Një libër historik i shkruar nga një i huaj këtu e 232 vite me parë për trimërinë, guxim, të bemat dhe heroizmin e Kryetrimit legjendar Gjergj Kastrioti të sjllë në kujtesë shumë ngjarje, gjera, personazhe dhe ndodhi që në ditët e sotme janë aktuale në jetën tonë të përditshme.
Këtu e 577 vite më parë me të kthyer në Krujën Legjendare heroi i ynë kombëtar e gjeti vendin të shaktërruar, nën thundren osmane, me princër të ndarë të hasmuar, që luftonin njëri tjetrin, e që e gjithë kjo shkonte në favor të pushtuesit.
Autori me shumë përpikëri përshkruan ngjarjet e kohës dhe jep vlersimin për figuren më të ndritshme të kombit tonë i cli për 25 vite me radhe ngriti, mbrojti dhe zhvilloi mbretërin e tij në trojet arbërore duke largua sundimin e huaj dhe dhunën që osmanet ushtruan për vite mbi popullatën e pambrojtur shqiptare.
Poshte do japim disa nga këshillat madhore të të Madhit Skenderbe drtejtur princërve shqiptar por edhe të birit princit të ardhshëm shqiptar por jo madhor për të udhëhequr vendin.
Nëse natyra nuk do të kishte vendosur kufij për Shqipërinë e Kastriotit, guximi dhe suksesi i tij, të paktën do t’ia kishin kufizuar ditët e tij të jetës. Lajmi për vdekjen e këtij heroi të krishterë, i shkaktoi Mehmetit aq shumë gëzime sa u hodh nga shtrati i tij, theu llullën e tij, hodhi filxhanët e kafesë që ishin rreth tij, duke përqafuar ata që kujdeseshin për të dhe i thirri të gjithë komandantët në dhomën e tij të shkëlqyeshme: - Allah - Allah, Kastrioti ka vdekur, tani nuk kam më pse të frikësohem prej askujt! Ai shpesh u thoshte oborrtarëve të tij: - Nëse nuk do të kishte lindur Gjergj Kastrioti, unë do të isha martuar me Gjirin e Adriatikut dhe me Republikën e Venedikut. Unë do të kisha vendosur çallmën në kokën e Papës dhe Gjysmëhënën në kupolën e Kishës së Shën Pjetrit.
Gjithmonë, i angazhuar në kujdesin ndaj atdheut të tij dhe për nder të tij, nuk ishte martuar deri vonë. Gruaja e tij qëndronte ulur, e shqetësuar, e heshtur dhe e pikëlluar midis zonjave të oborrit mbretëror. Kastrioti kërkoi djalin e tij Gjonin, i cili nuk ishte më shumë se dhjetë vjeç. Pasi mbajti një fjalim për xhematin, në të cilin dha dëshmitë për cilësitë dhe talentet e tij ushtarake, për depërtimet e tij në administrimin civil, për zellin e tij për lavdinë e Zotit, për përbuzjen e tij për lartësitë botërore, për dashurinë e tij për lumturinë e fesë së krishterë pjesëtar i së cilës ishte, ai do të vdiste në lumturinë e popullit të tij.
Dhe pasi i rekomandoi të birit, ai iu drejtua atij dhe i tha: "Unë jam buzë varrit tim. Unë po ju lë një mbretëri me forcë të mjaftueshme për ta mbrojtur atë, por ligji është që të të lë ty si një pasardhës për ta qeverisur atë, edhe pse i papërvojë nga mosha jote. Sidoqoftë, nëse vazhdoni të jeni të fortë dhe të virtytshëm, mund t’i kundërshtoni të gjitha fyerjet e armiqve tuaj.
