Shpërthimi i Vezuvit zgjati mbi 24 orë dhe, sipas një studimi stratigrafik të vitit 1982, bazuar në analizën e shtresave të hirit, u zhvillua në dy faza: e para, ajo që varrosi Pompein, zgjati 20 orë. E dyta pas rreth 12 orësh: drejtimi i erërave ndryshoi dhe Herculaneum dhe qytetet në veriperëndim të vullkanit u goditën.
Qendrat e banuara u shpërndanë përgjatë shpateve dhe afër Vezuvit, që deri disa vite më parë konsideroheshin një mal i zakonshëm (ngjarjet e para të asaj tragjedie filluan në vitin 62 pas Krishtit). Në fakt, vullkani kishte qenë joaktiv (sot do të thoshim i fjetur) për tetë shekuj.
Më 24 tetor 79 A.D. (dhe jo më 24 gusht, siç konfirmohet nga zbulimi i fundit në gërmime, i një mbishkrimi me qymyr që daton në periudhën e vjeshtës) Vezuvi shkaktoi një shpërthim, duke u varrosur nën një shtresë hiri dhe mbeturinash inkandeshente, disa metra të lartë qytetet përreth.
Kolona e hirit (reja piroklastike) u ngrit në qiell një pasdite pas një tronditjeje të fuqishme: duhet të ketë qenë pothuajse 26 kilometra e lartë dhe kur u shemb, goditi zonën përreth me një shpejtësi mbi 100 kilometra në orë, duke varrosur gjithçka.
Rreth 16-20,000 njerëz jetonin në Pompei dhe Herculaneum: mbetjet e rreth 1,500 njerëzve u gjetën në hirin e gurëzuar, por numri i përgjithshëm i viktimave nuk dihet.
Shpërthimet e Plinit
Shpërthimi u përcaktua si Plinian sepse u vëzhgua nga shkrimtari dhe senatori romak Plini i Riu (rreth 61-114 pas Krishtit) i cili e përshkroi atë në detaje në një letër dërguar mikut dhe historianit Publius Cornelius Tacitus, 30 vjet më vonë.
Në kohën e shpërthimit Plini ishte në Miseno, në gjirin e Napolit, rreth 35 kilometra nga Pompei. Në letër ai shkruante se kishte parë një re shumë të lartë tymi të përzier me hi duke u formuar në qiell. Ai e krahasoi atë me “një pemë pishe” e cila “u ngrit në një lartësi të madhe si një trung i madh nga maja e të cilit u shpërndanë formacionet si degë”.
Sot ne i përcaktojmë shpërthimet e prodhuara nga vullkanet si Vezuvi si pliniane: këto vullkane lëshojnë një lavë shumë viskoze që grumbullohet në majë, duke parandaluar daljen e gazrave.
Me kalimin e kohës, kjo çon në një rritje të presionit të brendshëm deri në lëshimin e menjëhershëm, i cili manifestohet në shpërthimin e pjesshëm ose total (në rastet më të rënda) të vetë vullkanit. Kur ndodh, një kolonë e madhe hiri, lapili dhe gazi (kolona shpërthyese) ngrihet për dhjetëra kilometra dhe më pas shembet duke rënë në tokë me efekte shkatërruese, siç ishte për Pompein dhe Herculaneumin.
Pyetja e datës
Për një kohë të gjatë mendohej se shpërthimi i Vezuvit ndodhi më 24 gusht 79 pas Krishtit, një datë e nxjerrë nga letra e lartpërmendur nga Plini drejtuar Tacitit, e cila i referohet nonum cal. shtator, pra nëntë ditë përpara kalendarëve të shtatorit, datë që i korrespondon 24 gushtit.
Megjithatë, disa arkeologë e kanë rishikuar së fundmi këtë hipotezë. Për të sugjeruar se shpërthimi mund të ketë ndodhur më vonë ishte zbulimi në vendin arkeologjik të Pompeit i një monedhe që i referohet shpalljes së pesëmbëdhjetë të Titit si perandor, e cila ndodhi pas 8 shtatorit 79, si dhe fruta të thata dhe mangalla të përdorura zakonisht për dhomat e ngrohjes. Kjo do të sugjeronte se shpërthimi mund të ketë ndodhur dy muaj më vonë, ndoshta më 24 tetor 79 pas Krishtit./bota.al
