Letërsia shqipe është plot me figura femrash. Por cilat janë karakteristikat e një gruaje shqiptare? Cili është lloji i gruas që ka shenjtëruar tradita kulturore dhe poetike shqiptare? Ndjenja shumë e lartë e nderit, shpirti i sakrificës, lidhje me familjen dhe atdheun, dashurinë vëllazërore: këto janë karakteristikat e gruas, në traditën kulturore dhe poetike shqiptare, në të vërtetë vlerat specifike etnike (ende të gjalla në arkivin e Kanunit, e gjithë prejardhja e shqipes, nga e cila gruaja është simboli më autentik).
Poema e paraqitur më poshtë është e Eutimio Mitko nga Kajro, i cili botoi më 1878 në revisten "L’Ape Albanese" në Aleksandri, Egjipt: një përmbledhje këngësh nga e gjithë Shqipëria dhe kolonitë për të stimuluar bashkatdhetarët e tij për të studiuar gjuhën amtare për përparimin e vendit civil.
Eutimio Mitko, një studiues i kulturuar shqiptar, i cili, për arsye tregtare, banonte në Kajro, në mes të një kolonie shqiptare, të vendosur atje që nga koha e Mehmet dhe Ibrahim Pashës, u tregua bujar me ndihmën dhe inkurajimin. Revista periodike, "L’Ape Albanese" , u prit në Evropë me një favor të veçantë dhe kishte si abonentë disa nga personalitetet më të dalluara të politikës, letërsisë dhe shkencës, të paharrueshëm, ndër të tjera, Mommsen, Dora D'Istria, Gaidoz, Meyer, Podhorszky, Samogiy, Nicolucci, Cantil, Kerbaker, Stier, Bucholtz, Benloew, Baronesha Knorr etj.
Midis intelektualëve italianë me origjinë shqiptare, bashkëkohësve të tij, Michele Marchianò numëron "Dhe edhe në shekullin e sotëm një grup fisnik intelekti ka punuar dhe punon për shëndetin e atdheut. G. Crispi, P. Baffi, Dora D’Istria, Eleonora Mitko, Cristina Gentile, V. Dorsa, Leonardo De Martino, Eutimio Mitko, P. Chiara, G. Dara, D. Camarda".
Duke qenë se kishte vendosur rezidencën e saj në Itali, Dora D’Istria konsiderohej thuajse një bashkatdhetare dhe pranë emrit të saj Marchianò vendos atë të Leonardo De Martinos.
Zonja Dora D'istra
Elena Gjika nga Përmeti,
Lulja e malit të kalasë!
Ju dilni dhe jetoni buzë detit,
Aty ku fryn era e Përmetit:
Tek Epiri tek Shqipëria
Përtej detit dhe psherëtimet,
Geni juaj doli nga Epiri:
Por Zoti e urdhëroi.
Çfarë lloj lule do të prodhojë Vllahia?
Atje ku banojnë njerëzit tuaj?
Ju lindët në Vllahi,
Por prejardhjen e keni në Shqipëri.
Ju Zonjë e lartësuar, Princeshë,
Nuk e morët shpatën e prehtë,
As armën për të vrarë njeriun;
Por duke folur se kush ka besim,
Ai ka rrënjë të thella dhe energji,
Për të bërë të mirën për Shqipëri.
Dole prej saj dhe kalove tokën e Frankëve,
Që Shqipëria të ngrihet sërish.
Dhe si nëna që ofron gjoksin e saj (për fëmijë),
Nuk ju shqetësoo fuqia që derdhe,
Ditë dhe natë vetëm me punë,
Që të ndihmoni Shqipërinë.
Një nënë si ju është trimëreshë,
E mendjes dhe e shpitit të mëshirshëm
Ju jeni në dukje nga të gjithë,
As nuk ratë ndonjëherë në mashtrim,
Por une di të këndoj lavdërimet tua,
Dhe vetëm më zemrën tënde gëzohem.
Në Shqipëri atdheu ka male e gurë,
Dhe gratë janë të barabarta me burrat,
Me një shpirt që digjet si zjarr,
Se vendin nuk e braktisin.
Atje Elena jeton larg,
Por vendi i saj kurrë nuk e harron.
A i shihni ato heroina në luftë?
Ato nxitojnë si Amazonet!
Dhe ti, o Bobolina, a mund të harrohesh?
Dhe ti, o Suliotta, me të drejtë mund të lavdërohesh
Por nëse doni zgjuarsi dhe shkencë,
Ne kemi Dora D’Istria'në.
Zonjë! nëse e vendosni dashurinë tuaj te Zoti;
Të lutem me gjithë forcën time,
Pasi puna jote tashmë është e shkëlqyer,
Ah! u lodhët në favor të epirotëve:
Sepse zëri juaj është i fuqishëm
Këtu në tokë dhe me Perëndinë.
Mbi varret e Shqipërisë
Spërkatni lule trimave,
Çfarë viktimash u bënë për popullin e tij,
Për ta shpenguar atë nga skllavëria.
Dhe së fundi ju lutem: Jeni e mëshirshme ndaj meje,
Dhe më lejoni të përkulem para teje.
