, Kishnapole, Livoçi, Pasjani, Zhegra, Sllatina, Skifteraj, Budrika, Radivojci, Lubizhda, Godeni, Stublla, Kabashi, Pidiqi, Çeliku, Tërpeza, Ballanca, Myçybaba, Burinca, Lipovica, Llashtica, Shurdhani, Seferi, Depca, Caravajka, Remniku, Ramjani, Hogoshti, Muçivërci, Pogragja, Karaçeva, Busavata, Koretini, Topanica, Kabashi, Drenogllava, Mjaku, Goshica, Pozharani, Llovca, Ranatoci, Uglari, Zarbinca, Zhunica etj.
[Tahir ZAJMI]
Më poshtë, po paraqesim të plotë dhe sipas origjinalit listën e një pjese të emrave të të rënëve në fronte të luftës dhe viktimave të Gjilanit e rrethinës në vitet 1944-1945:
Esad Berisha, Avokat, nga Gjilani, 30 vjeç, vra me 29-12-1944
Ymer Berisha, i ati i Esadit = = , 55 = , = = = = =
Mehmet Behluli, = = , 65 = , = = = = =
Sulejman Smira, = = , 60 = , = = = = =
Jusuf Rashiti, = = , 50 = , = = = = =
Aqif Tetova, Kryetar komune, = , 56 = , = = = = =
Xhemail Osmani, = = , 23 = , = = = = =
Ymer Hamdiu, = = , 45 = , = = = = =
Idriz Sllovniku, = = , 35 = , = = = = =
Gruaja e Idriz Sllonikut, = = , 30 = , = = = = =
Esad Bajrami nga = Lluçan , 45 = , = = 25 = =
Rexhep Hyseni, = = , 40 = , = = = = =
Jonuz Mehmeti = = , 47 = , = = = = =
Fahri Jonuzi = = , 20 = , = = = = =
Salih Jahija = = , 21 = , = = = = =
Zhafer Sula = = , 44 = , = = = = =
Kadri Cufa = = , 27 = , = = = = =
Mustafa Haziri = Konçul = , 43 = , = = 26 = =
Myrsel Uka = = , 40 = , = = = = =
Shaban Sadiku = = , 93 = , = = = = =
Hysen Rama = = , 37 = , = = = = =
Ram Shabani = = , 18 = , = = = = =
Latif Musa = = , 42 = , = = = = =
Jonuz Musa = = , 36 = , = = = = =
Tal Shishani = = , 70 = , = = 6-1-1945
Adile Shishani (grueja e tij) = , 65 = , = = = = =
Ramadan Deda = = , 35 = , = = = = =
Ismail Riza = = , 48 = , = = = = =
Ismail Hyseni = = , 50 = , = = = = =
Mehmet Hyseni = = , 51 = , = = 29-12-1944
Tefik Mehmeti = = , 38 = , = = = = =
Jusuf Stublla = = , 50 = , = = = = =
Reshat Rexhepi = = , 35 = , = = = = =
Isak Sherif Gashi, Universitar, =, 27 = , = = = = =
Islam Reka = = , 29 = , = = = = =
Shaban Ibra = = , 20 = , = = = = =
Shefki Ibra = = , 35 = , = = = = =
Ramiz Zgjagi = = , 40 = , = = = = =
Mehmet Salihi = = , 30 = , = = = = =
Mehmet Zyberi = = , 30 = , = = = = =
Hysen Elezi = = , 24 = , = = = = =
Nazim Beqa = = , 25 = , = = = = =
Xhemal Ibrahimi = = , 25 = , = = = = =
Jusuf Ibrahimi = = , 28 = , = = = = =
Kadri Kamenica = = , 28 = , = = = = =
Sulejman Ashkija, Gazetar = , 58 = , = = = = =
Latif Qosa Gjilani = , 34 = , = = 6-1-1945
Mehmet Dobercani = = , 36 = , = = = = =
Jetullah Gjilani = = , 36 = , = = = = =
Daut Alushani = = , 40 = , = = = = =
Feriz Llashtica = = , 52 = , = = = = =
Mehmet Gjilani = = , 60 = , = = = = =
Iljaz Beg Gjinolli = = , 60 = , = = = = =
Ibrahim Orana = = , 50 = , = = = = =
Alush Hasani = = , 30 = , = = = = =
Jusuf Hasani = = , 23 = , = = = = =
Hasan Rexhepi = = , 55 = , = = = = =
Islam Veseli = = , 36 = , = = = = =
Dervish Veseli = = , 30 = , = = = = =
