CNN — Ishte i konsideruar si një pasardhës i mundshëm i Liderit Suprem të Iranit, Presidenti Ebrahim Raisi ka vdekur në detyrë, duke lënë elitën e fortë të Republikës Islamike përballë një të ardhme të pasigurt.
Një president ultra-konservator, 63-vjeçari Raisi u vra të dielën, së bashku me Ministrin e Jashtëm Hossein Amir-Abdollahian dhe zyrtarë të tjerë të lartë, në një aksident me helikopter në veriperëndim të largët të Iranit. Vdekja e tyre vjen në një kohë delikate për një vend që përballet me sfida të papara në shtëpi dhe nga jashtë.
Ekonomia e Republikës Islamike mbetet e paralizuar nga sanksionet amerikane, popullsia e saj e re po bëhet gjithnjë e më e revoltuar, dhe vendi përballet me armiq gjithnjë e më të shkaktuar në Lindjen e Mesme dhe më gjerë.
Vdekja e Raisit do të "shkaktojë zgjedhje në një kohë kur IRI (Republika Islamike e Iranit) është në pikën më të ulët të legjitimitetit të saj dhe në kulmin e politikave të saj përjashtuese," tha Ali Vaez, Drejtor i Projektit të Iranit në Grupin Ndërkombëtar të Krizave, në X.
Ja çfarë vjen më pas.
Kush merr detyrën si president?
Fuqia është kaluar tani te Mohammad Mokhber, i cili kishte shërbyer si nënkryetar i Raisit dhe u miratua si president i përkohshëm të hënën nga Lideri Suprem Ayatollah Ali Khamenei, arbitruesi i fundit i çështjeve të brendshme dhe të jashtme në Republikën Islamike.
Jo aq i njohur sa Raisi, Mokhber është "një tjetër administrator," tha Sanam Vakil, drejtoreshë e programit për Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut në think tank-un Chatham House në Londër, për CNN-në Becky Anderson. "Ai është i afërt me IRGC, i afërt me levat e fuqisë," tha Vakil, duke shtuar se ai me shumë mundësi do të paraqesë një model të "biznesit si zakonisht" në ditët në vijim.
Por vendi duhet, sipas ligjit, të mbajë zgjedhje brenda 50 ditëve të ardhshme. Ekspertët thonë se zgjedhjet janë të prirura të organizohen me nxitim, me pjesëmarrje të dobët të votuesve. Në mars, Irani regjistroi pjesëmarrjen më të ulët zgjedhore që nga themelimi i Republikës Islamike në 1979, pavarësisht përpjekjeve të qeverisë për të mobilizuar votuesit para votimit.
Ato votime — për vende në parlament, ose Majles, dhe në Asamblenë me 88 anëtarë të Ekspertëve, e cila është e ngarkuar me zgjedhjen e Liderit Suprem — solli kryesisht politikanë të fortë.
"Popullsia ka humbur në përgjithësi besimin në idenë se ndryshimi mund të vijë përmes kutisë së votimit," shkroi të dielën në X Trita Parsi, bashkëthemelues dhe nënkryetar ekzekutiv i Institutit Quincy për Shtetndërtim të Përgjegjshëm në Uashington, DC.
Zgjedhjet e marsit gjithashtu ndaluan politikanët më të moderuar të kandidonin — përfshirë ish-presidentin Hassan Rouhani, dikur një mbështetës i regjimit — duke ngushtuar rrethin e vogël të hardlinerëve për të vazhduar rregullimin konservator të Liderit Suprem pas vdekjes së tij.
"Alternativat reale për hardlinerët e Iranit thjesht nuk janë lejuar të kandidojnë për zyrë në disa nga zgjedhjet e fundit," tha Parsi në X, duke shtuar se "ato alternative kanë humbur në sytë e shumicës së popullsisë kredibilitetin gjithsesi, për shkak të dështimit për të sjellë ndryshim."
Derisa të zëvendësohet Lideri Suprem, megjithatë, pritet pak ndryshim të ndjekë vdekjen e Raisit, veçanërisht në politikën e jashtme.
