Çka është religjioni? Fjala religjion, ka domethënie e kuptime të shumta e të ndryshme. Psikologu amerikan i religjionit, Janes H. Leub, në vitin 1912, i pati veçuar 48 përkufizime të religjionit, kurse sot ekzistojnë më se 100 përkufizime lidhur me thelbin e religjionit.
Filozofi dhe oratori i famshëm romak Ciceroni (106 – 43 p. Kr.), nocionin e fjalës religjion “religio“ e nxori nga folja latine “religere” që do të thotë: shërbim, nderim, diçka që ka të bëjë me kultin e perëndive etj. Disa shekuj më pas, apologjeti i njohur i krishterë Laktantie (240 – 317) fjalën, “religio” e nxori nga folja “religare” d.m.th. “lidhi”, “bashkoj”, “lidhi përsëri” etj. Shën Augustini (354 – 430) e përkufizoi fjalën religio sikurse Laktantie: religjioni është ai që e vendos përsëri një lidhje midis njeriut, në njërën anë, dhe Zotit, në anën tjetër.
Religjioziteti është lloj përshpirtshmërie me të cilin njeriu lind. Të gjithë lindim si qenie religjioze. Deshtëm apo s’deshtëm ta pranojmë, në brendinë e qenies sonë është e mbjellur nevoja e pashuar për Zotin. Njeriu është i shtyrë nga nevoja e thellë ta kërkoj Zotin, pa të cilin nuk mund të jetojë. Religjioni është pjesë e natyrës së njeriut i cili i ka rrënjët në vet natyrën e qenies njerëzore. Pra, religjioni është i natyrshëm, është diçka i kësaj bote, e kjo është përpjekja e njeriut për ta shpëtuar vetveten. Përpjekja e njeriut për t’u lidhur me burimin e jetës së vet quhet religjiozitet. Sepse njeriu jeton me synime të fshehura për tu kthyer në Parajsën, të cilin Adami dhe Eva e humbën qysh në zanafillë. Këto janë synimet e njeriut për tu kthyer në Parajsën e humbur.
Synimi për t’u kthyer në burimin e ekzistencës sonë, është domosdoshmëri që lypset patjetër të plotësohet – është si fëmija i vogël kur e merr vaj për nënën e vet. Kjo dëshirë fisnike që na tërheq zemrën kaq shumë për Zotin, është e vjetër, ka lindur bashkë me njeriun dhe është dëshmi e qartë që vërteton se njëmend jemi të krijuar prej Zotit. Ky është argumenti më bindës që askush nuk mund për ta hedhur poshtë.
Sipas fesë së krishterë, vet Zoti i dëftohet njeriut, dhe i pari niset dhe e kërkon njeriun. Zoti përherë është “në fillim”. Ai ka vepruar ende para krijimit të njeriut. Sipas mësimit biblik nuk shohim se njeriu kërkon Zotin, por shohim se si Zoti kërkon njeriun (krh. Lk 15, 11-32).
Formën e mendimit “religjion” nuk e hasim askund në Bibël (as në librat e Besëlidhjes së Vjetër, as në librat e Besëlidhjes së Re). Shprehja, e cila, e shpjegon trajtën thelbësore të bashkimit të njeriut me Zotin, Bibla nuk e quan religjion por e quan “Besëlidhje”. Përmes Biblës shohim se Zoti i thërret njerëzit në Besëlidhje, në marrëveshje dhe bashkëpunim të ngushtë me Të, e jo në “religjione natyrore dhe shoqërore” që i krijojnë vet njerëzit e kësaj bote. As në Besëlidhjen e Re Jezusi nuk i thirri njerëzit në religjion por në mbretërinë qiellore: “Nëse nuk ktheheni e nuk bëheni si fëmijët, nuk do të hyni në Mbretërinë qiellore” (Mt 18, 3).
