Shkurt, qartë thukët e shqip, Abetarja e përbashkët Shqipëri- Kosovë e hartuar nga Shezai Rrokaj, Saranda K.Pozhegu, Tiranë dhe Mimoza Ç. Gjokutaj, Islam Krasniqi (Dukagjini, Prishtinë, botimi i nëntë 2020) Siç do të thoshte populli:“Ka një kerr me gabime”
ABETARJA është libër i librave
që të hysh në botën e
dijes duhet të mësosh shumë
mirë lexim dhe shkrim.
Artur Shkurti
Gjuhësi nuk ka pa logjikë,
logjikë nuk ka pa gjuhësi.
Apre
Para se të filloj që të bëj fjalë për Abetaren e përbashkët, të krijuar nga redaktorët shkencorë të Shqipërisë dhe të Kosovës, i përgëzoj për punën që e kanë bërë për aq sa kanë mund dhe sa kanë ditur. Kur është fjala për redaktorët shkencorë që në fillim dëshiroj, që të theksoj, të vërtetën duhet thënë përveç (të një numri simbolik) asnjëri/ra nuk e ka merituar vendin që të jetë redaktor shkencor, sepse asnjëri/ra nuk kanë të botuar ndonjë vepër shkencore nga arsimi së paku nga tre recensentë të mirëfilltë, të dëshmuar shkencorë. Pse nuk hapni konkurse, si të ketë nevojë disa herë derisa të vijnë krijuesit e merituar në vendet e merituara për krijimin e Abetares, sepse ABETARJA nëse këtë e them në mënyrë figurative paraqet themelin e parë të arsimit të çdo ndërtese të qytetërimit që do të ngrihet më vonë, sepse Shqipëria dhe Kosova kanë shkencëtarë të mirëfilltë për krijimin e Abetares së përbashkët, e jo ata që nuk kanë bagazh të mirëfilltë shkencor, siç i keni renditur të emëruarit në Abetare. Ju kisha lutur që të më demantoni mendimin vetëm me një redaktor shkencor që ka së paku tri recensione nga tri shtete për vepra shkencore nga lëmi i arsimit. Nëse dëshironi që të dini për mua mund të ju ofroj, jo nga tre por nga gjashtë recensione për vepra shkencore të arsimit, nga akademikë më të njohur, jo vetëm nga Ballkani Perëndimor, por edhe nga Evropa.
Pastaj për ilustrimet grafike, që i ka bërë për Abetaren e Qamil Batallit, pse së paku nuk është marrë si konsulent akademiku – piktori i njohur Shyqri Nimani, i cili është i njohur jo vetëm aty ku flitet dhe shkruhet shqip, por edhe shumë më gjerë.
Shembull konkret në këtë rast dhe për këtë rast krahasoni ilustrimet që i ka bërë për Abetaren. “Libri Shkollor”, Prishtinë, 2007, apo ilustrimet që i ka bërë piktori ynë kosovar Fatmir Krypa për Abetaren gjithashtu të Qamil Batallit, botimi i nëntë, Prizren, 2001, si dhe ilustrimet grafike që i kanë bërë Lorenc Buzi dhe Elidor Kruja nga Abetarja e përbashkët. Pasi që fjala është për këtë Abetare, dëshiroj, jo vetëm të theksoj, por edhe të potencoj, të vërtetën duhet thënë se kjo Abetare me fjalinë e parë që fillon, në faqen e tretë, është e gabuar. Fjalia e parë e gabuar, e përmendur në Abetaren e përbashkët Shqipëri – Kosovë fillon kështu:
“Si ta kuptojmë dhe si ta përdorim tekstin e Abetares”.
Nga aspektii redaktorit logjik, fjalia e gabuar, pra e sapopërmendur duhet të jetë kështu:
“Tekstin e Abetares si ta përdorim dhe si ta kuptojmë”.
