Drejtori i Akademisë Austriake të Paqes, njëherësh profesori austriak, Günther Rozenits në një intervistë për gazetën “Bota sot” foli për raportet Kosovë-Serbi, tensionet në vendin tonë dhe gjithashtu komentoi luftën në Ukrainë, ndikimin e saj në rajonin e Ballkanit.
Së pari, ai foli në lidhje me dialogun në Bruksel, ku potencoi se nuk po sheh përpjekje serioze se SHBA dhe BE janë të interesuara të gjejnë një zgjidhje për raportet e tensionuara Kosovë-Serbi.
Rozenits i ndërlidhi këto tensione me luftën në Ukrainë dhe ndikimin e Rusisë në rajonin e Ballkanit dhe lidhjet me Serbinë.
Krahas kësaj, profesori austriak analizoi edhe rritjen e trupave të KFOR-it në Kosovë dhe shtimin e bazave të NATO-s në vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor.
Më tej, ai tha se plani “Bota serbe” i Serbinë ende nuk është zhdukur, derisa po punohet në këtë drejtim nga udhëheqësit serbë.
Ndër të tjera, tregoi edhe hapat për konsolidimin e sovranitetit të Kosovës: Pse ka rëndësi dhe çfarë duhet bërë në këtë drejtim, derisa dha edhe një përmbledhje për gjithë zhvillimet në tërësi.
Intervista e plotë
Gazeta “Bota sot”: Si i komentoni raportet Kosovë-Serbi dhe dialogun që po zhvillohet mes dy palëve në Bruksel?
Günther Rozenits: BE-ja dhe SHBA-ja nuk kanë arritur ende të japin një përshtypje të besueshme se janë të interesuara për një zgjidhje konstruktive të situatës së tensionuar në kuptimin e një zgjidhjeje “win-win” për të dyja palët dhe po punojnë shumë për të. Nga këndvështrimi im, në Evropë ka ende një përshtypje të dyshimtë në lidhje me “çështjen serbe”.
Dr. Wolfgang Petritsch, ish-ambasador austriak në Beograd dhe përfaqësues i BE-së në Rambuje (Francë), në një intervistë të marsit 2024 me Christian Wehrschütz, ekspert austriak i Ballkanit, kërkoi që qeveritë e Ballkanit Perëndimor të pranojnë rregullat e BE-së. Pranimi i Ballkanit Perëndimor në BE është një konsolidim”, thotë Petritsch. Sipas tij, sfida më e madhe e Ballkanit Perëndimor është demografia, me një humbje të popullsisë prej 20 deri në 40 për qind.
Shpresoj që liria e udhëtimit që BE-ja më në fund po ua jep qytetarëve të Kosovës të mos kontribuojë në këtë.
Gazeta “Bota sot”: Sa ka ndikuar lufta në Ukrainë dhe lidhjet Serbi-Rusi, në gjithë këtë tensionim të raporteve me Kosovën?
Günther Rozenits: Lufta në Ukrainë është rritur në brutalitet dhe ndikimi në rajon mbetet i rëndë. Nuk ka relaksim në horizont.
KFOR-i po shton trupat e tij në Kosovë dhe të gjitha vendet e NATO-s po armatosen dhe riarmatosen. Kjo kompenson investimet e humbura në siguri. Gjetjet nga lufta tashmë dyvjeçare në Ukrainë janë përfshirë. Dhe pas Finlandës, tani edhe Suedia i është bashkuar NATO-s, që do të thotë se krahu verior i Evropës mund të klasifikohet si "i sigurt" në përputhje me nenin 5 dhe 6 të Traktatit të NATO-s.
Nga një perspektivë e Evropës Perëndimore, Evropa Juglindore është pjesa e përfshirë nga kriza e kontinentit që duhet të forcohet. Shtetet e NATO-s, Shqipëria, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut bien nën ombrellën e përbashkët të sigurisë, veçanërisht të SHBA-së, por duhet të arrijnë sa i përket sigurisë - qëllimi është 2% buxheti i mbrojtjes. Fokusi kryesor është fillimi i prokurimit të sistemeve më moderne të armëve për t'u mbrojtur nga sistemet luftarake ajrore, veçanërisht dronët, si dhe forcimi i kanaleve të komunikimit kundër kërcënimeve kibernetike. Fluksi nuk pritet për tre deri në pesë vjet.
