NEW YORK CITY : Këto ditë një piktor nga Kosova paraqiti një ekspozitë të veprave të tij në një galeri të Nju Jorkut, mbasi po të njëjtën ekspozitë por me një titull tjetër ai e paraqiti muajin e kaluar në Prishtinë. Punimet e piktorit nga Kosova, i cili jeton në Gjermani, kuratorët e galerisë i kishin parë në një faqe të tij të internetit, dhe thanë se ajo kishte tërhequr vëmendjen e tyre. Shumë shpejt ata e kontaktuan artistin dhe i ishin lutur që këto punime ai ti ekspozonte në “The Metropolitan Museum of Art” të Nju Jork-ut.
Ekspozita “The Met Roof”, është e mbështetur edhe nga organizata bamirëse Bloomberg Philanthropies
Petrit Halilaj bëri bujë me koleksionin e tij, “Abetare” që në thelb i referohet mënyrës se si mësohen ABC-të e një gjuhe. Tavolinat që ai përdori në ekspozitën e tij përfaqësonin 30 vjet shtresa vizatimesh. Halilaj i mori këto vizatime, i zmadhoi dhe i bëri skulptura 3-D. Përmes shkarravinave të gjetura mbi banka, artisti shpjegoi se si kishte ndikuar te ai lufta tek fëmijët e shkollës e në të njëjtën kohë si u ndikuan ata nga bota e internetit.
“Artisti nga Kosova, Petrit Halilaj është talenti më i ri që ngarkohet për të krijuar një vepër specifike që do të përshtatet me taracën e Metropolitan Museum of Art, në Nju-Jork. Ky me sa duket është projekti i parë madhor i Halilajt, në Shtetet e Bashkuara, i cili pritet të transformojë “The Met Roof” me një instalacion gjigant skulpturash”, të paktën kështu shkruan The Metropolitan Museum of Art (MET), duke shtuar se :“Puna e Halilajt është thellësisht e lidhur me historinë e re të vendit të tij të lindjes, Kosovës dhe pasojat e tensioneve kulturore dhe politike në rajon”.
Kurse, vet piktori nga Kosova, Petrit Halilaj thotë se me këtë galeri ai kishte rënë në kontakt shumë rastësisht, kur njëri nga ekspertët e galerisë kishte parë punimet e tij në internet dhe menjëherë kishte kontaktuar atë. Kuratori e kishte pyetur nëse do të ishte i interesuar që galeria e tij të ekspozonte punimet e tij në Metropolitan Museum of Art, në Nju-Jork, në ndërkohë, që e kishte njohur edhe me rregullat.
Ai ka treguar për ArtNews se menjëherë, pas ftesës mora rregullat dhe kontekstin e projektimit për ekspozimin e këtyre punimeve. Ndërsa, ata folën për kushtet e motit - se çfarëdo që të bëja, në thelb me veprat e mija, a duhet të jenë në gjendje ato që t'i mbijetojnë fenomeneve natyrore? “stuhive” dhe temperaturave ekstreme, e pashë se nuk kishte asnjë problem për ta hapur ekspozitën në New York City . “Në mënyrë metaforike, kjo është si i thonë në Kosovë "Zemë, përgatitu”, tha ai dhe The Metropolitan Museum of Art (MET), është e vetmja ndërtesë që shtrihet në Central Park, me më shumë mënyra se si është e lidhur me natyrën, e shkëlqyer për një ekspozitë të tillë”.
Me tej ai duke spjeguar tregonë se “Kur punoni në një kontekst të jashtëm, ai thjesht zgjeron gjithçka në dijenin tuaj, duke pasë parasysh një grup të plotë rregullash të reja. Megjithatë, thotë artisti nga Kosova, më duket sikur këto vepra pasurojnë vetëdijen time, për vendlindjen time Kosovën, edhe në New York City”.
Petrit Halilaj, më parë se të ekspozonte në New York City, ekspozojë në Prishtinë me temën “Kur dielli ikën, ne pikturojmë qiellin”, për të dhënë imazhin nga artisti në ekspozitën “Manifesta 14”, e cila është një instalacion që qëndron mbi hotelin Grand të Prishtinës.