Shembull:
Lapsin e kapur në mes të tre gishtave të parë të dorës së djathtë (ka përjashtime edhe me dorën e majtë). Në pyetje është pra përdorimi, ndërsa kuptimi është kur të shkruajmë me laps, pra nëse shkruajmë një gjë apo një send ka kuptim dhe nëse nuk e shkruajmë nuk ka kuptim. Fjala, pra kuptim – i, gjermanisht Sinn, anglisht Sense që në gjuhën shipe do të thotë shkurt e shqip një gjë, një send që ka kuptim.
Prandaj, edhe fjalia logjike duhet të jetë (po e përsëris edhe një herë) kështu:
“Tekstin e Abetares si ta përdorim dhe si ta kuptojmë”.
Shkurt, qartë, thukët e shqip Abetarja e përbashkët Shqipëri – Kosovë, e hartuar nga: Shezai Rrokaj, Saranda K. Pozhegu, Tiranë dhe Mimoza Ç. Gjokutaj, Islam Krasniqi, (Dukagjini, Prishtinë, botimi i nëntë, 2020), siç do të thoshte populli: “Ka një kerr me gabime”. Gjithashtu, pse nuk është marrë ndonjë piktor tjetër më i njohur nga Shqipëria apo nga Kosova për të punuar së bashku për ilustrime grafike, meqë kemi mjaft ekspertë. Në bazë të atyre emrave që janë përfshirë, në krijimin e Abetares, të ndërrohen, sepse koha e tyre ka kaluar së bashku me mendimet e traditës së mentalizmit klasik. Një ndërrim i tillë, në rend të parë, do të ishte në të mirë të tyre dhe në vend të tyre le të vijnë të gjitha ata që i plotësojnë të gjitha kushtet që mund të bëhet Abetarja e kohës dhe për kohën e elektroteknikës në të cilën jemi duke jetuar!
Shkurt, qartë, thukët e shqip - përpiluesit e Abetares, jo vetëm që nuk kanë vepra të dëshmuara nga kjo lëmi, pra e arsimit (me përjashtime simbolike) në një anë, dhe nga ana tjetër të vlerësuara nga recensentët e mirëfilltë, si nga Kosova po ashtu edhe nga Shqipëria, por asaj Abetareje i mungojnë pedagogët, psikologët (psikologia Anila Sulstarova sa munda për të parë në Google, nuk ka vepra të mirëfillta nga arsimi, para së gjithash nga lëmi i psikologjisë për fëmijë), sociologët dhe në rend të parë, para së gjithash logjikanë të mirëfiltë, të cilët falë Zotit të gjithë i kemi me mjaft libra të recensuara dhe të vlerësuara nga njerëzit më eminentë nga arsimi, jo vetëm nga Kosova dhe Shqipëria por edhe nga disa shtete të tjera. Sa munda dhe sa dita, kërkova informata për përpiluesit e Abetares, por nuk më bindën se janë të një niveli të tillë sa për të përpiluar Abetaren (me përjashtim simbolik). Për këtë të metë, për përpilimin e Abetares e kanë në rend të parë, Ministria e Arsimit e Kosovës dhe Ministria e Arsimit e Shqipërisë, sepse sa herë të ndërrohet Qeveria ndërrohet edhe ministri i arsimit, shkurt, qartë e shqip ndërrohet ministri i arsimit – “një i paditur” me një ministër tjetër – me një “të paditur” tjetër.
Dëshmi më faktike, bindëse dhe konkrete ja se çfarë ministra të arsimit kemi pasur ne në Kosovë pas luftës së fundit: Rexhep Osmani, Agim Veliu, Enver Hoxhaj, Arsim Bajrami, Ramë Buja, Shyqeri Bytyçi, Hykmete Bajrami, Arbërie Nagavci (me ndonjë përjashtim).
