Raportet Kosovë-Serbi po cilësohen si më të këqijat që nga nënshkrimi i Marrëveshjes së Brukselit në vitin 2013.
Së fundi, kanë ndodhur shumë zhvillime në Kosovë dhe deklarata kërcënuese nga Serbia e Vuçiqit, me perëndimin që nuk po arrin ta gjej formulën e duhur për arritjen e një marrëveshjeje finale mes dy vendeve.
E në lidhje me gjithë këto zhvillime, ka folur në një intervistë për “Bota sot”, politologu dhe gazetari serb, Borsi Varga.
Së pari, ai komentoi ndikimin e sulmit terrorist në Banjskë në raportet mes dy vendeve, derisa tha se po rritet edhe tensioni i përgatitjeve për një luftë “të mundshme”.
Krahas kësaj, Varga tregoi edhe qasjen dyfytyrëshe të Vuçiqit, ku perëndimit i thotë se do i pranojë marrëveshjet me Kosovën, derisa tha se qytetarëve serbë u thotë se nuk do përmbushë asgjë.
Ndër të tjera, politologu serb foli edhe për fletarrestin e INTERPOL-it ndaj Radoiçiqit, çështjen e dinarit dhe mundësinë e arritjes së një marrëveshjeje finale Kosovë-Serbi, gjatë këtij viti.
Intervista e plotë
Gazeta “Bota sot”: Si i komentoni raportet Kosovë-Serbi?
Boris Varga: Marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë janë më të këqijat që nga nënshkrimi i Marrëveshjes së Brukselit në vitin 2013. Një akt terrorist është kryer në Banjska me pëlqimin e heshtur të Serbisë dhe në protestat e dhunshme të vitit të kaluar janë plagosur rreth 100 paqeruajtës të NATO-s, që është pasojë e politikës së Beogradit ndaj Kosovës.
Aleksandar Vuçiq ka një histori për çdo anë në lidhje me Kosovën. Në Perëndim ai thotë se do të përmbushë gjithçka që është rënë dakord. Nga ana tjetër, në Serbi thotë se nuk do të përmbushë asgjë. Shumë ngadalë dhe shumë në heshtje, Beogradi pranon atë që më parë ishte rënë dakord në Bruksel dhe Ohër, por e gjithë kjo shoqërohet me tension dhe një narrativë në shoqëri se Kosova një ditë do të kthehet me forcë. Kënga e Breskvicës "Gnezdo orlovo", e cila për pak sa nuk u bë kandidate për këngën e Serbisë në Eurovizion, është një hit në mesin e të rinjve në Serbi. Në Serbi po rritet edhe tensioni i përgatitjeve për një luftë "të mundshme" dhe besimi i rremë se Vuçiqi "nuk do ta japë Kosovën".
Një qasje kaq kaotike të Vuçiqit e pranoi edhe Perëndimi dhe nuk kanë me kë ta zëvendësojnë në politikën serbe. Sidomos jo në opozitë. Në imitim të Rusisë, zgjedhjet në Serbi janë të manipuluara, opozita është e thyer dhe e dobët, media është plotësisht e kontrolluar, qeveria po bëhet gjithnjë e më autoritare. Perëndimi është i preokupuar me luftën në Ukrainë dhe Lindjen e Mesme. Edhe kryeministri i Kosovës, Albin Kurti pa një shans në kushtet e një krize të madhe në politikën ndërkombëtare dhe sheh se duhet të përshpejtojë procesin e emancipimit të Kosovës, i cili do të merrte vite në paqe. Për shembull, marrja e ndikimit në veri të Kosovës.
Gazeta “Bota sot”: Sa ka ndryshuar rrjedha e zhvillimeve dhe fokusi i qeverisë së Kosovës pas sulmit terrorist në Banjskë?
Boris Varga: Sulmi terrorist në Banjska është një pikë uji në marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, por edhe në rajon. Kështu mendojnë edhe shërbimet amerikane të inteligjencës (ODNI), të cilat, bazuar në ngjarjet e vitit të kaluar në Kosovë, vlerësojnë praninë e mundshme të dhunës dhe konflikteve të ngjashme në rajon, para së gjithash për shkak të shkëputjes së Republikës Srpska në Bosnje dhe Hercegovinë.