Nuk është madhësia e një vendi në ruajtjen e fronit, por aftësia e atij që ulet në të. Nëse je skandaloz, skllav i ministrave tuaj, mashtrohesh lehtësisht nga oborrtarët tuaj, asgjë nuk do të jetë më e lehtë se sa të të hedhin poshtë nga ajo pikë e ngritjes, ku ti do të marrësh vendin tënd. Njeriu duhet të adhurojë dhe kultivojë virtytin themelor të fronit. Virtyti nuk është një qenie në hije. Me siguri, do të doja të të shihja një ditë ty këtu. Por mbaj mend, ai që ta thotë ty këtë, ai është tradhtar, një jobesimtar, që për të qeverisur ti në vendin tënd, ai kërkon të nxisë vlera false, të cilat më vonë ose do të kafshojnë, ose do të shkaktojnë rënien tuaj. Kur ti ke virtytin e një udhëheqësi besnik, lajkatarët dhe të ligjtë largohen prej teje. Ose ata, për përfitimin e tyre për shembull, mund të bëhen të mirë dhe të dobishëm. Si i virtytshëm, ti mund ta mbash me lehtësi mbretërinë që unë po lë të tronditur nga lufta e vazhdueshme: ta forconi atë, ta rivendosni atë në qetësi, ta zhvilloni atë, nëse je i guximshëm, punëtor dhe i ndërgjegjshëm.
Krijo një agjenci lajmesh për të gjithë mbretërinë që e lirë nga çdo censurë, lajmëron çdo padrejtësi, të gjithë dhunën që mund të kryejnë guvernatorët e krahinave tuaja, miqtë dhe të afërmit e tyre që qëndrojnë në oborrin tuaj mund të fshihen nga ju ose ta zbukurojnë nën pretekstin e drejtësisë ose domosdoshmërisë! Hetoni gjithçka nga vetja! Lëreni gjyqtarin, oficerin ose udhëheqësin shpirtëror, i cili mund të ketë kryer pandershmëri dhe padrejtësi, që të mos kursehet dhe mësoni të keni mëshirë në vendin ku është kryer krimi! Ju duhet të siguroheni që pasardhësit e tyre janë të gjykueshëm dhe njerëzorë! Por në qoftë se nuk e largoni dhunën, mjerimin dhe shpifjen përmes shembujve të mirë në veçanti, atëherë të gjithë urdhrat tuaj nuk do të shërbejnë asgjë, përveç rritjes së shpifjeve dhe krimit. Kur të keni marrë votat e qeverisjes në duart tuaja, kini kujdes drejtësinë, e cila është baza e të gjitha virtyteve! Ju duhet të mbroni zejtarët, përmbaruesit dhe punëtorët si më të dobishmit në shtetin tuaj dhe madje ashpërsoni dhe pengoni ata të shtypen nga të pasurit. Krenaria dhe bollëku i bëjnë këto të pandjeshëm ndaj aksidenteve që prekin të varfërit të cilëve u mungon titulli dhe mbështetja. Ju duhet të jeni të qetë dhe të sjellshëm me subjektet tuaja. Shpesh duhet të jeni në mes tyre, të bisedoni me ta, t'i pyesni nëse vullneti juaj zbatohet në lidhje me drejtësinë përmes ministrave tuaj. Princi që mbyll gjithmonë dyert në mes të oborrit të tij për oborret e tij, vlerësohet nga shokët si armiku dhe tirani i tyre. Prania e regjentit është e dobishme për krahinat e tij, siç është lëvizja dhe nxehtësia e diellit në pjellorinë e tokës. Dëgjoni ankesat dhe kërkesat e njerëzve tuaj me një fytyrë të lumtur dhe miqësore, të dobishme për të ngjallur besim tek ata, për t'ju ndihmuar të kuroni abuzimet dhe fatkeqësitë e shtetit.