“Kur dielli ikën, ne pikturojmë qiellin, dhuruar Prishtinës, kështu që veprat e tij të shtashmë janë bërë pjesë e qiellit të kryeqytetit të Kosovës, ndërsa tani ato për gjashtë muaj 30 prill - 27 tetor, në Muzeun Metropolitan i Artit do të “pushtojnë” në horizont qiellin e Nju Jorkut me ekspozitën e Petrit Halilaj “The Met Roof”, i cili është një instalacion gjigant skulpturash metalike.
Rafaela Prifti editore e anglishtes së gazetës Dielli, tha se në mbrëmjen e 30 prillit, ditën e përurimit të ekspozitës së Petrit Halilaj në Konsullatën e Përgjithshme të Kosovës në Nju Jork, është zhvilluar një bashkëbisedim rreth çeljes së istalacionit “The Met Roof”, i cili pas Prishtinës,në Muzeun Metropolitan i Artit, punimet e tij do të “pushtojnë” në horizont qiellin e Nju Jorkut.
"Midis anëtarëve të komunitetit dhe dy anëtarëve të qeverisë së Kosovës Ministrit të Rinisë, Kulturës dhe Sportit z. Hajrullah Çeku dhe zv. Ministres së Punëve të Jashtme dhe Diasporës, zonja Liza Gashi. Në takim organizuar nga Ambasador Blerim Reka, midis të pranishme ishin të ftuar figura të artit dhe kulturës si fotografi i mirënjohur Fadil Berisha, veprimtarë të komunitetit si botuesi i gazetës Illyria Vehbi Bajrami, Dr. Shpresa Xhakli, Drejtoreshë ekzekutive e Fondit Shqiptar për Fëmijë, çifti i mirënjohur i muzikës popullore Merita Halili dhe Raif Hyseni, Djellza Pulatani, Kryetare e shoqatës F’Oda, të cilët u përshëndetën me vizitorët dhe uruan artistin Petrit Halilaj për instalacionin skulpturor Abetare, ekspozita e parë e tij në Amerikë" shkruajti Prifti.
Por, javën e kaluar për ekspozitën “Komisioni Roof Garden” të artistit nga Kosova, Petrit Halilaj, Abetare, shkruajti edhe gazeta më prestigjoze e botës The New York Times, një artikull tabloid të gjatë me titull : “Në çati, duke shkruar në qiell rrugën e tij drejt lirisë “
The New York Times, shkruan se pamja e instalimit të një merimange gjigante prej çeliku inox me një skicë të vogël të një zogu me krahë të shtrirë, duket se kjo Merimangë, po ndjek Kopshtin e Çatisë së Muzeut Metropolitan të Artit, me horizontin pas saj. “Abetare (merimangë),” një skulpturë prej çeliku inox nga Petrit Halilaj për komisionin e tij Met Roof Garden ishte isntalacioni që u hap të martën, më 30 prill, dhe në mënyrë simbolike është “Abetare”. Një abetare alfabetike e ilustruar, e shkruar në gjuhën shqipe, të cilën artisti kosovar, tashmë 38 vjeçe, e kishte mësuar si fëmijë refugjatë në kampin e refugajtëve në qytetin e Kuksit, shkruan Holland Cotter i The New York Times.
Cotter i The New York Times, autor i këtij shkrimi (ekspert artistik)për ekspozitën e artistit kosovar Periti Halilaj, thuhet se ka qenë Drifters në 1962(Up On The Roof by The Drifters), i cili e kishte bërë gjashtëdhjetëedy vjet më parë çatinë e qiellit të qytetit(NYC) - "plazhin e katranit" - në një vend shumë të lezetshëm për pranverë dhe verë. Dhe, ndërsa tani është çatia e Muzeut Metropolitan të Artit, ajo që mund të mos jetë e përfshirë në mremorjen e harresës së askujt për atë kohë, me atë që po ndodh tani, falë këtij instalacioni në Roof Garden që muzeu Muzeu Metropolitan i Artit, në Fifth Avenue, e ka instaluar me ekspozitën “Komisioni Roof Garden” të artistit nga Kosova, Petrit Halilaj, Abetare.