Në Shqipëri, Kryeministri hapi “bazën ajrore të NATO-s” të modernizuar, taktike në Kuçovë në mars 2024. Në kohën e komunizmit, Kuçova ishte një postë strategjike e Bashkimit Sovjetik të atëhershëm, por kohët po ndryshojnë. NATO ka investuar rreth 50 milionë euro dhe qeveria shqiptare rreth pesë milionë euro. Shqipëria aktualisht nuk ka avionë luftarakë, por ka helikopterë dhe që nga viti 2022 dronë, duke përfshirë turk Bayraktar TB2. Ky lloj droni përdoret nga Ukraina dhe mbart raketa të lehta, të drejtuara me laserë. Zgjerimi i flotës ajrore shqiptare është në rrugë të mbarë.
Në Rumani, konkretisht pranë Konstancës në bazën ajrore Mihail Kogalniceanu, u ngrit një bazë e NATO-s për stacionimin e preferuar të ushtarëve amerikanë. Deri në vitin 2040, 2.5 miliardë euro do të ndërtohen në 2800 hektarë dhe baza do të integrohet në konceptin strategjik të NATO-s për rajonin e Detit të Zi. Në afat të mesëm, avioni i transportit i SHBA-së i vendosur në Hungari mund të gjejë një shtëpi në Rumani. Në të njëjtën kohë, një qendër trajnimi e NATO-s për pilotët F-16, e cila është e destinuar edhe për pilotët ukrainas, është në funksion që nga nëntori i vitit 2023 në Fetesti, në jug të Vllahisë.
Kjo është e rëndësishme për presidentin rumun Iohannis (i lindur gjermano-rumun) kur ai aplikon për postin e Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s pas Jens Stoltenberg. Nëse shikoni situatën e përgjithshme në Evropë, kërkesa për një evropiano-lindor në krye të aleancës është e justifikuar - veçanërisht që nga 24 shkurti 2024. Përveç kësaj, veriu i Evropës mund të klasifikohet si i "paqësuar" pas Suedisë dhe Finlandës. u bashkua me NATO-n, sepse opsionet e Rusisë atje tani janë të menagjueshme. Synimi i vjetër i SHBA-së për "përmbajtje" po jep fryte vonë!
Bullgaria përballet me sfida të mëdha të brendshme, por e ka mbështetur Ukrainën që në fillim. Sisteme nga partnerët e NATO-s janë stacionuar në vend për të monitoruar hapësirën ajrore dhe ka filluar prokurimi i avionëve të rinj luftarakë (16 F-16 në total). Gjithashtu është planifikuar blerja e transportuesve të rinj të blinduar dhe zëvendësimi i fregatave dhe anijeve patrulluese. Sipas parashikimeve për 2024-2028, shpenzimet e parashikuara arrijnë në 10.9 miliardë dollarë, me një normë rritjeje vjetore prej 5.4%. Shpenzimet pritet të arrijnë kulmin në vitin 2028 në një kulm prej 2.5 miliardë dollarë.
Moldavia është në "vijën e parë" me Transnistrinë dhe është një rast i veçantë. Orientimi europian që është nisur, kundërveprohet nga forcat dhe kërcënimet e vazhdueshme nga Lindja.
Republika e Kosovës dhe Bosnja e Hercegovina ndodhen thellë në rajonin e Ballkanit dhe i përkasin planit të “Botës Serbe” së Serbisë, partnerit të pandryshuar të Federatës Ruse, forcat e së cilës mund të vërehen në formën e “Grupit Wagner” në rajon.
Gazeta “Bota sot”: Serbia ende po shpreson në një “Botë serbe”, a janë gjithë këto kërcënime dhe provokime ndaj Kosovës, si rezultat i arritjes drejt këtij qëllimi?
Günther Rozenits: Besueshmëria e deklaratave të lidershipit serb ende nuk ka dalë nga zona e kuqe e treguesit të alarmit. Në botimin e Ministrisë Federale të Mbrojtjes të Austrisë “Risk Image 2024 – World out of joint” ka 15 faqe mbresëlënëse me temat “Trekëndëshi ballkanik Beograd-Prishtinë-Sarajevë” (Wolfgang Petritsch), “Aspiratat e ndara të Republikës Srpska” (Predrag Jurekoviq) dhe “Kosova-Konflikti” (Marie-Janiene Calic). Në të, Çaliç pranon të vërtetën dhe shkruan se serbët nacionalistë bënë thirrje për bojkot të institucioneve dhe zgjedhjeve lokale në Kosovë në prill të vitit 2023... dhe në këtë mënyrë e përkeqësuan situatën. Por ajo e bën problem edhe “Asociacionin e Komunitetit Serb” të premtuar në vitin 2013. Calic i kupton argumentet e qeverisë në Prishtinë se këta serbë [nacionalistë] mund të abuzojnë me asociacionin e komunitetit për t'u shkëputur nga Kosova. Dhe më tej për dialogun me BE ajo shkruan:
“Sipas një propozimi të ri franko-gjerman, ky [proces politik] duhet të çojë në një njohje de facto të Kosovës nga Serbia (në kuptimin kushtetues, jo në kuptimin e së drejtës ndërkombëtare). Presidenti serb... dhe kryeministri i Kosovës... u pajtuan në parim në shkurt të vitit 2023, por më pas nuk nënshkruan një marrëveshje përkatëse. Negociatat për të drejtat e serbëve të Kosovës gjithashtu përfunduan pa rezultat në vjeshtën e vitit 2023. ... Paaftësia e Perëndimit për të vepruar krijon një vakum që Kina, Rusia, Turqia, Arabia Saudite dhe fuqitë e tjera po e përdorin për të fituar ndikim në “oborrin e brendshëm të Evropës”.
