Profesori për Studime Evropiane në Universitetin Johns Hopkins në SHBA, David Kanin, ka thënë se Asociacioni i komunave me shumicë serbe, do ta ketë atë që i mungon vet Kosovës – njohjen universale të statusit të saj.
Në një intervistë ekskluzive për gazetën “Bota sot”, eksperti ka alarmuar se rreziku është se Asociacioni në praktikë mund të shërbejë për të organizuar dhe projektuar ankesat e serbëve të Kosovës kundër Kosovës dhe shqiptarëve të Kosovës, në vend që të integrojë serbët në nocionin e imagjinuar nga perëndimi për një Kosovë multikulturore.
Ai ka vlerësuar se procesi i dialogut mbetet i mbërthyer, në mënyrë të merituar, duke i quajtur “të ngathëta” përpjekjet e BE-së dhe fuqive evropiane për të detyruar një marrëveshje që nuk e dëshirojnë Kosova dhe Serbia.
Ndërsa, në lidhje me sulmin terrorist në Banjkë, Kanin ka kërkuar hetime të dizajnuara, për të zbuluar saktësisht se çfarë kishin në mendje autorët e asaj aventure, meqë sipas tij, Kosova ka prova, që tregojnë se forcat serbe të sigurisë ishte e përfshirë në të.
Intervista e plotë:
“Bota sot”: Z. Kanin, si i keni parë zhvillimet me rritje tensionesh gjatë këtij viti, përfshirë sulmin nga një grup i armatosur serb në Banjskë në veri Kosovës dhe grumbullim të ushtrisë serbe përgjatë kufirit me Kosovën që ka nxitur NATO-n të shtojë numrin e forcave paqeruajtëse?
David Kanin: Këto zhvillime bien në ritmin e tensionit dhe armiqësisë që shënojnë kontestin e vazhdueshëm për statusin e Kosovës. 2023 nuk e pa atë lloj dhune që ndodhi në vitin 2004, për shembull, por incidenti i Banjskës i kujtoi të gjithë të përfshirëve rrezikun e natyrshëm në këtë çështje të pazgjidhur. Lëvizja e trupave serbe në kufi ishte sa për politikën e brendshme serbe, aq edhe për situatën e sigurisë, por megjithatë ishte një ngjarje që mund të kishte përshkallëzuar në diçka më të keqe.
“Bota sot”: Cila është përshtypja juaj për sulmin e 24 shtatorit në veri të Kosovës?
David Kanin: Pyetjet mbeten se cili ishte pikërisht qëllimi i atij provokimi. Provat e prodhuara nga Kosova sugjerojnë fuqishëm se elementë në ushtrinë ose forcat e sigurisë së Serbisë ishin të përfshira, por ende është e paqartë nëse presidenti Vuçiq e dinte paraprakisht për këtë. Largimi i Aleksandar Vulinit nga qeveria menjëherë pas Banjskës mund të lidhet me ngjarjen – por unë mund të spekuloj vetëm për këtë pikë. Duhet të ketë një hetim të dizajnuar për të zbuluar saktësisht se çfarë kishin në mendje autorët e asaj aventure – kapjen e armatosur të veriut të Kosovës? Shkallëzim në luftë mes Serbisë dhe Kosovës? Diçka tjetër?
“Bota sot”: Sipas jush, çfarë ka ndryshuar sulmi në Banjskë në marrëdhëniet Kosovë-Serbi?
David Kanin: Sulmi nuk e ndryshon situatën themelore. Kosova thotë se është shtet sovran. Serbia këmbëngul se nuk është kështu.
“Bota sot”: Cili është vlerësimi juaj për gjendjen e dialogut sot? A kanë sjellë kthesë takimet e fundit në Bruksel ndërmjet udhëheqësve të shteteve evropiane (Gjermanisë, Italisë, Francës) me kryeministrin e Kosovës, Albin Kurti dhe presidentin serb, Aleksandër Vuçiq?
David Kanin: I ashtuquajturi dialog mbetet i mbërthyer – dhe në mënyrë të merituar. Diplomacia e fundit nuk është një pikë kthese, por një tjetër në serinë e përpjekjeve të ngathëta të BE-së dhe fuqive evropiane për të detyruar një marrëveshje që asnjë nga protagonistët nuk e dëshiron.
BE-ja ka prishur “propozimin e saj franko-gjerman”. Fillimisht pati shumë zhurmë dhe një tekst sekret. Më pas teksti u bë publik – dhe u dëshmua se ishte një kornizë e paqartë dhe jo një marrëveshje e saktë ose plan i zbatueshëm veprimi. Më pas erdhi retorika e mëtejshme për një aneks zbatimi që, kur u publikua, u dëshmua të ishte një dokument tjetër konfuz dhe i pavlerë. Që atëherë, figurat e zakonshme evropiane kanë bërë kërkesa që Beogradi dhe Prishtina t'i përmbahen marrëveshjes së vjetër të prillit 2013 dhe çfarëdo që supozohet të jetë propozimi franko-gjerman. As Serbia dhe as Kosova nuk e kanë trajtuar seriozisht nismën – dhe pse duhet ta bëjnë? I gjithë episodi më kujton diplomacinë ndërkombëtare të keqmenaxhuar në mënyrë të ngjashme në lidhje me përpjekjet e dështuara të reformës kushtetuese në Bosnje midis vitit 2005 dhe kërkesës së dobët të "shansit të fundit" për marrëveshje në Butmir në 2009.
