Disa thonë se thënia e vjetër serbe ‘i pjekur për sëpatë’ ka mbetur si një kujtesë e ditëve të moçme kur serbët praktikuan një zakon jashtëzakonisht morbid të quajtur – lapot. Sipas kësaj vetëvrasje mitike, kur një burrë mbush 60 vjeç, ai bëhet barrë për shtëpinë dhe familjen, kështu që i takon djalit të tij ose të afërmit mashkull, nëse nuk ka pasur një djalë, ta çojë atë në male dhe ta vrasë me ritual, duke e goditur me kamxhik, sëpatë ose një çekiç në një copë bukë të mbajtur nga ‘plaku’ në kokë.Kjo simbolizonte që ai nuk ishte më i denjë për bukë, dhe për këtë arsye as për jetë, sepse ai nuk ishte më në gjendje të fitonte jetesën dhe jetesa e tij do të bëhej një barrë e tepërt! Zakoni, thonë ata, zgjati pothuajse deri në fund të shekullit të 19-të, kur u ndalua me ligj.
Nuk ka asnjë dëshmi etnografike dhe empirike mbi praktikën e gjallë të publikut, ritualeve, lapotit (në Serbinë lindore dhe rripit Dinarik) dhe shkretëtirëzimit (në Malin e Zi). Sipas disa antropologëve, lapoti nuk është as zakon, as një ritual i praktikuar, por një mit transmetimi i të cilit kishte për qëllim ndalimin e vrasjeve atërore në emër të parandalimit të kaosit, dhe për hir të një zgjidhjeje të civilizuar të konfliktit të gjeneratave dhe mbijetesës së kulturës.Antropologu Bojan Jovanoviq, autori i librit ‘Sekreti i Lapotës’, paralajmëron se kjo është thjesht një histori me konotacione më të thella psikologjike dhe një funksion social parandalues. Ky mit ka qenë prej kohësh i pranishëm në folklorin e popujve të ndryshëm dhe përfaqëson një mesazh etik se një veprim i tillë nuk duhet të kryhet kurrë ‘.
Sipas antropologut, miti u modernizua në një zakon të vërtetë në Serbi që ‘jetoi’ në shekullin e 19-të, brenda të cilit prindërit, kur nuk ishin më në gjendje të punonin, do të liheshin ‘për të “kënduar’. Ata do të bënin disa punë më të lehta por veçmas nga familja themelore në mënyrë që të rëndoheshin më pak, thekson Jovanoviq.Në një studim të botuar në 1999, i njëjti autor pretendon që antropologët e mëparshëm e përzien mitin me realitetin dhe se është një histori e njohur për një nip i cili fshehu gjyshin e tij – për ta mbrojtur atë nga lapoti pas një korrje të keqe, duke e kthyer përsëri në fshatin ku është mençuria e plakut. ndihmoi për të mbijetuar – shërbeu saktësisht si një bazë për krijimin e mendimit se njerëzit e moshuar duhet të respektohen për njohuritë dhe këshillat e tyre të mençura.
Miti ose realiteti, lapot ishte gjithashtu tema e një drame televizive dokumentare nga Goran Paskaljeviq, në të cilën, pas një korrje të keqe, një burrë i moshuar vritet ritualisht, sepse nuk mund të punojë më. Romani i vitit 1992 ‘Lapot’ fitoi çmimin NIN dhe në 2004 agjencia italiane ANSA raportoi nga Beogradi se përpjekja e qeverisë serbe për të miratuar një ligj që kufizon shpërndarjen falas të ilaçeve për qytetarët mbi moshën 60 vjeç u karakterizua në Serbi si një përpjekje masive për lapotë. Shumë më parë, në vitin 1918, Tihomir Gjorgjeviq në veprën e tij ‘Jeta e Popullit tonë’, rreth zakoneve të zonave kodrinore përreth Zajecarit, shkroi: ‘Sipas traditës, siç vërehet nga Z. Trojanoviq, kur dikush plaket dhe dobësohet, familja takohet dhe merr vendimin për ta vrarë atë person.
Lapot praktikohej dhe vrasja do të kryhej me sëpatë ose shkop, dhe i gjithë fshati do të ftohet të marrë pjesë në ngjarje. Në disa vende, ata i vendosnin miell misri kokës së një personi para se ta vrisnin për të treguar se të moshuarit po i vriste misri, jo ata. ‘Dhe në veprën ‘Përralla Popullore të Vrasjes së Njerëzve të Vjetër’ nga 1929, nga shkencëtari i rëndësishëm Serb Vojislav Radovanoviqit, lapot përshkruhet si një akt ritual publik. Ndër të tjera, është shkruar se lapoti është bërë nga i gjithë fshati në mënyrë që çdo fshatar të godiste plakun në kokë me një shkop. Në disa vende praktikohej që të vinte një proje në kokën e një plaku, i cili më pas do të goditej me çekan, ndërsa vllehët i skuqnin 60 vjeçarët me hekur në qafë ose i varrosnin të gjallë. Rituali u krye nga fëmijët ose të afërmit më të ngushtë dhe ai që ata do të çonin në prehër ishte gjoja duke ecur pa frikë, duke shpresuar për një jetë më të mirë në botën tjetër. Svetislav Prvanovi me më tregoi për kohën e sundimit turk për tarifën raja. Të moshuarit u bënë barrë për familjen e tyre dhe buka nuk ishte vazhdimësia e rinisë dhe e aftësisë. Ishte një periudhë kur jetonin në qetësinë e mbylljes së kuptimit, zakoneve dhe kushteve të tyre për t’u bërë.
Kështu, Milorad Vukashinoviq përmend malet Homolje ku disa familje jetonin të izoluara, kështu që gjatë Luftës së Dytë Botërore ata nuk dinin se çfarë po ndodh. Zakoni mund të jetë ende në fuqi.E vetmja gjë që dihet me besueshmëri është rrënjë dhe kuptimi i fjalës lapot (‘prehër’) që është me origjinë sllave të vjetër – humbje, zhdukje.
Fatkeqësisht, lapoti i modifikuar është gjithashtu i pranishëm në shoqërinë moderne sepse kryen një degradim të drejtpërdrejtë masiv të të vjetrit. Në shumë vende, të moshuarit janë sjellë në një situatë të mjerimit ekonomik, kanë mbetur pa mjetet për të jetuar një jetë normale, abuzohen fizikisht dhe bëhen viktima të paragjykimeve shoqërore, poshtërimit, të lënë pa mundësinë për të marrë pjesë në ndonjë aktivitet profesional ose jetë shoqërore.
Në kohët moderne, të vjetrit nuk godasin kokën me çekan, por me ligje dhe degradim shoqëror.