Kuptimi i “Besëlidhjes” do të thotë: vendim, dorëzim i jetës sonë me besim të gjallë në jetën e Zotit. Pra, Besëlidhja është fjalë që emërton premtimin ose përgjigjen në mes njerëzve dhe Zotit. Zoti i udhëheqë njerëzit për të ndarë jetën e vet me ta. Në Besëlidhjen e Vjetër tema e Besëlidhjes mbizotëron tërë mendimin fetar, dhe e dallon nga të gjitha besimet e shumta që ishin të orientuara drejt hyjnive dhe qenieve të hyjnizuara tokësore. Kjo temë me kohë vjen duke u thelluar dhe në Besëlidhjen e Re fiton plotësinë e re, sepse tashmë ka si përmbajtje gjithë misterin e Jezu Krishtit.
Fjala “fe” nuk i përket fjalorit religjioz. Feja është e mbinatyrshme, është vepër e hirit të Jezu Krishtit që i tejkalon synimet dhe fuqitë e njeriut sepse është “dhuratë e patregueshme ”(2 Kor 9, 15).
Esenca e fesë së krishterë nuk është njëfarë religjioni i natyrshëm apo religjion horizontal, nuk as humanizëm pa dashuri ndaj Zotit dhe njeriut, nuk është as ndjenjë religjioziteti, apo vetëm shprehje e jashtme e gjendjes emocionale, por para të gjithave është përgjigje ndaj thirrjes së Zotit, është vepër e hirit të Jezu Krishtit që u bë Njeri dhe vdiq në kryq për njerëzimin. Krishterimi është religjion që solli porosinë e dashurisë. Vetëm dashuria e ndërron botën dhe sjellë ndryshime pozitive.
Mjafton të përmendim emrin e Nënë Terezës – bija shqiptare – shenjëtresha e –e dashurisë. Kur u lind, jetoi dhe veproi Nënë Tereza, në kronikat e kohës do të mbetet e shënuar si kohë me zhvillim dhe me të arritura ndër më të mëdhatë të qytetërimit tonë njerëzor. Mrekullitë e shekullit të kaluar siç ishin: anija kozmike, radio, TV, kompjuteri, transplatimi i disa organeve të njeriut dhe shumë e shumë të reja tjera dhe “çudirat” në fushat e shkencës, teknikës dhe të jetës në përgjithësi, e bënë njeriun që në një mënyrë ta zotëroj natyrën dhe ta shtrijë pushtetin në tërë rruzullin tokësorë. Ndërsa në anën tjetër edhe pranë të gjitha këtyre mrekullive dhe me gjithë rritjen e vazhdueshme të prodhimit ushqimor, në botë lëngonin nga uria me miliona njerëz duke mos u kursy nga kjo “sëmundje”e shekullit as vendet më të zhvilluara.
Njeriu i këtij shekulli duke i përjetuar kundërthëniet dhe dramën e botës bashkëkohore, që u përkushtua të jetoj dhe të veprojë ndryshe nga të tjerët, që ia doli të bëjë “mrekulli” në jetën e mirësisë dhe të dashurisë, padyshim është Nëna jonë Tereze – shmbull i dashurisë. Bota dhe njerëzimi pëgjithësisht u ballafaqua me krijesën njerëzore, me fenomenin e quajtur prej të gjithëve NËNË E DASHURISË. Ajo u bë dritë në errësirë dhe qartë i tregoi botës duke e prekur ndërgjegjën e njerëzimit se jeta e njeriut nuk është diçka e pavlerë siç ishin rastet dramatike me të uriturit e Kalkutës, si dhe me skamnorët dhe me të sëmuarit e ndryshëm nëpër botë.
