Pas njoftimit të fitores së parashikuar të Joe Biden, flamuri amerikan u ngrit jashtë bibliotekës kombëtare të Sarajevës, së bashku me një imazh portreti nga gati tre dekada më parë – demokrati amerikan i ulur së bashku me presidentin e parë të Bosnjës, Alija Izetbegoviq, në Sarajevën e rrethuar.
“Bosnja mban mend”, lexohej në krye. “Uniteti mbi ndarjen”.
Ministrja e Jashtme e Bosnjës, Bisera Turkoviq, ishte ndër udhëheqësit e parë të huaj që përgëzoi Bidenin për fitoren e tij, duke thënë se një “agim i ri është pranë nesh”.
Dhe siç shkruan Al Jazeera, për shumë boshnjakë, një presidencë e Biden mund të nënkuptojë gjithashtu fillimin e një kapitulli të ri për Bosnjën, 25 vjet që nga nënshkrimi i marrëveshjes së paqes të Dejtonit të ndërmjetësuar nga SHBA, duke i dhënë fund luftës brutale në Bosnjë.
Nga prilli i vitit 1992 deri në dhjetor të vitit 1995, Bosnja ishte nën sulm nga të dy forcat, serbe dhe kroate që synonin ta “gdhendnin” vendin përkatësisht të ndërtonin një Serbi të Madhe dhe një Kroaci të Madhe.
OKB dhe NATO vendosën një embargo armësh që nga fillimi, por pasi serbët dhe kroatët ishin tashmë të armatosur rëndë, embargoja ishte një disavantazh i madh vetëm për boshnjakët e pambrojtur, të cilët u kapën plotësisht të papërgatitur në shpërthimin e luftës.
Në atë kohë, senatori Biden luajti një rol kryesor në përpjekjen për të hequr embargon e armëve dhe në mënyrë aktive bëri thirrje për ndërhyrjen e SHBA-së për t’i dhënë fund gjenocidit dhe spastrimit etnik të popullsisë joserbe të Bosnjës.
Për ata që ishin të rrethuar në Bosnjë në atë kohë, mbështetja e tij u ndje thellë, veçanërisht pasi disa në bashkësinë ndërkombëtare mbështetën ndarjen e vendit i cili ka një popullsi të madhe myslimane.
Me masakrat që u zhvilluan në të gjithë Bosnjën, duke arritur kulmin në një gjenocid në Srebrenicë në korrik të vitit 1995, zyrtarët britanikë kishin folur për një restaurim “të dhimbshëm, por realist” të Evropës së krishterë, i cili u zbulua në seancat e regjistruara me presidentin Bill Clinton rreth 15 vjet më vonë.
Biden ishte një lojtar kryesor për të ndërhyrë SHBA dhe NATO, e cila çoi përfundimisht në marrëveshjen e paqes në nëntor të vitit 1995, të hartuar në një bazë ajrore në Dayton, Ohio.
Ismail Cidic, president i Qendrës Boshnjake të Avokatisë, i tha Al Jazeera se fitorja e Biden paraqet një “mundësi potenciale” për Bosnjën.
“Edhe pse ai ishte një demokrat, ai vazhdimisht kundërshtonte Clinton për mbajtjen e embargos së armëve në Bosnjë. Është e sigurt të thuhet se aktualisht nuk ka asnjë udhëheqës botëror që të ketë një pasqyrë më të mirë të ngjarjeve të së kaluarës, si dhe të kohëve të fundit, në rajonin e Ballkanit dhe, në veçanti, në Bosnjë”, ka thënë Cidic.
Për Reuf Bajroviq, bashkëkryetar i organizatës Aleanca SHBA-Evropë, fitorja e Biden “është e pamundur të mbivlerësohet për sa i përket trajektores së Bosnjës”.
“Sistemi i qeverisjes së Bosnjës varet nga OHR (Zyra e Përfaqësuesit të Lartë) – e cila varet drejtpërdrejt nga mbështetja e SHBA-së”, ka thënë Bajroviq për Al Jazeera.
“Administrata e Biden mund të bëjë një ndryshim shumë të madh në Bosnjë pikërisht sepse Marrëveshja e Paqes e Dejtonit ka mekanizma të integruar për përfshirjen e suksesshme të SHBA-së. Vullneti politik i SHBA-së ishte përbërësi kryesor që mungonte. Biden duhet të sigurojë mjaft prej kësaj”, mendon Bajroviq.
