Dhjetëra mijëra njerëz që kanë ikur nga shtëpitë e tyre në Nagorno-Karabakh, një pjesë e Azerbajxhanit me një popullsi kryesisht armene, janë një ilustrim i fuqishëm i realitetit të trishtë në Kaukazin e Jugut.
Muajin e kaluar, Azerbajxhani mori me forcë enklavën etnike armene e cila pretendoi për herë të parë pavarësinë në 1991.
Por eksodi tragjik zbulon gjithashtu një të vërtetë tjetër: si rezultat i pushtimit brutal të Ukrainës, Rusia nuk mund të mbrojë më interesat as të partnerëve të saj më të afërt.
Që kur Armenia fitoi një luftë kundër Azerbajxhanit në vitin 1994, duke pushtuar Nagorno-Karabakh dhe disa rajonë përreth saj, Kremli ka qenë garantuesi qeë ky konflikt të mos shndërrohej në një luftë tjetër të madhe.
Rusia është aleate e Armenisë përmes Organizatës së Traktatit të Sigurisë Kolektive të udhëhequr nga Moska dhe ka një prani ushtarake në vend.
Në të njejtën kohë, Moska ka lidhje të forta ekonomike dhe sigurise me Azerbajxhnin, të cilat kanë një ndikim të rëndësishëm.
Së fundmi, Rusia punoi ngushtë me Francën dhe SHBA-në përmes procesit të Minskut të sanksionuar nga OKB, i cili kërkoi të zgjidhte konfliktin nëpërmjet bisedimeve.
Megjithëse procesi i Minskut dështoi të prodhonte një zgjidhje, duke theksuar se në fakt çështja e Nagorno-Karabakh nuk do të zgjidhej me forcë. Kur Azerbajxhani mori kontrollin mbi territoret e kontrolluara nga armenët dhe një të tretën e Nagorno-Karabakh, në një luftë që zgjati 44 ditë në vitin 2020, Kremlini arriti të kthejë situatën në avantazhine Rusisë.
Ndërhyrja diplomatike e Presidentit Vladimir Putin e pozicionoi Moskën si ndërmjetësin kryesor të fuqisë në rajon, duke vënë paqeruajtësit rusë në terren për të mbrojtur armenët e në Nargorno-Karabakh dhe për të monituar armëpushimin.
Por, në më pak se tre vjet, Ilham Aliyev, presidenti i Azerbajxhanit, ka arritur ta rishkruajë këtë marrëveshje nën kërcënimin e armëve pa asnjë nxitje nga Moska. Është agresioni i Putinit në Ukrainë që e ka lejuar atë ta bëjë këtë.
Së pari, forcat e armatosura të Rusisë nuk kanë kapacitet rezervë për një luftë tjetër rajonale me një kundërshtar të sofistikuar të mbështetur nga Turqia, një anëtare udhëheqëse e NATO-s.
Moska nuk mund ta mbështesë Armeninë nëse vendos të hyjë në luftë me Azerbajxhanin. Dobësia ushtarake e Rusisë në rajon u ekspozua për të gjithë vitin e kaluar kur Azerbajxhani nisi një sulm të shkurtër ushtarak ndaj Armenisë dhe Kremlini i qëndroi pranë.
Që nga fillimi i pushtimit të Ukrainës, Rusia është bërë gjithnjë e më shumë e varur nga Azerbajxhani dhe Turqia, të cilat të dyja luajnë një rol jetik në skemat e dyshimta financiare dhe logjistike që ndihmojnë Kremlinin të shmangë sanksionet perëndimore.
Kjo i jep Aliyevit dhe Presidentit të Turqisë, Recep Tayyip Erdogan, leva shtesë, të cilat ata nuk kanë turp ta përdorin për të ndryshuar faktet në terren.
Në të njëjtën kohë, Bashkimi Europian i është drejtuar Azerbajxhanit për të zëvendësuar naftën dhe gazin që nuk dëshiron më të importojë nga Rusia.
Këto lidhje i japin Bakut besimin se do t’i shpëtojë sanksioneve për përdorimin e forcës në Nagorno-Karabakh.
Së fundmi, Rusia nuk është më në gjendje të bashkëpunojë me Perëndimin. Në vend të bashkëpunimit diplomatic jo të lehtë me Parisin dhe Uashingtonin për Nagorno-Karabakh, Moska tani ësht ënë konkurrencë të drejtpërdrejtë për të ushtruar ndikim në Kaukazin e Jugut.
Diçka e tillë krijon hapësirë që Baku të përdorë ushtrinë e saj pa frikën e nxitjes së kordinuar nga 3 anëtarë të përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.
Tani për tani, Kremlini është përpjekur të përdorë krizën aktuale për të rrëzuar kryeministrin e Armenisë me prirje perëndimore, Nikol Pashinyan.
Pavarësisht nëse mbijeton apo jo, marrëdhëniet midis Armenisë dhe Rusisë janë dëmtuar shumë. Një pjesë e madhe e shoqërisë armene, veçanërisht të rinjtë, ndihen të tradhtuar nga Moska dhe ndoshta do të largohen nga sfera e ndikimit të Rusisë.
Megjithatë, nuk do të jetë e lehtë për Armeninë të gjejë një rrugë përpara. Ai ka pak opsione: lidhjet me Turqinë janë të shkatërruara nga historia, Irani nuk ka mjetet për të ofruar ndihmë domethënëse dhe burimet e Perëndimit janë pakësuar duke pasur parasysh angazhimet në Ukrainë dhe gjetkë në botë.
Një gjë është e qartë: roli i Rusisë si ofrues i sigurisë në afërsi të saj jashtë vendit është zvogëluar rëndë si rezultat i luftës së saj katastrofike kundër Ukrainës. Efektet destabilizuese do të vazhdojnë të ndihen në të gjithë territorin e gjerë euroaziatik.
