Një ndër komentatorët kryesor të çështjeve ballkanike, studiuesi dhe historiani britanik, Marko Attila Hoare, në një intervistë ekskluzive për “Bota sot”, ka folur për situatat e fundit në Ballkan, veçanërisht për raportet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.
Hoare përveç se autor i disa librave mbi Ballkanin Perëndimor, punoi edhe si hulumtues në Tribunalin Ndërkombëtar për Krimet e Luftës në Jugosllavi (ICTY) dhe kontribuoi në hartimin e aktakuzës ndaj udhëheqësit fashist të Serbisë, Sllobodan Millosheviç, procesi gjyqësor i të cilit mbeti i papërfunduar.
Ai u shpreh që situata në Ballkan është e tensionuar për shkak të luftës mes Ukrainës dhe Rusisë duke shtuar që kjo e fundit ka shumë ndikim në Serbinë.
Historiani përmendi marrëveshjet e nënshkruara nga Kosova dhe Serbia, e që thotë janë të dëmshme për Kosovën dhe më mirë është të mos zbatohen, sipas tij serbët nuk kanë hequr dorë nga politika e epokës së Millosheviçit.
Sipas tij, BE-ja dhe SHBA-ja duhet të heqin dorë nga politika e tyre për të mbështetur copëtimin e sovranitetit të Kosovës.
Ndërsa i pyetur për Gjykatën Speciale, historiani e sheh të pararsyshme duke krahasuar që situata është e njejtë sikur tani të gjykohen ukrainasët për luftën që ka nisur Rusia.
Intervista e plotë:
Gazeta “Bota sot”: Z. Attila Hoare ju jeni historian me profesion dhe keni përcjellë situatën në Ballkan dhe Kosovë, si e keni parë ngjarjet e zhvilluara së fundi?
Marko Attila Hoare: Unë jam i shqetësuar se politikat pozitive perëndimore janë në tërheqje dhe se Perëndimi po i kthehet politikave qetësuese të stilit konservator-realist të fillimit të viteve 1990, që përfshin zbutjen e njerëzve të fortë rajonalë si Vuçiq dhe Dodik dhe nacionalizmat grabitqarë në përgjithësi. Prandaj mund të shohim përpjekje përkeqësuese në muajt dhe vitet në vijim nga Serbia dhe Kroacia për të ndërhyrë në Bosnje-Hercegovinë, nga Serbia për të destabilizuar gjithashtu Kosovën dhe Malin e Zi dhe nga Bullgaria për të ngacmuar Maqedoninë, e cila do të mbështetet nga Rusia dhe do të shikohet në mënyrë të favorshme nga rrymave populiste të krahut të djathtë në Perëndim, dhe të cilave Perëndimi nuk do t'i kundërshtojë efektivisht. Shumë do të varen nga rezultati i luftës në Ukrainë; një humbje e qartë ruse do të ishte një pengesë e madhe për forcat e destabilizimit në Ballkan.
Gazeta “Bota sot”: Kosova dhe Serbia kanë nënshkruar marrëveshje në Ohër, a mendoni që do të ketë zbatim të saj, dhe cilat mund të jenë synimet e Serbisë në këtë rast?
Attila Hoare: Problemi është se marrëveshja është mjaft e paqartë për sa i përket angazhimit dhe zbatimit, saqë do të jetë e vështirë të matet zbatimi ose të pajtohet se çfarë do të thotë, ndërkohë që Serbia nuk do të jetë e kënaqur me marrëveshjen, por do ta përdorë atë si bazë për përpjekjet e saj, më tej për të destabilizuar Kosovën. Në praktikë do t'i ofrojë një bazë Serbisë që të kërkojë masa të mëtejshme në kurriz të Kosovës, masa që BE-ja dhe SHBA-ja do t'i mbështesin, ndërsa në praktikë Serbia nuk do t'i respektojë ato aspekte të marrëveshjes që nuk dëshiron. Për shembull, Serbia votoi muajin e kaluar kundër pranimit të Kosovës në Këshillin e Evropës dhe përfaqësuesit e BE-së hezituan ta dënojnë atë për këtë shkelje të marrëveshjes. Ndërkohë, marrëveshja ofron bazën për realizimin e Asociacionit të Komunave Serbe, e cila do t'i shërbejë qëllimit të Serbisë për të cenuar sovranitetin e Kosovës pasi Republika Srpska minon sovranitetin e Bosnjës.
Gazeta “Bota sot”: Çfarë duhet të bëjnë Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës për të siguruar që të gjitha marrëveshjet të zbatohen me të vërtetë?
Attila Hoare: Më shumë rrezik mund të lindë nga zbatimi i vërtetë i marrëveshjeve sesa nga dështimi i tyre, sepse marrëveshja e Ohrit funksionon kundër interesave të Kosovës ashtu siç funksionon marrëveshja e Dejtonit kundër interesave të Bosnjës. BE-ja dhe SHBA-ja duhet të heqin dorë nga politika e tyre për të mbështetur copëtimin e sovranitetit të Kosovës dhe boshnjak përgjatë vijave etnike, dhe në vend të kësaj të mbështesin afirmimin e sovranitetit të Kosovës dhe Bosnjës në bazë të sundimit të shumicës demokratike, bazuar në parimin e një qytetari, një votë - pa marrë parasysh përkatësinë etnike dhe pa ndonjë entitet apo bashkësi etnike autonome. Serbia nuk ka hequr dorë nga politika e epokës së Millosheviçit për të destabilizuar fqinjët e saj për hir të parimeve irredentiste, kështu që politika perëndimore duhet të kërkojë t'i ndërtojë ata fqinjë si shtete të forta, sovrane, të afta për t'i rezistuar ndërhyrjeve nga fqinjët.