Bajram Veseli = = , 20 = , = = = = =
Shaban Sllovniku = = , 50 = , = = = = =
Mehmet Hamdija = = , 62 = , = = = = =
Hysen Veseli = = , 25 = , = = = = =
Haxhi Alija = = , 75 = , = = = = =
Halit Mehmeti = = , 48 = , = = = = =
Shaib Rashiti nga kat. Silakoc = , 28 = , = = 28-12-1944
Ismail Qerimi Kishnapole = , 18 = , = = = = =
Riza Xhakli = = , 35 = , = = = = =
Ramiz Rama Sllavoc = , 18 = , = = = = =
Ibrahim Maloku Livoc = , 35 = , = = = = =
Shaban Rexhepi Sllakoc = , 23 = , = = = = =
Rexhep Rexhepi = = , 58 = , = = = = =
Handar Xhakli Kishnapole = , 35 = , = = = = =
Rasim Alushi Posjan = , 40 = , = = 2-12-1944
Bek Sula = = , 65 = , = = = = =
Rexhep Sula = = , 55 = , = = = = =
Ramadan Bahtjari = = , 35 = , = = = = =
Hysen Rexha Zheger = , 35 = , = = = = =
Xhemal Zeqiri Sllatinë = , 30 = , = = = = =
Isak Rexhepi = = , 45 = , = = = = =
Rashit Bislimi = = , 45 = , = = = = =
Sulejman Xhema = = , 40 = , = = = = =
Abdullah Asllani = = , 37 = , = = = = =
Rexhep Asllani = = , 29 = , = = = = =
Mehmet Ymeri = = , 25 = , = = = = =
Arif Salihi Selekar = , 45 = , = = = = =
Pajazet Mahmuti = = , 35 = , = = = = =
Ramadan Zahiri = = , 28 = , = = = = =
Pajazet Fazlija = = , 38 = , = = = = =
Hafez Sahiti = = , 37 = , = = = = =
Mulla Zyberi = = , 55 = , = = = = =
Shaib Jusufi = = , 23 = , = = = = =
Nazmi Sejdija Budrike = , 26 = , = = = = =
Xhem Radivojci Radivojc = , 49 = , = = = = =
Xhemail Hajdari Lubizhdë = , 33 = , = = = = =
Xhemal Tafa = = , 22 = , = = = = =
Xhemal Nexhibi = = , 16 = , = = = = =
Rahim Ibrahimi Goden = , 27 = , në Dhetuer 1944
Jusuf Xhema = = , 30 = , = = = = =
Gani Ahmeti = = , 32 = , = = = = =
Elez Isaku = = , 27 = , = = = = =
Ali Muslija = = , 29 = , = = = = =
Ibrahim Idrizi = = , 64 = , = = = = =
Engjell Zefi Stubell = , 35 = , = = = = =
Asim Miti = = , 36 = , = = = = =
Shefki Doka = = , 26 = , = = = = =
Ramush Ramadani = = , 22 = , = = = = =
Veli Miti = = , 27 = , = = = = =
Hasan Ibrahimi Kabash = , 32 = , = = = = =
Sakij Xhema Zheger = , 40 = , = me 2-12-1944
Elez Jusufi = = , 45 = , = = = = =
Halim Jetullahi = = , 37 = , = = = = =
Uk Zahiri = = , 40 = , = = = = =
Latif Jahija = = , 27 = , = = = = =
Jusuf Muftari Pidiq = , 29 = , = = = = =
Abdullah Ahmeti Celik = , 50 = , = = = = =
Shevket Ahmeti = = , 30 = , = = = = =
Latif Ahmeti = = , 32 = , = = = = =
Ajet Ymeri Terpez = , 30 = , = = = = =
Haki Jusufi = = , 29 = , = = = = =
Muharrem Mehmeti = = , 26 = , = = = = =
Sakip Selimi = = , 16 = , = = = = =
Ali Agushi = = , 45 = , = = 26 = =
Myslim Qerimi = = , 37 = , = = = = =
Etem Avdija = = , 25 = , = = = = =
Muharrem Kurti Ballancë = , 35 = , = = = = =
Ymer Shaqiri Mucibabë = , 40 = , = = 30-11-1944
Rashit Ajeti = = , 58 = , = = = = =
Kamber Zenuni = = , 45 = , = = = = =
Rrahman Kamberi = = , 50 = , = = = = =
Nazir Arifi = = , 24 = , = = = = =
Ibish Shaqiri = = , 42 = , = = = = =
Vezir Hajrullahi = = , 34 = , = = = = =