Ai thotë se “Petrit Halilaj, Abetare”, që u hap të martën(30 prill), është një nga pamjet më të “ajrosura” deri më tani. Në të vërtetë, vizatimi - ose shkrimi qiellor - në vend të skulpturës është ajo që unë( Holland Cotter) do ta quaja këtë lëmsh të hapur linjash kaligrafike të errëta prej bronzi dhe çeliku që gjurmojnë imazhe të siluetuara - të zogjve, luleve, yjeve, një merimange gjigante dhe një shtëpie përrallore - kundër panorama e Manhatanit përtej dhe Central Park" .
Po ashtu Cotter thotë se kjo “Është një fantazi fantastike, që arrin qiellin. Por Parajsa? Merimanga duket e keqe. Shtëpia anon sikur shkatërrohet. Dhe çfarë është me një shpërndarje të faluseve me gjemba, dhe një emblemë sovjetike me çekan e drapër, dhe fjalë dhe anagrame misterioze - Runik, Kukës, KFOR - me lidhje të qarta në tokë!
Më tej ai shkruan dhe çfarë të bëjmë me faktin se të gjitha këto imazhe dhe fjalë u ngritën nga një burim i vetëm prozaik. Ato gjetën, gërvishteshin dhe shkrumboheshin në sipërfaqet e tavolinave të klasave nga gjenerata të fëmijëve të shkollave fillore në territoret ballkanike të Evropës, gjatë një kohe lufte brutale rajonale në Kosovë.
Një nga ata adoleshentë vandalizues ishte artisti Petrit Halilaj shkruan Holland Cotter, i cili lindi në një fshat rural qytezën e Runikut në Kosovë në vitin 1986; "Në vitin 1998, gjatë luftërave në Jugosllavi, kur vendi i tij ishte nën okupim të dhunshëm nga Serbia dhe shtëpia e familjes së tij ishte djegur, ai u largua në një kamp refugjatësh shqiptarë të quajtur Kukësi, ku qëndroi për më shumë se një vit."
The New York Times shkruan se aty Halilaj takoi psikologun italian Xhakomo Poli, i cili ishte vendosur në kamp për të studiuar efektet e traumave të shkaktuara nga lufta tek të rinjtë. Poli e inkurajoi atë(Petrit Haliajn) të vizatonte mizoritë që kishte parë dhe skena paqësore nga bota natyrore që i sollën ngushëllim. Imazhet që rezultuan u pranuan nga të gjithë ata që i panë si të jashtëzakonshme dhe rruga e Halilajt drejt një karriere artistike u vendos.
Pasi u kthye për një kohë në Runik, ai shkoi në shkollën e artit në Itali, më pas u vendos në Berlin. Që atëherë ai ka rivizituar periodikisht Kosovën, atdheun që ai ende e ka për zemër dhe historia dhe kujtesa e të cilit kanë qenë burimi i një pjese të madhe të punës së tij deri më tani.
Disa nga imazhet e Petrit Halilajt u bënë skulptura lineare prej çeliku që përbënin versionet e para të ansamblit të quajtur “Abetare”, që ishte emri i një abetareje të ilustruar alfabetike, të shkruar në gjuhën shqipe nga e cila kishte mësuar që fëmijë, shkruan The New York Times.
Imazhi
Holland Cotter thotë se Abetare (Shtëpia)" qëndron në qendër të “ansamblit” të kësaj ekspozite. Halilaj e gjeti imazhin në një tavolinë në shkollën e tij fillore dhe e personalizoi atë me imazhe më të vogla të nxjerra nga grafiti dhe një yll. Për versionin “The Met Roof” të këtyre instalacioneve, të cilat përhapen në të gjithë Roof Garden, në mure dhe në qoshe, ai zgjeroi shtrirjen gjeografike të materialit të tij, duke gjurmuar dhe dokumentuar gërvishtjet e desktopit dhe shkrepjet nga vendet e tjera të Ballkanit - Shqipëria, Maqedonia e Veriut , Mali i Zi, vende këto që kishin përjetuar agresionin serb pas shpërbërjes së ish-Jugosllavisë. Dhe është ky arkiv i zgjeruar i imazheve që përbën bazën e instalimit “The Met Roof”, organizuar nga Iria Candela, kuratorja e muzeut të artit të Amerikës Latine.