Uria si “sëmundje” e kohës që ndodhte para syve të botës për Nënën Terezë ishte thirrje për shërbim dhe përkushtim. Dihet se kur njeriu ka dashuri atëherë ai i ka të gjitha dhe përherë ka se çka të jap: lëmoshë, këshillë, mësim, ngushëllim, durim, shpëtim etj. Nëna Terezë me zell e kultivoi këtë virtyt të dashurisë sipas idealit të saj jetësor duke u bë shembull i vërtetë për të gjithë. Pa dashuri nuk ka shpëtim as bashkim njerëzor. Dashuria është veçori dhe pushtet Hyjnor, gjuhë univerzale e të gjithëve. Duke jetuar dhe duke u indentifikuar me këtë Dashuri të vërtetë, Nëna Terezë u bë nënë e madhe e të gjithëve dhe u ngrit në piedestalin më të lartë botëror të shenjtërisë.
Sipas Shën Tomë Akuinit, (1225 -1274) teolog dhe folozof i shquar katolik, vërteta e fesë së krishterë, i kapërcen mundësitë e arsyes njerëzore, por ajo nuk është në kundërshtim me të vërtetën, e cila, është e rrënjosur në arsyen e njeriut. Për këtë arsye, feja dallon nga bindjet e shumta mashtruese dhe religjioze. Feja është raport me Krishtin e ngjallur. Siç është raporti i ngushtë i fëmijës me prindërit, pra, siç janë ata të lidhur bashkë ndërmjet veti, ashtu është edhe raporti me Krishtin që realizohet me anë të fesë. Feja, nuk është në radhë të parë çështje e arsyes, e aftësive mendore dhe e ndjenjave të këndshme apo të hidhura, por është çështje e jetës. Sapo ta kemi ‘prekur’ jetën me anë të fesë, Jezu Krishtin i cili është jetë (krh. Gjn 14, 6), atëherë e dimë edhe vet e shijojmë dhe e pranojmë se çka do të thotë raporti personal dhe përvoja me Zotin e gjallë. Kjo është fuqia e fesë e cila e bënë të pamundurën – bënë mrekulli: “Çohu e shko – i tha Jezusi – feja e jote të shpëtoi”. (Lk 17, 19).
Jezu Krishti, ia ktheu njeriut kuptimin, nderimin dhe pranimin e vetvetes, dinjitetin dhe lirinë e plotë. Kush sinqerisht e kërkon njeriun, rruga e dërgon deri të Jezu Krishti, dhe kush vërtetë e adhuron Zotin atëherë patjetër do ta nderojë dhe do ta çmojë njeriun me dashuri. Për këtë Jezusi na dëshmon se Zoti e njeriu janë të pandashëm, janë të lidhur ngushtë ndërmjet veti si foshnja në barkun e nënës. ”Duaje Zotin, Hyun tënd, me gjithë zemrën tënde, me gjithë shpirtin tënd… kurse të afërmin tënd porsi vetveten.” (Mt 22, 37-38).
Jezu Krishti, nuk ishte vetëm njeri i mirë, njëfarë mësuesi, siç ishin Buda, Zaratrustra, Orfej, Mitra etj. të cilët dëshironin të na tregonin rrugën deri të Zoti, nuk ishte as njëfarë profeti, i dërguar i Zotit, por Ai është Fjala e Zotit, është autoriteti dhe e vërteta absolute “Unë jam Udha, e Vërteta dhe Jeta.” (Gj 14, 6).
Jezusi, nuk i fton njerëzit që ta pranojnë një religjion të ri, po i fton në jetë. Mu për këtë ekzistojnë njerëz me fe të paluhatshme dhe të fortë, kurse në aspektin e ndjenjave religjioze mund të janë të “ftohtë ”, të “thatë ”, pa ndjenja ngrohtësie si toka pranë bregut të detit, e cila edhe pse është pranë ujit, mund të jetë e thatë dhe pa lagështi. Në të kundërtën, njeriu mundet të këtë ndjenja të fuqishme religjioze e ta ketë fenë shumë të dobët, apo mos të ketë kurrfarë feje. Të tillët kur i lëshojnë ndenjët, kur nuk kanë më “eros religjioz ” (A. Vergote), ata bien nga feja, sepse në realitet as që e kanë patur ndonjëherë fenë. Prandaj, nuk guxojmë ta përziemë fenë dhe religjiozitetin.