"Vërtet Lideri Suprem dhe Gardat Revolucionare bëjnë vendimet përfundimtare, dhe madje në rajon kryesisht zbat
ojnë politikën rajonale të Iranit," tha Vaez, duke shtuar se "në përgjithësi do të shohim më shumë vazhdimësi se sa ndryshim."
Cilat janë implikimet afatgjata të vdekjes së Raisit?
Vdekja e Raisit ka ngritur pyetje rreth kujt do të pasojë në fund Liderin Suprem 85-vjeçar të Iranit, Ayatollah Ali Khamenei, njeriun më të fuqishëm në vend.
Establimenti klerikal i Iranit kishte investuar shumë në Raisi gjatë presidencës së tij, duke e parë atë si një pasues të mundshëm të Khameneit. Vëzhguesit thonë se ai ishte përgatitur për t'u ngritur në pozicionin e Liderit Suprem.
Vdekja e Raisit do të krijojë "një krizë pasardhësie në Iran," shkroi në X Karim Sadjadpour, një studiues i lartë në Fondin e Carnegie për Paqen Ndërkombëtare.
Presidenti i ndjerë vazhdoi disa nga politikat më të ashpra të regjimit, duke shtypur protestat masive të vitit 2022 që synonin të sfidonin ligjet shtypëse, si hijabi i detyrueshëm.
Sipas kushtetutës, Asambleja me 88 anëtarë e Ekspertëve zgjedh pasuesin e Liderit Suprem pas vdekjes së tij. Anëtarët e Asamblesë vetë, megjithatë, paraprakisht verifikohen nga Këshilli Mbikëqyrës i Iranit, një organ i fuqishëm me 12 anëtarë i ngarkuar me mbikëqyrjen e zgjedhjeve dhe legjislacionit.
Asambleja e Ekspertëve është bërë gjithnjë e më konservatore gjatë viteve. Në votimin e marsit, Raisi u rizgjodh në asamblenë, dhe Këshilli Mbikëqyrës ndaloi Rouhanin të garonte për një vend.
Ndërsa ka procedura për zgjedhjen e Liderit Suprem, diskutimet rreth pasardhësve janë gjithmonë "shumë të paqarta," tha Vakil, duke shtuar se ato zhvillohen "brenda një rrethi shumë të ngushtë individësh."
Disa kanë treguar gishtin te djali i Liderit Suprem në fuqi, Mojtaba Khamenei, një klerik i nivelit të mesëm, si një pretendues i mundshëm për postin kryesor, por kjo do të ishte një ndryshim nga parimet e Republikës Islamike, e cila rrëzoi një monarki shtypëse në vitin 1970 dhe është krenuar për shkëputjen nga rregullimi trashëgimor.
Lejimi i Mojtabës për të zëvendësuar babain e tij mund, megjithatë, të nxisë teori se vdekja e Raisit nuk ishte aksidentale, tha Sadjadpour.
Rivalët e Raisit gjithashtu janë të ngjarë të përpiqen të mbushin boshllëkun që ai lë, tha Vaez.
"(Kjo) me siguri hedh të gjitha planet që zyrat e Liderit Suprem ndoshta kishin dritaren," tha Vaez për CNN-në Paula Newton.
Ai shtoi, megjithatë, se Irani nuk ka mungesë të aktorëve politikë që janë "nënshtrues dhe përkasin gardës së vjetër të Republikës Islamike" që mund ta zëvendësojnë Raisin.
Si do të ndikojë kjo në marrëdhëniet e jashtme të Iranit?
Raisi dhe Amir-Abdollahian drejtuan një kthesë në marrëdhëniet e Iranit me fqinjët e tij arabë, duke ndihmuar në normalizimin e marrëdhënieve me armikun e gjatë Arabi Saudite, me ndihmën e Kinës. Por ata gjithashtu panë Republikën Islamike të nisë një sulm të drejtpërdrejtë në masë të madhe kundër Izraelit për herë të parë, pas një sulmi të dyshuar izraelit në një kompleks diplomatik iranian në Siri. Kjo e shtyu Izraelin të niste një kundërpërgjigje të paprecedentë, duke e nxjerrë luftën e fshehtë ndërmjet dy kombeve në hapësirën publike.