Në qendër të ansamblit, e skicuar në tubacione bronzi dhe çeliku, është shtëpia e gjatë, skeletore me çati maje. Halilaj e gjeti imazhin në një tavolinë në shkollën e tij fillore në Runik, por mund të qëndronte edhe për shtëpinë e fëmijërisë së tij të larguar prej kohësh, ose një tendë kampi refugjatësh. Dhe ai e personalizon atë me shtimin e imazheve të tjera, më të vogla me prejardhje nga mbishkrimet, disa njerëzore, si në një figurë me shkop të një fëmije; disa të bazuara në natyrë (një yll, një gjarpër); disa të tjera, duke përfshirë disa shkarravitje skulpturore, të pakapshme.
Pas shtëpisë është një skulpturë e dytë e madhe. “E mora në fillim si një diell me rreze gishtash shkruan Holland Cotter i The New York Times ; por në fakt, është forma e një merimange vigane, bazuar në një shkarravinë të Halilaj të arkivuar në një shkollë në Maqedoninë e Veriut. Me fytyrën e tij të qeshurit, është shprehimisht e vështirë për t'u lexuar, me humor të mirë ose keqdashëse në varësi të asaj që jeni gati të shihni. Dhe për Halilajn ngjalli një ikonë të botës së artit me ndjenjë ambivalente: skulpturat kolosale të arachnideve të vona nga Louise Bourgeois – secila dukej grabitqare dhe mbrojtëse, të gjitha të titulluara në mënyrë të ndërlikuar për "Maman" - "Nënën”.
Ashtu si me Bourgeois, pafajësia e fëmijërisë dhe përvoja e të rriturve janë të lidhura ngushtë në artin e Halilajt, edhe në "Abetare" mbizotëron fryma e një gjendjeje ndërmjet, adoleshencave. Ai i ka “hedhur” të gjitha këto në një instalacion që ka ngacmimin fshehurazi të një gjuetari thesari,. Aty gjen karikatura të papërpunuara erotike dhe një logo të NATO-s, citate këngësh pop dhe akronime ushtarake; një imazh i pëllumbit të paqes (i ulur në njërën nga këmbët e merimangës) dhe një i Batmanit - me pak fjalë, një leksik i referencave kulturore të lehta të njohura për shumicën e fëmijëve që hynë në adoleshencë ku dhe kur hyri Halilaj.
Ishte një kohë e frikshme, siç edhe ishte ajo. Luftërat në Jugosllavinë të viteve 1990, kanë qenë më vdekjeprurëset në Evropë midis Luftës së Dytë Botërore dhe luftës aktuale ruse kundër Ukrainës. Për një fëmijë refugjat në Ballkan gjatë asaj dekade të dhunshme, aftësia për të shpikur një botë alternative nënkuptonte gjithçka.
Dhe, këtë duket se ka bërë arti për Halilajn. Ai i dha atij një kornizë të jashtëzakonshme, përmes së cilës mund të shihte botën e gjerë me tmerret dhe bukuritë e saj ngatërruese, dhe një hapësirë imagjinative të lartë, me qiell të hapur, që ishte larg nga rezistenca ndaj problemeve, por ku ishte e sigurt për të ëndërruar dhe luajtur, shkruan Holland Cutters I The New York Times.
Komisioni Roof Garden: Petrit Halilaj, Abetare u hap më 30 prill dhe, do të qendrojë hapur deri më 27 tetor, në Muzeu Metropolitan i Artit, në Fifth Avenue në qytetin e Nju Jorkut; (212) 535-7710, metmuseum.org.