“Bota sot”: Komisioni Evropian dhe Këshilli Evropian kanë miratuar së fundmi një Rezolutë, ku kërkohet vendosja e masave ndëshkuese ndaj Qeverisë së Serbisë, pas sulmit të 24 shtatorit. Si e keni parë këtë lëvizje? A mendoni se aktualisht ka sinjale se BE po përgatit sanksione kundër Serbisë?
David Kanin: Vendosja e sanksioneve të rëndësishme të BE-së kundër Serbisë duket e pamundur. Ukraina ka vëmendjen e të gjithëve. Anëtarët e BE-së nuk mund të bien dakord mes tyre as për atë luftë, as për mënyrën e menaxhimit të mosmarrëveshjes Serbi-Kosovë.
“Bota sot”: Përkundër që sekretari i NATO-s Jens Stoltenberg, ka thënë se “akumulimi i ushtrisë serbe pranë kufirit nuk ndihmon në qetësimin e situatës”, Serbia ende ka dislokuar forca në kufirin me Kosovën. Ku shpie kjo?
David Kanin: Dislokimet ushtarake serbe pranë kufirit ka të ngjarë të mos përbëjnë një kërcënim të menjëhershëm për luftime të reja. Se si kjo lëvizje përshtatet me gjithçka tjetër që po ndodh lidhur me mosmarrëveshjen e statusit të Kosovës, varet nga shumë pjesë lëvizëse në rajon dhe gjetkë.
“Bota sot”: Si mund të sigurohet paqja dhe stabiliteti në Ballkan, veçanërisht në Kosovë? A besoni se një nga zgjidhjet e mundshme është anëtarësimi i Kosovës në NATO?
David Kanin: Kosova nuk do të bëhet anëtare e NATO-s nëse nuk zgjidhet mosmarrëveshja e statusit. Paqja dhe siguria në Ballkan do të vazhdojnë të kërcënohen nga problemet e kahershme në Bosnje dhe Kosovë dhe problemet e zjarrta diku tjetër (për shembull, mosmarrëveshjet gjuhësore dhe identitetit midis Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut). Përpjekjet ndërkombëtare që nga viti 1878 për të zbatuar status quo të ndryshme të supozuara përfundimtare në rajon nga jashtë kanë dështuar dhe përpjekjet aktuale të tilla vazhdojnë të dështojnë. Nëse liderët dhe komunitetet nga brenda rajonit nuk janë të gatshëm të udhëheqin dhe drejtojnë punën e nevojshme për të zgjidhur mosmarrëveshjet e tyre, rreziku i dhunës së përtërirë do të vazhdojë të ekzistojë.
“Bota sot”: Çfarë mendoni për draft-statutin e Asociacionit, për të cilën është kërkuar të mos jepen detaje. A mund të ketë elemente ekzekutive, në kundërshtim me Kushtetutën e Kosovës?
David Kanin: As draft-statuti i Asociacionit dhe as lidhja formale me Kushtetutën e Kosovës nuk janë të rëndësishme. Problemi nuk është se Asociacioni mund të ketë elemente ekzekutive, por se ajo mund të kapet nga të njëjtët aktorë joformalë serbë që drejtojnë zonën në veri të Ibrit. Nuk do të ketë rëndësi që Asociacioni është i kufizuar me kushtetutë në funksione relativisht të zakonshme nëse bëhet një mjet institucional de fakto për përpjekjet e udhëhequra nga Lista Srpska për të zgjeruar shtrirjen e Beogradit në Shtërpce dhe komunitete të tjera serbe në jug të lumit. Asociacioni do ta ketë atë që i mungon vetë Kosovës – njohjen universale të statusit të saj. Rreziku është se Asociacioni në praktikë mund të shërbejë për të organizuar dhe projektuar ankesat e serbëve të Kosovës kundër Kosovës dhe shqiptarëve të Kosovës në vend që të integrojë serbët në nocionin e imagjinuar nga perëndimi për një Kosovë multikulturore.
“Bota sot”: Vuçiq ka paralajmëruar se ka frikë që viti 2024 do të sjellë shumë më tepër konflikte dhe trazira, a mendoni se ai në të vërtetë po shpallë luftë?
David Kanin: Jo, ai nuk po shpall luftë. Vuçiq po vazhdon të mbrojë krahun e tij nacionalist në shtëpi, ndërsa balancon presionet konkurruese nga amerikanët, evropianët dhe rusët. Shkalla në të cilën rezultatet e zgjedhjeve të 17 dhjetorit rrisin kërcënimet ndaj pushtetit të Vuçiqit nga nacionalistët e Serbisë (nga njëra anë) dhe opozita politike deri tani anemike pro-BE (nga ana tjetër), do të ndikojë në strategjinë e tij në lidhje me Kosovën dhe çështje të tjera të sigurisë. Nëse Vuçiq del nga këto zgjedhje edhe një herë si njeriu i fortë i padiskutueshëm i Serbisë, do të ketë pak presion mbi të për të ndryshuar qasjen e tij brenda dhe jashtë vendit.