Gazeta “Bota sot”: Duke qenë tek Serbia a po përhapet ndikimi rus në vendet e Ballkanit, veçanërisht në Serbi?
Attila Hoare: Ndikimi i Rusisë me të vërtetë po përhapet në Ballkan, pasi ajo kërkon të krijojë shtete kliente në rajon dhe të prishë integrimin e saj euroatlantik. Rusia i ka shitur Serbisë ose, në disa raste, i ka dhuruar sisteme armësh që kanë filluar të ndryshojnë balancën e pushtetit të vendosur që nga vitet 1990. Rusia i ka dhuruar ose shitur Serbisë MiG 29, tanke të reja T-72 dhe automjete të blinduara BRDM-2. Për më tepër, Rusia ka hapur një qendër humanitare ruso-serbe në Nish. Gjatë mosmarrëveshjes kufitare me Kosovën vitin e kaluar, ambasadori rus dhe atasheu ushtarak u panë në një bazë ushtarake serbe, ndërsa automjetet e blinduara dhe avionët serbë u zhvendosën në zonat kufitare të Kosovës. Veprimet e Rusisë ndjekin një model të caktuar: Promovimin e paqëndrueshmërisë përtej kufijve të saj, me qëllim që të pushtojë burimet perëndimore dhe të NATO-s në zonat që Perëndimi i konsideron një prioritet të ulët brenda qëllimeve të tij të përgjithshme strategjike. Ballkani është një zonë e përshtatshme për prodhimin e krizës nga Rusia, që synon të krijojë probleme për NATO-n dhe Perëndimin.
Gazeta “Bota sot”: Të flasim pak për gjyqin kundër ish-krerëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Historianët dhe njohësit e drejtësisë tranzicionale kanë vlerësuar se Dhomat e Specializura në Hagë po e rishkruajnë historinë e Kosovës. Si e vlerësoni ju këtë gjyq?
Attila Hoare: Pretendimi i prokurorisë se fushata e UÇK-së përbënte një “Ndërmarrje të Përbashkët Kriminale”, nëse vërtetohej, do të ndryshonte ndjeshëm perceptimin publik për luftën e Kosovës dhe do të delegjitimonte luftën nacional çlirimtare të UÇK-së. Megjithatë, nuk është një përfundim i paramenduar se do të arrijë bindjen; prokuroria e ICTY dështoi në rastin e saj të ngjashëm kundër të dyshuarve kroatë për Operacionin Stuhia. Në fund të fundit, kur të gjitha procedurat e apelit në gjyqet e mëparshme ndërkombëtare ose hibride të krimeve të luftës në ish-Jugosllavi u shteruan, me disa vërejtje të vogla, askush nuk mund të thuhet se është dënuar gabimisht dhe se ka ndodhur ndonjë krim gabimisht, kështu që ka arsye për të besuar se prokuroria mund të dështojë. Gjyqi dhe verdikti i tij ka të ngjarë të ofrojnë disa informacione të rëndësishme historike nëse dhe në çfarë mase udhëheqja e UÇK-së ishte e përfshirë në krime lufte.
Gazeta “Bota sot”: Ju jeni autor i disa librave mbi Ballkanin Perëndimor, edhe keni punuar si hulumtues në Tribunalin Ndërkombëtar për Krimet e Luftës në Jugosllavi (ICTY) dhe keni kontribuar në hartimin e aktakuzës ndaj udhëheqësit fashist të Serbisë, Sllobodan Millosheviç, procesi gjyqësor i të cilit mbeti i papërfunduar. A mendoni që Specialja ishte vendim i gabuar për shqiptarët dhe UÇK-në, në veçanti?
Attila Hoare: Mendoj se është plotësisht e arsyeshme të pyesim nëse është e përshtatshme që një gjykatë me staf ndërkombëtar me bazë në një vend të huaj të gjykojë shqiptarët e Kosovës, dhe vetëm ata, për luftën e tyre nacional-çlirimtare të zhvilluar në kontekstin e një gjenocidi kundër tyre. Do të ishte e paimagjinueshme sot që të krijohej një gjykatë ndërkombëtare ose hibride për të ndjekur penalisht ukrainasit për luftën me Rusinë, kështu që pse të ishte ndryshe për Kosovën?
Gazeta “Bota sot”: Për fund, pesësh-ja europiane (Spanja, Rumania, Sllovakia, Qipro dhe Greqia) ende refuzon ta njoh pavarësinë e Kosovës. Si e vlerësoni këtë? A ka ardhur koha që këto shtete ta njohin Kosovën, në mënyrë që vendit tonë t’i hapet rruga për integrimin e mëtejmë në Evropë?
Attila Hoare: Fakti që ata nuk e kanë njohur Kosovën reflekton keq për ta. Greqia dhe Qiproja simpatizojnë nacionalizmin serb për shkak të rreshtimit historik të Greqisë me Serbinë, ndërsa Spanja, Rumania dhe Sllovakia me sa duket besojnë se situata e tyre përballë Katalonjës dhe pakicave hungareze është paralele me situatën e Serbisë kundrejt Kosovës. Ata sigurisht duhet ta njohin Kosovën; ata nuk duhet të prishin politikën perëndimore dhe stabilitetin evropian për hir të arsyeve të tyre të vogla nacional-shoviniste. Nga ana tjetër, është gjithashtu koha që Spanja dhe Evropa të shqyrtojnë më seriozisht legjitimitetin e pretendimit të Katalonjës për vetëvendosje.