Në bazë të emrave të përmendur, duke e thënë këtë troç, thukët e shqip arsimi ynë në Kosovë është porsi mulliri me erë, që do të thotë se sa herë që të ndërrohet qeveria ndërrohet edhe ministri i arsimit. Për t`u bindur edhe vetë se e kam thënë të vërtetën dhe vetëm të vërtetën, atë që posa e thashë, hyni në biografitë e tyre kur ata kanë qenë ministra të arsimit, shihni dhe binduni edhe vetë. Tani dëshiroj që të bëj fjalë për një problem të gjuhësisë, për të cilin besoj se për herë të parë do të ballafaqoheni me çështjen e fleksibilitetit në gjuhësi, në një anë, dhe nga ana tjetër gjithashtu për çështjen e redaktorit logjik. Jam i vetëdijshëm se nuk do të has në mirëkuptim, sepse nuk më kanë kuptuar, sepse po të më kishin kuptuar nuk do të kishin gabuar. Mirëpo, unë këto çështje, për të cilat edhe është fjala, do t`ia kisha lënë kohës, e cila është edhe dëshmitare edhe vlerësuese e problemeve të saj, në kohë dhe brenda saj.
Të fillojmë me radhë:
GJUHA JONË ËSHTË GJUHË FLEKSIBILE[1], siç janë edhe gjuhët indoevropiane. Duke bërë fjalë për këtë çështje, pra për fleksibilitetin, duke e thënë këtë me një fjalë gati të gjitha gjuhët indoevropiane janë fleksibile, pikërisht po aty qëndron edhe e meta e kësaj dhe të atyre, sepse lejon manipulime me fjalë, fjali, terma etj. Sa herë dhe kurdoherë që të jetë fjala për fleksibilitetin e gjuhës, në rastin tonë të gjuhës shqipe, ekziston një mendim pozitiv, sepse shkurt, qartë e thukët e mundëson vendin e fjalëve në fjali, ndërrimin vendit të fjalëve në fjali, vend e pa vend, kuptim e pa kuptim. Pikërisht ky rend i fjalëve, që posa u përmend, është edhe njëra prej të metave të gjuhës në përgjithësi, konkretisht të gjuhës sonë. Për shkak se sa herë dhe kurdoherë që të jetë fjala për gjuhën tonë dhe për gjuhët e mirëfillta në përgjithësi, qofshin ato ballkanike, evropiane ose të botës së qytetëruar, nuk duhet për t`i kuptuar, interpretuar, përdor në mënyrë metafizike, siç po ndodh mjerisht për çështjet, për të cilat është fjala. Mirëpo, kjo çështje duhet kuptuar në mënyrë dialektike edhe atë në kuptimin e themeluesit të Dialektikës së Heraklitit, me tezën e tij të njohur: panta rei – panta rei (çdo gjë rrjedh – çdo gjë ndryshon). Një pikëpamje të sapopërmendur, në lidhje me fleksibilitetin e gjuhës ma argumenton dhe ma vërteton me fakte bindëse edhe Martin Heideggeri – njëri në mesin e filozofëve më të rëndësishëm dhe më të njohur në shekullin XX, me veprën e tij të njohur nga historia e filozofisë “Sein und Zeit” 1927 (“Të qenët dhe koha”). Jo, jo, jo siç e kanë përkthyer këtu në Kosovë dhe në Shqipëri “Qenia dhe koha”). Sidomos në “Lettre sur l'humanisme” (“Letër për humanizmin”), të botuar në vitin 1947. Heideggeri në veprën e fundit të sapopërmendur, përkatësisht në veprën “Lettre sur l'humanisme”, thotë:
“Gjuha është gjuha e Qenies, po ashtu si retë, janë retë e qiellit. Me thënien e tij, mendimi shpërndan në gjuhë brazda që nuk bien në sy. Ato janë më shumë të padukshme se sa brazdat që fshatari, me hapa të ngadaltë, heq mbi fushë.”[2]Pikëpamjen e përmendur, për të cilën edhe është fjala e kam shqyrtuar në veprën time, tekst universitar, kështu në këtë mënyrë:
“Hajdegeri, duke folur në kuptimin sa më të gjerë të fjalës, ta përdori termin që shpesh e përdorte GEWALTTÄTIG, e dhunonte gjuhën, fjalën me qëllim që ta thyente çdo rregull, të them ashtu të gramatikës. Ai dëshironte që fjalët të kishin saktësi, kuptimësi të plotë në fjalitë ose kontekstet ku përdoreshin. Hajdegeri, me anë të një qëndrimi të tillë ndaj fjalëve dhe shprehjeve gjuhësore mendonte se mund të kaloheshin të gjitha barrierat e filozofisë tradicionale (kuptohet duke e përfshirë aty edhe gramatikën). Mirëpo, gjithashtu mendoj se përveç dhunës që ia ka bërë Hajdegeri gjuhës, ta përdor termin e gjuhës së tij ZWINGEN e ka detyruar që ajo të krijojë, përveç siç u tha më sipër, nocione, terma, etj., edhe forma, mënyra e rregulla për përsosjen dhe ripërsosjen e saj, përkatësisht të problemit që për njeriun është parë exellence4. Meqenëse në tërësinë e tij përveç pjesëve të tjera përfshihet edhe gramatika – gjuha në kompleksin e organizmit të saj.