Calic thekson gjithashtu se për Shtetet e Bashkuara, Kosova është kryesisht e rëndësishme nga perspektiva e sigurisë (Camp Bondsteel) dhe se ajo mbështeti krijimin e ushtrisë së saj të Kosovës. Sipas Calic, qëllimi i Rusisë është të prishë politikën perëndimore në rajon dhe të pengojë Serbinë që të bashkohet me aleancën. “Serbia nuk është e varur vetëm nga Rusia në politikën e saj ndaj Kosovës, por edhe nga nafta dhe gazi i saj. Prandaj, ajo nuk i është bashkuar sanksioneve të BE-së kundër Rusisë. Megjithatë, Vuçiq vazhdimisht pohon se anëtarësimi i Serbisë në BE është prioritet”.
Nga unë, kjo “Austrian Risk Analysis 2024” pasqyron në masë të madhe vlerësimin e Perëndimit për situatën në dhe rreth Republikës së Kosovës. Në fakt, asgjë nuk ka ndryshuar për mirë dhe përfaqësuesit BE-SHBA nuk po arrijnë të japin shtysë pozitive.
Ky imazh përmban gjithashtu një botim në SHBA të udhëhequr nga Prof. Dr. Daniel S. Hamilton. Kjo është publikuar në fillim të administratës së Bidenit dhe nuk është marrë parasysh deri më tani. Një fat që e pësojnë shumë rekomandime ekspertësh.
Gazeta “Bota sot”: Konsolidimi i sovranitetit të Kosovës, ka qenë një nga qëllimet e qeverisë së Kosovës, derisa ka pasur edhe vendime të ndryshme në lidhje me këtë. Si i keni parë ato dhe reagimet e ndërkombëtarëve në raport me këtë gjë?
Günther Rozenits: Aspektet kryesore të përfundimit të grupit të punës:
- Të konsolidohet sovraniteti i Kosovës.
- Rigjallëroni mbështetjen e SHBA-së dhe BE-së për bashkëjetesën paqësore të shteteve dhe shoqërive të pavarura, multietnike në Ballkanin Perëndimor… Kosova është e përkushtuar ndaj këtyre parimeve; Serbia nuk është.
- SHBA dhe BE duhet të përballen me qeverinë gjithnjë e më autoritare të Serbisë dhe politikën e saj të jashtme destabilizuese.Vendet perëndimore priren t'i japin Serbisë një pozitë të privilegjuar në mesin e vendeve të Ballkanit Perëndimor. Në vend të kësaj, SHBA-ja dhe BE-ja duhet të insistojnë që Serbia t'u përmbahet të njëjtave standarde – mbi korrupsionin, kleptokracinë, demokratizimin, të drejtat e pakicave dhe bashkëjetesën rajonale – që kërkojnë të gjitha shtetet e tjera të Ballkanit Perëndimor.
- Serbia promovon ndikimin në rritje të shteteve joliberale në Ballkanin Perëndimor.
- Përkushtimi i ripërtërirë për konsolidimin e sovranitetit të Kosovës është një mjet i qartë me të cilin partnerët e Kosovës tregojnë përkushtimin e tyre si partner demokratik dhe një qëndrim parimor kundër sjelljes joliberale dhe destabilizuese të Serbisë dhe rezistencës së saj ndaj lidhjeve të saj ushtarake në rritje me Rusinë dhe Kinën.
- Pesë shtetet jo-njohëse brenda BE-së duhet të ndryshojnë qëndrimin e tyre, dhe administrata e Biden-it dhe vendet e BE-së që e njohin Kosovën duhet të fokusojnë përpjekjet e tyre në ndryshimin e qasjes bilaterale dhe multilaterale të këtyre shteteve ndaj Kosovës.