Mendoj se Vuçiq e di se nuk mund ta kthejë Kosovën dhe asnjë pjesë të Kosovës, as në mënyrë paqësore, as me luftë. Politikisht, për Serbinë, Kroacia dhe Kosova janë të humbura përgjithmonë. Kroacia është në NATO dhe ka forca të Aleancës në Kosovë. Prandaj, Vuçiq po negocion dhe “qanë” për Kosovën, dhe zgjerimi bëhet aty ku realisht Serbia mund të arrijë ende “qëllimet e saj të Serbisë së Madhe”, që është Republika Srpska në Bosnje-Hercegovinë dhe Mal të Zi. Perëndimi e nënvlerëson ndikimin e Beogradit në Banja Luka dhe Podgoricë gjatë gjithë kohës dhe ndoshta një ditë do të jetë tepër vonë.
Destabilizimi politik i Malit të Zi nuk është vetëm një problem rajonal, por edhe një kërcënim për stabilitetin e vendit anëtar të NATO-s. BiH në fakt është në prag të shpërbërjes dhe ka vlerësime se një ditë Dodik do të krijojë një situatë të ngjashme me një Qipro të ndarë. Marrëveshja e Dejtonit nuk është vetëm një marrëveshje për paqen mes tre popujve në Ballkan, ajo është një simbol mbi të gjitha i prezencës amerikane dhe perëndimore në rajon. Prandaj jo vetëm Rusia, por edhe të gjitha forcat anti-perëndimore, antiamerikane dhe antidemokratike do të përpiqen të shkatërrojnë Marrëveshjen e Paqes të Dejtonit. Në BE, Emmanuel Macron filloi një dialog për dërgimin e mundshëm të ushtarëve perëndimorë në Ukrainë dhe ndoshta do të duhet të dërgojnë ushtarë paqeruajtës për të ruajtur paqen në BiH me armë nga aleati i Putinit, Dodik.
Gazeta “Bota sot”: INTERPOL ka lëshuar fletë-arrest për Milan Radoiçiqin, drejtuesin e sulmit terrorist të Banjskës. Sa ka gjasa që shteti serb t’ia dorëzoj Radoiciqin INTERPOLIT?
Boris Varga: Ka më shumë gjasa që Radoiçiq të jetë i padisponueshëm për autoritetet sesa që Vuçiq t'ia dorëzojë INTERPOL-it. Në Serbi të gjithë ata patriotë që u ekstraduan në gjykatat e huaja – u bënë “heronj”. Nga ana tjetër, do të ishte "tradhti", sepse Radoiçiq duhet të ekstradohet jo për shkak të korrupsionit, por për shkak të sulmit terrorist, i cili festohet si një "goditje heroike" në çdo cep të Serbisë, në fshatra dhe në tabela.
Më mirë do të besoja se Radoiçiq do të zhduket nga Serbia, le të themi të arratiset diku në Rusi, sesa të ekstradohet në Kosovë. Radoiçiq është një person, aktivitetet kriminale të të cilit dhe tenderët e manipuluar të biznesit çojnë drejtpërsëdrejti tek njerëzit më të lartë në pushtet në Serbi. Por ka edhe një specifikë tjetër të politikanëve në Serbi, e ajo është se nën presionin ndërkombëtar ose me frikën e humbjes së pushtetit, herët a vonë, ata do t'i dorëzojnë të gjithë "heronjtë" e tyre.
Gazeta “Bota sot”: Së fundi, BQK përmes një vendimi ka ndaluar përdorimin e dinarit, gjë që ka nxitur reagime të mëdha edhe nga ndërkombëtarët. Si e vlerësoni këtë vendim dhe si i keni parë deklaratat e ndërkombëtarëve në lidhje me këtë temë?
Boris Varga: Nuk mendoj se nuk duhej bërë, por nuk u bë në mënyrën më të mirë. Kosova duhet të sigurojë që të gjitha flukset e parave të jenë legale dhe të kontrolluara nga Prishtina. Nuk duhet të ndodhë që Serbia, përveç Kosovës, të ketë sistemin e saj financiar paralel në Kosovë, sepse kjo është një rrugë e sigurt drejt korrupsionit, krimit, madje edhe konflikteve. Por, Prishtina nuk duhet të marrë nga Beogradi një shembull se si të mos trajtojë qytetarët e saj. I gjithë ky proces, siç thonë ndërmjetësit ndërkombëtarë, do të mund të luhej me më pak dhimbje për njeriun e thjeshtë, me njoftime dhe një plan të shpallur publikisht. Kosova është gjithmonë në avantazh, sepse ishte viktimë e politikës luftarake nacionaliste dhe agresive të Serbisë, prandaj nuk duhet të humbasë reputacionin e saj. Pikërisht këtë dëshiron Vuçiq, të tregojë se sa i keq është Kurti, sa e keqe është qeveria në Kosovë sipas një njeriu të zakonshëm me origjinë serbe, se serbët po largohen nga Kosova për këtë. Qeveria e Kosovës dëshiron të tregojë që tani se nuk është kështu, se do të kujdeset për njeriun e thjeshtë, pensionistin, punëtorin që të mos dëmtohet nga anulimi i dinarit. Besoj se Prishtina po përpiqet shumë që ta integrojë komunitetin serb në shoqërinë kosovare, por kjo duhet të jetë më e dukshme në mediat në rajonin e Ballkanit Perëndimor.