Bejtullah Jetishi Boricë = , 30 = , = = 2-12-1944
Sinan Burica = = , 55 = , = = = = =
Sejdi Sherifi = = , 27 = , = = = = =
Sejdi Ibrahimi = = , 20 = , = = = = =
Xhemal Abdyli Lipovicë = , 45 = , = = = = =
Selman Harullahi = = , 40 = , = = = = =
Rifat Selimi = = , 30 = , = = = = =
Isak Sulejmani = = , 30 = , = = = = =
Bajram Mehmeti = = , 30 = , = = = = =
Ramadan Bajrami Llashticë = , 55 = , = = = = =
Ramadan Habibi = = , 40 = , = = = = =
Feriz Salihi = = , 50 = , = = = = =
Jusuf Hamidi = = , 40 = , = = = = =
Nasuf Fazlija = = , 50 = , = = = = =
Rexhep Alija = = , 31 = , = = = = =
Jetish Mahmuti = = , 39 = , = = = = =
Bahti Fazlija = = , 45 = , = = = = =
Selman Hajrullahi = = , 35 = , = = = = =
Rrahman Ferizi = = , 25 = , = = = = =
Shefki Rrahmani Shullan = , 50 = , = = = = =
Ramiz Hajdari Sefer = , 50 = , = = = = =
Xhelil Xhemaili = = , 35 = , = = = = =
Rrahman Xhemaili = = , 20 = , = = = = =
Jonuz Qerimi = = , 35 = , = = = = =
Riza Qerimi = = , 18 = , = = = = =
Rexhep Ahmeti = = , 17 = , = = = = =
Dalip Hamidi = = , 60 = , = = = = =
Sahit Bajrami = = , 50 = , = = = = =
Isa Islami = = , 35 = , = = = = =
Hajrullah Kurteshi Zheger , 60 = , = = = = =
Dalip Rrahmani = = , 50 = , = = = = =
Ibrahim Rrahmani = = , 55 = , = = = = =
Abaz Ibrahimi = = , = , = = = = =
Zylfi Kureçi = = , 50 = , = = = = =
Idriz Kureçi = = , 40 = , = = = = =
Salih Fetahi = = , 45 = , = = = = =
Jusuf Koraci me gjith 4 mashkuj tjerë = , 80 = , = = = = =
Abdi Pecena nga kat. Pecenë = , 50 = , = = = = =
Bajram Demiri = = , 38 = , = = = = =
Kadri Uka = = , 50 = , = = = = =
Kasim Ibrahimi Depce = , 26 = , = = = = =
Hajrullah Murati = = , 34 = , = = = = =
Kadri Sinani = = , 50 = , = = = = =
Rexhep Uka = = , 20 = , = = = = =
Lutfi Bajrami = = , 40 = , = = = = =
Beqir Rashiti = = , 20 = , = = = = =
Halil Rashiti = = , 14 = , = = = = =
Isa Vasufi = = , 37 = , = = = = =
Jahir Jashari = = , 56 = , = = = = =
Abaz Selimi = = , 60 = , = = = = =
Ymer Abazi me dy vllazën tjerë = , 40 = , = = = = =
Xhemail Jetishi = = , 30 = , = = = = =
Idriz Ajeti = = , 50 = , = = = = =
Zenel Ajeti = = , 40 = , = = = = =
Qerim Ahmeti = = , 39 = , = = = = =
Selim Shaqiri = = , 40 = , = = = = =
Shaqir Selimi = = , 60 = , = = = = =
Murat Alija = = , 60 = , = = = = =
Shaban Salihi = = , 48 = , = = = = =
Ali Moni = = , 35 = , = = = = =
Maksut Zymeri = = , 45 = , = = = = =
Jetish Ajdini = = , 50 = , = = = = =
Azem Jashari = = , 30 = , = = = = =
Rexhep Dalipi Caravajkë = , 60 = , = = = = =
Rifat Dalipi = = , 40 = , = = = = =
Ramadan Dalipi = = , 18 = , = = = = =
Murat Abdyli = = , 45 = , = = = = =
Adem Caravajka = = , 38 = , = = = = =
Medish Caravajka = = , 60 = , = = = = =
Azem Caravajka = = , 25 = , = = = = =
Nuhi Sula = = , 50 = , = = = = =
Nasuf Sula = = , 41 = , = = = = =
Salih Hyseni Remnik = , 18 = , = = = = =
Hajdar Hyseni = = , 25 = , = = = = =
Zahir Bekteshi = = , 23 = , = = = = =
Salih Ademi = = , 25 = , = = = = =
Shaban Lahi =&nb