- Një rrugë e qartë për anëtarësimin e Kosovës në NATO deri në vitin 2027 duhet të vendoset dhe të avancohet nga administrata Biden.
- Një asociacion/komunitet i komunave me shumicë serbe, duke iu përmbajtur Kushtetutës dhe ligjeve përkatëse të Kosovës, por edhe ligjeve dhe praktikave të mira të BE-së, në veçanti Kartës së Vetëqeverisjes Lokale të Këshillit të Evropës, mund të promovojë bashkëpunimin ndër- komunal gjatë qëndrimit të tyre në të njëjtën kohë përgjegjësia administrative brenda kufijve i mbetet pushtetit qendror.
- Si parim bazë për marrëveshjet e mëtutjeshme të dialogut ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, duhet të ketë reciprocitet ndërmjet të drejtave të serbëve në Kosovë dhe shqiptarëve në Serbi. Kjo paraqet një kornizë për normalizim që forcon në mënyrë të barabartë dhe reciproke të drejtat e komuniteteve jo-shumicë në të dy vendet.
Ajo që u rekomandua në vitin 2021 mbetet e vlefshme dhe për mua njohja e Republikës së Kosovës nga të gjithë anëtarët e BE-së dhe NATO-s është prioriteti im kryesor.
Gazeta “Bota sot”: Së fundi është diskutuar edhe për procesin e zgjerimit të BE-së për Evropën Juglindore. Si e keni parë këtë? Sa janë konkret hapat e diskutuar?
Günther Rozenits: Pothuajse një vit më parë, një grup thelbësor i "Miqve të Ballkanit Perëndimor" u iniciua nga Ministri i Jashtëm austriak. Nisma mbështetet gjithashtu nga Republika Çeke, Italia, Kroacia, Sllovenia dhe dy shtetet jo-njohëse Sllovakia dhe Greqia. Qëllimi është që përfundimisht të shtyhet përpara procesi i zgjerimit të BE-së për Evropën Juglindore dhe kjo përfshin hapa konkretë zbatimi. Për këtë qëllim, aplikantët për anëtarësim duhet të integrohen më ngushtë në politikat dhe komitetet evropiane përpara anëtarësimit të plotë.
“Veçanërisht në kontekstin e luftës së agresionit të Rusisë kundër Ukrainës, duhet të jetë në interesin e BE-së të angazhohet në shkëmbime shumë më të ngushta me partnerët e Ballkanit Perëndimor për politikën e jashtme dhe të sigurisë. ... 20 vjet pas... Selanikut më në fund është koha për t'i përfunduar gjërat."
Për mua, përdorimi i shumëfishtë i termit “më në fund” tregon pakënaqësi të konsiderueshme në Austri me proceset dhe procedurat aktuale. Vendimi i fundit i BE-së për të filluar negociatat e pranimit me Bosnjë dhe Hercegovinën mund të shihet si një sukses fillestar.
Gazeta “Bota sot”: Për fund, z. Rozenits, një përmbledhje të shkurtër të tërësisë së zhvillimeve dhe se çfarë pritni të ndodhë me Kosovën në të ardhmen?
Günther Rozenits: Nisma austriake tregon një drejtim pozitiv, por me luftën në Ukrainë dhe Palestinë, integrimi i Evropës Juglindore në BE dhe NATO është një proces me ulje-ngritje. Por në kushtet e dhëna në Serbi dhe me “akumulimin” e formacioneve të armatosura (përfshirë mercenarët Wagner) përgjatë kufirit, nuk mund të pritet ndonjë përparim befasues pozitiv për Republikën e Kosovës, por kjo e nënvizon kërkesën time më lart.
Për sa i përket njohjes së Republikës së Kosovës nga 'refuzuesit' në BE (5) dhe NATO (4), mund të bëhet një paralele me mbështetjen e pamjaftueshme të Ukrainës në betejën mbrojtëse kundër Rusisë. Ukraina mbështetet vetëm me gjysmë zemre! Tani ekziston rreziku që, për shkak të zhvillimeve në fushën e betejës që nga vjeshta 2023, fronti i Ukrainës, në rastin më të mirë, mund të ngrijë.
Me këtë pasqyrë dramatike në mendje, Republika e Kosovës duhet të promovojë qëndrueshmërinë e saj dhe shtetet e BE-së dhe NATO-s duhet ta mbështesin me gjithë zemër këtë veprim - duke përfshirë rritjen e presionit ndaj Serbisë.