Sigurohuni që kombi juaj të ketë edukatë për fenë e krishterë, por mos persekutoni e mos detyroni askënd që ta përvetësojë atë kundër vullnetit të tij. Dielli i cili është shëmbëllimi i Perëndisë, shkëlqen pa asnjë dallim si për turkun, ashtu edhe për të krishterin. Kushdo që ju këshillon të luftoni për kauzën e Zotit është një mashtrues që dëshiron të sakrifikojë të vërtetën për përfitimin e tij. Zoti është i Plotfuqishëm. Ai mund të bëjë gjithçka pa ndihmën e askujt. Priftërinjtë janë të domosdoshëm për njerëzit, sepse njerëzit nuk kuptojnë gjithçka. Nëse fati ju bën ndonjëherë dyshues, të varfër dhe fatkeqë, mos e ndryshoni fenë si një hobi. Ndryshimi dhe ndërrimi në ndërmarrjen civile dhe politike është shpesh një shenjë e dobësisë, por gjithmonë një krim në punët e fesë. Nëse Krishtërimi, për të cilin etërit tuaj të kanë rrëfyer, me mençuri dhe mirësi, të është dhënë ty një trashëgimi nga mbretëria, ti nuk mund ta lësh pa mirënjohje dhe një njeri mosmirënjohës është më i përbuzuri nga të gjitha qeniet. Përfundo në mënyrë të natyrshme të gjitha mosmarrëveshjet me teologët dhe kazuistët si të rrezikshëm për të mirën e shoqërisë. Mbretëritë e mirëqena janë shpërbërë, përmes dallimeve të këtyre mësuesve të këqinj.
Rajonet rebele nuk duan të dëgjojnë më zërin e ligjit, vullnetin e besimit dhe këshillat hyjnore të fesë së vërtetë. Shihni perandorinë e Kostandinit, një pre e Mehmetit dhe princin e tij Johan Paléolog shkelur nën këmbët e kuajve arabë. Ai ishte paragjykues, priftërinjtë e tij ishin të etur dhe injorantë, oborrtarët e tij të rremë dhe të joshur nga luksi. Tani janë princat, priftërinjtë dhe oborrtarët të vrarë ose të vdekur në skllavëri.
Nëse do të jesh me fat, të kesh burra të mençur dhe filozofë në shtetet tuaja, domethënë ndriçuar nga pishtari i arsyes, jo nga drita e errët e errësirës, ti duhet t'i lejosh ata të shkruajnë në paqe dhe qetësi dhe të largojnë paragjykimet dhe cabalet e kujtdo që dëshiron të flasë në emër të Zotit, për të sjellë në heshtje mbretin dhe drejtësinë te ti. Ti duhet të mbrohesh nga të ashtuquajturit priftërinj djallëzorë dhe dredhakë dhe ti duhet t’i shpërblesh për punën e tyre me shërbim në zyrat e gjykatave ose gjykatën tuaj.
Kur dikush flet keq me ty, duhet ta huazosh një të tillë vesh prej tij por gjithmonë rezervo veshin tjetër për të akuzuarit. Të nxitosh, me gjykimin e një personi, është një shenjë e pakuptueshme se njeriu nuk zotëron asgjë. Ti duhet të jesh i mirë me të gjithë llojet e njerëzve. Dhe të shkëlqesh me një pozitë në komunitet që së shpejti do të pushtosh botën, për këtë duhet ta bësh edhe veten të shkëlqyeshëm, bujar, që është karakteri që krijon vijën ndarëse midis princërve. Një monark, nëse do të ishte i varfër, duhet të ishte fisnik. Kurseni në kënaqësitë tuaja, për ta bërë bujarinë tuaj të mjaftueshme. Hiqeni deshirën për shërbime, shpërblejeni atë që duhet pa veprimin e askujt. Gjithashtu, mirësia duhet të shoqërojë një zemër fisnike. Njeriu ndërton tempuj, altari udhëton te Zoti për mirësinë e tij. Frikë ka vetëm nga fuqia e tij dhe ajo vetëm sa e dobëson krahun e mahnitur të një njeriu. Përgjithmonë, kurseni atë që ju rrethon, vartësit tuaj, të afërmit dhe familjen tuaj, të jeni kundër turpit për ta bërë dikë të pakënaqur përmes mizorisë suaj, krenarisë dhe injorancës suaj.
Mos harroni se njerëzit kanë lindur të ndryshëm, për të qenë të lumtur së bashku.