Duhet theksuar se religjioni i Biblës, është themeluar mbi një zbulim – dëftim historik. Ky fakt e bën të dallueshëm nga gjitha religjionet e tjera. Religjioni biblik, në thelb, paraqitet si religjion i Fjalës, i Logosit (gr. Logos) hyjnor. Domethënia është Logosi, është vet Jezu Krishti, Vetja e Dytë e Shenjtërueshmes Trini – Fjala e jetës së pasosur, sipas së cilës u bë çdo gjë (krh. Gjn 1, 3). Krishterimi është fe dhe religjion. Është fe, në radhë të parë, si qëndrim dhe lidhje personal i njeriut ndaj Zotit, i cili është dëftuar në Jezu Krishtin. Mirëpo, është edhe religjion me institucionet e veta të pashme e kjo është Kisha me liturgjinë e saj, jetën sakramentale, bashkësinë e besimtarëve etj. Vetëm feja pa religjion shndërrohet në ideologji. Pa institucionet, pa formulimet, pa modelet dhe shembujt e fesë etj., feja shumë lehtë bëhet ide dhe botëkuptim i njeriut. Pra, njeriu është fetar ashtu që jeton me zemër, duke i zbatuar ligjet e fesë, i motivuar nga dashuria e pastër ndaj Zotit dhe njeriut.
Me fjalën religjiozitet mund të kuptojmë një lloj përshpirtshmërie ku njeriu pranon se ekziston Zoti, por nuk beson në Zotin (Credere in Deum). Mund të themi se njeriu religjioz është ai i cili i beson Zotit por nuk beson në Zotin. Religjioziteti është vetëm një segment shpirtëror i njeriut, ndërsa përshpirtshmëria e përfshinë krejt njeriun.
Njeriu religjioz, pranon ekzistencën e Zotit, pranon se Ai e ka krijuar botën, se Jezu Krishti ka vdekur dhe është ngjallur të tretën ditë etj., mirëpo nuk beson në Zotin kur kërkon diçka prej tij. Njeriu i tillë më shumë i beson vetit, forcës emocionale, lirimit me anë të mendimeve pozitive, përjetimeve dhe normave religjioze, njohurive shkencore, shfaqjeve intelektuale etj. se sa Zotit të gjallë. Po-ja e tij për Zotin është një po teorike, megjithatë del jo nga ana praktike. Edhe pranë kësaj, njeriu i tillë, në brendinë e vetvetes, përherë ka pikëpamje religjioze. Mund të themi se njeriu religjioz edhe përkundër përshpirtshmërisë së tij, ai është “skllav i devotshëm i mëkatit”!
Të “qenit shpirtëror”, paraqet llojin e përshpirtshmërisë me të cilën njeriu nuk lind, por gjatë jetës së vet tokësore duhet ta pranojë si dhuratë të Zotit. Besimtari shpirtëror e ka përshpirtshmërinë që formohet si rezultat i veprimit të Shpirtit Shenjt, i cili e aftëson që mos të qëndrojë në skllavërinë e mëkatit, duke i dhënë zotësi për të jetuar në jetën e re. Kjo përshpirtshmëri sjellë ndryshime të thella në jetën e njeriut.
Përshpirtshmëria nuk është fryt i përpjekjeve të njeriut, por në mënyrë të posaçme është veprim i Zotit, është fryt i udhëheqjes të Shpirtit Shenjt. “Çka lind prej mishit, mish është, e çka lind prej shpirtit, shpirt është”. (Gjn 3, 6). Në mendjen dhe shpirtin tonë hyjnë pikëpamjet e mbretërisë së Zotit: “Duaje Zotin, Hyun tënd, me gjithë zemrën tënde, me gjithë shpirtin tënd e me gjithë fuqinë tënde”(Lp 6, 4). Njeriu i përshpirtshëm është ai i cili në Zotin ka gjetur Krijuesin dhe Mikun e vet të vërtetë.