REDAKTORI GJUHËSOR
Redaktori gjuhësor, shkurt, qartë, thukët e shqip – Redaktori i krijimtarisë artisitke qoftë, në poezi, prozë, apo në dramaturgji paraqet, të shprehem në mënyrë figurative A-në dhe Zh-në, çështjen e ORTOGRAFISË.
Fjala, termi, nocioni ose koncepti ortografi prejardhjen e ka nga fjala e gjuhës së vjetër greke, që në gjuhën tonë e ka kuptimin e fjalës – DREJTSHKRIM – sistem rregullash për të shkruar drejt, mirë dhe qartë në cilëndo gjuhë, qoftë që është në përdorim, pra që është e gjallë dhe si e tillë edhe përdoret.
REDAKTORI LOGJIK
Shumë shkurt, qartë, thukët e shqip redaktori i logjikës e ka për detyrë testin – tekstin për ta kontrolluar, se si janë përdor fjalët, fjalitë termat me kuptim apo pa kuptim, me vend apo pa vend, të qarta apo të paqarta,të menduara ndryshe e të shkruara krejtësisht ndryshe, si bie fjala duke e thënë këtë me dy fjalë në vend të subjektit shkruhet predikati e kështu me radhë p.sh.: Bie borë fq.48 dhe Po bie borë fq.49, që duhet të jetë Borë po bie. I njëjti gabim në mes të shumë e shumë gabimeve të tjera përsëritet edhe në fq. 101. Po bie shi, që duhet të jetë Shi po bie. Çka është edhe më interesant, në të njëjtën faqe shkruhet edhe kjo fjali: “Ka filluar stuhia”, gabim logjik sepse fjalia duhet të jetë kështu: “Stuhia ka filluar” dhe pikë, se ndryshe fjalia nuk do të kishte,kuptim.
Shembull më të qartë dhe më konkret: Më datë 10 qershor të vitit 1878. Alo, Abdyl Frashër, ku je? - Jam në Kuvend, në Lidhjen Shqiptare në Prizren.
Duhet të jetë: Në Prizren, jam në Kuvendin e Lidhjes Shqiptare etj.
Të gjitha të metat e përmendura redaktori logjik i ka për detyrë që t`i korrigjojë, që t`i ndryshojë, t`i plotësojë ose t`i fshijë. Pra, të gjitha ato gjëra duke thënë këtë, shkurt e qartë, atyre të metave logjike ia zvogëlojnë apo ia shtrembërojnë vlerën veprës, qofshin ato nga shkencat mendore, natyrore, shoqërore apo psikike.
Raportin në mes të redaktorit të gjuhësisë dhe të redaktorit të logjikës dëshiroj që këtë çështje, pra të raportit në mes të redaktorit të gjuhësisë dhe të redaktorit logjikës, ta mbaroj me një fjali. Edhe njëra edhe tjetra janë të varura në mes veti, siç thotë edhe prof. Apre:
”Gjuhësi nuk ka pa logjikë dhe logjikë nuk ka pa gjuhësi”.