Ekspertët thonë se vdekja e Raisit është e ngjarë të mos ketë ndikim në politikën e jashtme të regjimit, e cila është pothuajse ekskluzivisht fusha e Liderit Suprem.
Politika e jashtme e Iranit vendoset nga Këshilli Suprem i Sigurisë Kombëtare dhe mund të vetohet nga Lideri Suprem, tha Mohammad Ali Shabani, ekspert i Iranit dhe redaktor i faqes së lajmeve Amwaj.media, për CNN-në Anderson. "Ne do të shohim vazhdimësi në mënyrën se si Irani qaset ndaj dosjeve rajonale, bashkëpunimit me aleatët rajonalë."
Ai shtoi se një trajektore e ngjashme është e mundur të shihet edhe në programin bërthamor.
A mund të sjellë zgjedhja presidenciale e ardhshme ndryshim në Iran?
Disa ekspertë thonë se zgjedhjet ofrojnë një mundësi për regjimin për të rikthyer moderatët e anashkaluar. Ndërsa Khamenei është i ngjarë të vazhdojë rregullimin konservator, ai "ka theksuar gjithmonë pjesëmarrjen e votuesve si një test kishte për legjitimitetin e sistemit," tha Shabani. "Kjo zgjedhje mund të jetë një moment kyç për Iranin."
Raisi erdhi në pushtet në zgjedhjet që shumë iranianë i panë si një përfundim i paracaktuar. Me kandidatët moderat të përjashtuar, pjesëmarrja e votuesve ishte shumë e ulët, duke theksuar legjitimitetin në zvogëlim të regjimit.
"Nëse Lideri Suprem zgjedh të përdorë këto zgjedhje të hershme si një moment kyç për të hapur hapësirën politike, për t'i bërë njerëzit të votojnë përsëri, kjo mund të jetë një ndryshues i madh loje," tha Shabani, duke shtuar se kjo do të ndikojë gjithashtu në pasardhjen e Liderit Suprem.
Cilat janë planet për varrimin?
Ceremonitë e varrimit disa-ditore për Raisin do të fillojnë të martën në Tabriz dhe do të vazhdojnë në Qom, Teheran dhe Mashhad, sipas Mohsen Mansourit, kryetarit të komitetit të planifikimit të varrimeve dhe zëvendëspresidentit të Iranit për çështjet ekzekutive.
Duke folur për televizionin shtetëror të hënën, Mansouri tha se lutjet e varrimit do të fillojnë në qytetin veriperëndimor të Tabrizit në orën 9:30 të mëngjesit sipas orës lokale të martën. Do të ketë një procesion nga Sheshi i Dëshmorëve të Tabrizit deri te Mosalla e Tabrizit (salla e lutjeve).
Më vonë të martën, trupat e viktimave të aksidentit me helikopter do të transferohen në qytetin e shenjtë Shiite të Qomit, ku lutjet për varrim do të zhvillohen jashtë Tempullit të Fatima Masumeh në orën 4:30 pasdite sipas orës lokale (9 a.m. ET). Më pas, të martën në mbrëmje, trupat do të transferohen në Xhaminë e Madhe Mosallah të Teheranit, sipas Mansourit.
Të mërkurën, janë planifikuar ceremoni të mëdha në Teheran në Mosallah e Madhe. Një ose dy ceremoni të tjera do të shpallen më vonë, sipas Mansourit.
Të enjten në mëngjes, lutjet e varrimit do të fillojnë në Birjand, në provincën e Khorasanit të Jugut, ku Raisi ka shërbyer si përfaqësuesi i Liderit Suprem. Më vonë të enjten, trupi i Raisit do të transferohet në tempullin Imam Reza në Mashhad ku Lideri Suprem Ali Khamenei do të kryejë lutjet mbi trupin e Raisit, sipas lajmeve Mehr.
Të enjten në mbrëmje, trupi i Raisit do të varroset në Mashhad, sipas Mansourit.
Mansouri gjithashtu njoftoi mbylljen e zyrave të mërkurën në të gjithë vendin dhe tha se guvernatorët në provincat ku do të zhvillohen procesionet mund të shpallin festa publike të mërkurën.