Mbështetje e palëkundur nga SHBA
Sipas shkrimit në fjalë, paqëndrueshmëria politike ka ndjekur tërheqjen e dukshme të politikës së SHBA-së dhe BE-së nga rajoni gjatë viteve.
Por gjatë fushatës së tij zgjedhore, Biden ripohoi angazhimin e tij për Bosnjën dhe Kosovën.
“Joe Biden e di se që Bosnja dhe Hercegovina të ketë sukses, do të duhet mbështetja e palëkundur e Shteteve të Bashkuara”, lexohet në deklaratën e botuar në tetor.
“… Joe Biden angazhohet të qëndrojë gjithmonë kundër urrejtjes dhe mbështet sovranitetin, integritetin territorial dhe karakterin multi-etnik të Bosnje dhe Hercegovinës”.
Fjalia e fundit besohet të aludojë në një shtytje të ripërtërirë nga nacionalistët serbë dhe kroatë për ndarje të mëtejshme dhe shkëputje në Bosnjë, e cila është rishfaqur në lajme.
Ndërsa avokatët e kufijve etnikë gjetën një “vëmendje” në administratën Trump dhe bashkëpunëtorët e saj, bisedat për rivendosjen e kufijve të Kosovës dhe Republika Srpska, entiteti i drejtuar nga serbët e Bosnjës, për shkëputje, po merreshin seriozisht për herë të parë.
Nermin Bibiq, 28, një boshnjako-amerikan me qendër në Karolinën e Veriut, i tha Al Jazeera se për njerëzit e Bosnjës dhe Kosovës, zgjedhja e Biden “është shpresë se Shtetet e Bashkuara do të luajnë edhe një herë një rol aktiv në rajonin e Ballkanit dhe të kundërshtojnë ndikimin armiqësor të qeverisë ruse, e cila ka qenë duke bërë luftë institucionale kundër qeverisë boshnjake përmes përfaqësuesve të saj [të partive nacionaliste serbe dhe kroate] SNSD – HDZ”.
Në pjesën e fundit të shkrimit të Al Jazeera thuhet se Bosnja konsiderohet të jetë “fusha e re e betejës” midis NATO-s dhe Rusisë, me analistët që paralajmërojnë se Rusia ka minuar stabilitetin e Bosnjës përmes përfaqësuesve lokalë për ta mbajtur vendin jashtë NATO-s.
Dhe Cidic tha se në mënyrë që të pozicionohet më lart në agjendën e Biden, politika e jashtme e Bosnjës duhet të “kapitalizojë mundësinë për të përfituar nga administrata e re”.
Por Ajla Delkiq, kreu i Këshillit Këshillëdhënës për Bosnjë dhe Hercegovinën me qendër në Uashington, DC i tha Al Jazeera se ndërsa SHBA ka dërguar një mesazh të qartë se mbështet sovranitetin dhe integritetin territorial të Bosnjës, “u takon udhëheqësve pro-boshnjakë në Bosnjë të sigurohen që të mbetet ashtu”.
“Unë besoj se administrata [e Biden] do të angazhohet në mënyrë më aktive, megjithatë, vërtetë i takon Bosnjës të përvesh mëngët dhe të fillojë punën. Joe Biden nuk do ta shpëtojë Bosnjën nga korrupsioni, as nuk do të rregullojë sistemin e kujdesit shëndetësor të Bosnjës, sistemin arsimor…”, thotë Delkic.
Dejtoni, ka nevojë për reformë
Marrëveshja e paqes e Dejtonit u krijua për t’i dhënë fund luftës, por sistemi i saj kompleks i qeverisjes dhe ndarja e pushtetit midis grupeve etnike nuk ishte menduar si një zgjidhje e përhershme, e qëndrueshme.
“Pavarësisht suksesit të madh të Dejtonit, kjo mundësoi një nivel të caktuar mosfunksionimi”, tha Delkic, dhe tani, 25 vjet më vonë, mund të jetë koha për të adresuar disa nga sfidat në mënyrë që vendi të shkojë përpara.
“Bosnja ka një mundësi unike në katër vitet e ardhshme të presidencës së Biden për të grumbulluar vullnetin politik dhe për t’u bashkuar në mënyrë që të reformojë Dejtonin”.
“A do të ndodhë kjo? Koha do ta tregojë, por do të duhet vullneti i njerëzve për të kërkuar atë të përfaqësuesve të tyre të zgjedhur”.