Sepse njëra-tjetrën e plotësojnë, posi medalja që i ka dy anë, po ashtu edhe këta të dytë në mes veti nuk janë as identike, as të ndara, por ato duke e plotësuar njëra-tjetrën, si të tilla janë të pandashme, në mënyrë dialektike.
Pas një meditimi të gjatë dhe të thellë, kur edhe vendosa që të merresha me çështjen e Abetares, së pari e hapa Abetaren dhe fillova për ta shfletuar prej faqes së parë deri në faqen 137 + 7, faqe pa numër, duke i lexuar edhe emrat e recensentëve dhe anasjelltas prej faqes 137 + 7, faqe pa numër, deri në faqen numër 1. Domethënë, prej fillimit deri në mbarim dhe prej mbarimit deri në fillim. Mendova gjatë, gjerësisht dhe thellësisht, duke vërejtur me fakte bindëse se ajo, pra Abetarja, është komplekse, e ngatërrueshme dhe e pakuptueshme në krahasim me gjendjen sociale të shtresës së mesme dhe të ulët të fëmijëve të arsimit fillor, në të vërtetë të klasës së parë të shkollës fillore, të cilëve edhe iu kushtohet.
Abetarja, posa të hapet, në faqen e tretë, fillon me fjalën PËRMBAJTA, cila përmbajtje e kujt është ajo përmbajtje. Çka simbolizon fjala, termi, nocioni ose koncepti përmbajtje. Në rastin tonë konkretisht simbolizon librin, duhet të shkruhet pra kështu në këtë mënyrë PËRMBAJTJA E LIBRIT. (Shih FGJSSH, (ASh e RPS të Shqipërisë, Tiranë, 1980, fq. 1448 nën nr. 3, ku në mes të tjerash shkruhet edhe kjo: ajo (pra përmbajtja A. P.) për të cilën flitet në një vepër etj. Përmbajtja e romanit, (e tregimit, e librit). Përmbajtja e pikturës…etj.
Gjithashtu, ka gabime në radhitjen e fjalëve në fq. 3, 4 dhe 5.
Gjëja e parë që ma tërhoqi vëmendjen, që më ra në sy, aty pashë se ka shumë ngjyra (të ndryshme), me shumë kuptime. Mirëpo, unë do të mundohem që t`i përzgjedh vetëm ato që më së shumti i përgjigjen moshës së fëmijëve, kuptohet për klasën e parë të arsimit fillor.
Në historinë e filozofisë së artit ekzistojnë disa lloje të ngjyrave më të rëndësishme dhe më të njohura numërohen tri: ngjyra e kuqe, gjyra e kaltër dhe ngjyra e verdhë.
Para se të përcaktohem për përdorimin e atyre ngjyrave, që më së shumti i përgjigjen moshës së fëmijëve të klasës së parë të arsimit fillor. Dëshiroj që t`i përmend vetëm disa edhe atë, në mënyrë të shkurtër, por të kuptueshme. Duke filluar nga historia e filozofisë së artit, prej tri ngjyrave më të rëndësishme dhe më të njohura të fillohet prej ngjyrës së kuqe, të kaltër dhe të verdhë. Kur është fjala për ngjyrat me kujdes të veçantë përsëri e kam lexuar dhe rilexuar veprën, të cilin edhe e kam pasur në provim, librin e enciklopedistit të njohur me famë evropiane dhe më gjerë nga historia e artit të: H. W. Janson “Istorija umetnosti”, Prosveta,Beograd,1994.
[1] Fjala,termini, nocioni ose koncepti fleksibil prejardhjen e ka nga gjuha latine edhe atë prej fjalës FLEXIO, që në gjuhën tonë e ka kuptimin e fjalëve: lakim, rrotullim,ndryshim,ndërsa në garmatikë fjala FLEXIO e ka kuptimin e fjalëve të gjuhës tonë ; ndërrim, ndryshim, lakim.
[2] Martin Heidegger,Letër mbi humnizmin,Plejad, Titanë,2010,f. 89.
