Një nga programet më të ndjekura të lajmeve në Ekuador, El Noticiero, po transmetonte drejtpërdrejt kur persona të armatosur hynë në studio. Kamerat u rrotulluan ndërsa gangsterët me kapuç godisnin stafin me pistoletë në dysheme. Më pas ata dolën në transmetim për 15 minuta, duke lëvizur me tabela të bandave për shikuesit e habitur dhe duke bërë selfie ndërsa tundnin hanxharet, dinamitët dhe mitralozët.
Kjo dhunë, e përhapur në të gjithë vendin pasditen e 9 janarit nga një kanal shtetëror, tc Televisión, tronditi ekuadorianët ndërsa kaosi pushtoi vendin këtë javë. Është episodi i fundit, më dramatik në rrëshqitjen e tij katërvjeçare në kontrollin e bandave të drogës, raporton The Economist.
Në vitin 2019 ishte një nga vendet më të sigurta në Amerikën Latine, me një shkallë vrasjesh prej 6.7 për 100,000 banorë. Disa burime ekuadoriane vlerësojnë se në vitin 2023 shkalla e vrasjeve do të jetë rritur më shumë se gjashtëfish, në 45 për 100,000 banorë, duke e bërë vendin e tyre më vdekjeprurës në Amerikën Latine kontinentale.
Ngjarjet u vunë në lëvizje më 7 janar, kur rojet e burgut La Regional në Guayaquil, qyteti më i madh i Ekuadorit, zbuluan se Adolfo Macías, bosi i bandës së drogës Los Choneros, nuk ishte në qelinë e tij. Ai po vuante dënimin me 34 vjet për vrasje dhe trafik droge. Anëtarët e bandave në burgjet anembanë vendit filluan trazirat ndërsa u përhap lajmi për arratisjen e tij. Në rrjetet sociale qarkulluan video, ku shiheshin gangsterët që merrnin peng rojet e burgut dhe i qëllonin. Disa u varën.
Të nesërmen Daniel Noboa, presidenti i Ekuadorit, shpalli një gjendje të jashtëzakonshme dhe vendosi një shtetrrethim natën. Ai e dërgoi ushtrinë për të marrë kontrollin e burgjeve. Gangsterët luftuan përsëri në rrugët e qyteteve në të gjithë vendin, duke shpërthyer bomba, duke djegur makina dhe duke rrëmbyer policë. Më 9 janar, një grup tjetër i armatosur bastisi Universitetin Guayaquil, duke marrë studentë peng dhe duke shkëmbyer zjarr me policinë. Noboa deklaroi më pas një “konflikt të armatosur të brendshëm” dhe urdhëroi ushtrinë të “neutralizonte” rreth 22 grupe të krimit të organizuar, përfshirë Los Choneros.
Kjo dhunë filloi fillimisht në Kolumbi. Ekuadori, veçanërisht porti i tij në Guayaquil, u bë një qendër më e rëndësishme për dërgesën e kokainës nga Peruja dhe Kolumbia pasi portet kolumbiane shtrënguan sigurinë e tyre në vitin 2009. Tregtia më parë ishte monopolizuar nga FARC, një grup i fuqishëm gueril kolumbian, i cili mbante dhunën në një minimum. Por pasi farc nënshkroi një marrëveshje paqeje në 2016, shumica e anëtarëve të saj u çmobilizuan. Bandat lokale, rajonale dhe ndërkombëtare u derdhën për të mbushur vakumin. Kartelet meksikane kanë financuar ato ekuadoriane. Mafia shqiptare ka zgjeruar prezencën edhe në Ekuador. Një fluks kaq i shpejtë i krimit të organizuar ndërkombëtar u lehtësua nga ekonomia e dollarizuar e Ekuadorit dhe nga kërkesat e dobëta të vizave për të huajt.
Gangsterët ekuadoras si Macias janë bërë mbretër. Los Choneros dhe bandat e tjera lokale mendohet se e kanë armatosur veten me armë të bartur nga mbrojtësit e tyre meksikanë për dërgesat e kokainës. Ata tani posedojnë mitralozë, pushka dhe granata që u mundësojnë të përballen me forcat e armatosura të Ekuadorit të trajnuar dobët.
Bandat ekuadoreane kanë gjeneruar rrjedhë të parave duke krijuar një themel fitimprurës në Evropë, ku konsumi i kokainës po rritet. Rruga më e ngarkuar e trafikut të kokainës në botë sot shkon nga Guayaquil në portin e Antëerp në Belgjikë, sipas Chris Dalby nga Ëorld of Crime, një grup hetimor me bazë në Holandë. Pjesa më e madhe e kësaj kokaine është e mbushur në kontejnerë transporti që përmbajnë banane, një nga eksportet më të mëdha të Ekuadorit. Kërkesa e Evropës “i ka kthyer portet ekuadoriane në një nga pjesët më të vlefshme të infrastrukturës që mund të kontrollosh, nëse je një grup trafiku droge në Amerikën Latine”, thotë Will Freeman i Këshillit për Marrëdhëniet me Jashtë në Nju Jork.
Këto para i lejojnë bandat të blejnë rojet e burgut. Macias dhe drejtues të tjerë bandash kanë kthyer ndoshta një të katërtën e 36 burgjeve të Ekuadorit në selinë e tyre, nga ku ata organizojnë sulme dhe rekrutojnë anëtarë të rinj. Macias u arratis pak para se të transferohej në një njësi më të sigurt në kompleksin e burgut. Ai duhet të jetë informuar nga zyrtarë të korruptuar.
Korrupsioni i këtij lloji është i përhapur. Në vitin 2023, policia filloi të hetonte disa zyrtarë qeveritarë për lidhje me mafian shqiptare. Muaj më vonë i dyshuari kryesor u gjet i vdekur. Në vitin 2022, 25 zyrtarë të forcave ajrore u dënuan për sabotimin e pajisjeve të radarëve që monitoronin aktivitetin e bandave të drogës në hapësirën ajrore të Ekuadorit.