Gazeta “Bota sot”: Po përflitet edhe për sulme dhe tensione të reja në veri të Kosovës? Si e vlerësoni këtë bazuar në zhvillimet e fundit? A ka rrezik për eskalim të sërishëm të situatës?
Boris Varga: Mendoj se Banjska ka ndezur alarmin e kuq në Perëndim. Para njohjes nga Serbia, Kosova do të mbetet një pikë e kuqe alarmi në hartën e Ballkanit Perëndimor. Dhe kjo i përshtatet më së miri Rusisë. Ne nuk mund t'i vëzhgojmë marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Kosovës pa e konsideruar atë në kontekstin e luftës në Ukrainë. Falë zgjidhjes së çështjes së Kosovës, Rusia u kthye fillimisht në Serbi, pastaj në të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor, duke shfrytëzuar frustrimet e serbëve etnikë për luftërat e humbura në Kroaci dhe Kosovë, si dhe luftën e papërfunduar në Bosnje. Prania e Moskës në politikën dhe shoqërinë serbe është më e madhja e regjistruar në historinë e fundit. Rusia është në luftë jo vetëm me Ukrainën, por edhe me Perëndimin, dhe Moska i konsideron Ballkanin Perëndimor dhe Kosovën një fushë beteje të zgjeruar.
Rusia mbështetet te kriminelët serbë, radikalët, huliganët, tifozët e futbollit dhe mund të organizojë lehtësisht trazira dhe destabilitet direkt dhe pa ndikimin e Beogradit. Ndoshta Serbia nuk do të vendosë një dialog të plotë me Kosovën, por nuk do dhe nuk mund të hyjë në luftë me Prishtinën dhe NATO-n. Megjithatë, nuk është në interesin e Rusisë që të vendosë marrëdhënie të mira mes Beogradit dhe Prishtinës, për të zgjidhur përgjithmonë çështjen e shtetësisë së Kosovës. Moska ka kapacitet të ushtrojë ndikim në mënyra të ndryshme në shkaktimin e destabilitetit, tensionit, madje edhe konfliktit në veri të Kosovës.
Gazeta “Bota sot”: Një nga çështjet më të përfolura dhe më të rëndësishme është dialogu Kosovë-Serbi. Sipas jush, a do jetë e mundur që të arrihet një marrëveshje finale gjatë këtij viti, marrë parasysh presionin e ndërkombëtarëve?
Boris Varga: Në këtë vit ka më pak gjasa për të bërë ndonjë hap apo sukses të rëndësishëm në dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Para se gjithash, zgjedhjet janë të mundshme në Kosovë, pastaj do të mbahen në vendet e BE-së, madje edhe në vetë Unionin. Pastaj zgjedhjet në SHBA. Përfundimi përfundimtar i dialogut duket gjithnjë e më larg dhe sikur nuk ka forcë politike në Perëndim për ta përshpejtuar atë. Që duhet të jetë pikërisht për shkak të ndikimit malinj të Rusisë në Ballkanin Perëndimor. Në këtë fazë, është e rëndësishme të respektohet Marrëveshja e Brukselit e vitit 2013 dhe të ndjekim rrugën e Marrëveshjes së Ohrit të vitit 2023. Maksimumi që mund të pritet nga Serbia tani është të qëndrojë në dialog, të mos mbështesë trazirat dhe të mos bëjë shpërthime si në Banjska, dhe më e rëndësishmja, të mos ndalohet hyrja e Kosovës në institucionet ndërkombëtare. Por nuk jam i sigurt se Vuçiq do ta bëjë këtë pa presion të fortë të jashtëm.
Në kushte të tilla është e kuptueshme pse Prishtina bën shumë lëvizje vetë, madje edhe kundër Perëndimit. Megjithatë, autoritetet e Kosovës duhet t'i fitojnë qytetarët me origjinë serbe të Kosovës, të sigurojnë integrimin e tyre paqësor dhe gradual, si dhe të arrijnë një Asociacion/Komunitet të sigurt të komunave me shumicë serbe në Kosovë. Por duhet të jeni jashtëzakonisht të kujdesshëm rreth atij komuniteti, sepse Beogradi do të përdorë edhe Asociacionin/Bashkësinë e komunave me shumicë serbe në Kosovë për të ngadalësuar zhvillimin e Kosovës së pavarur./Bota sot
