Komplotet janë një fenomen krejtësisht normal njerëzor. Teoria e konspiracionit është një term stigmatizues që duhet ta rezervojmë për diçka tjetër.
Një pasqyrë e zakonshme në literaturën kërkimore është se duhet bërë dallimi midis asaj që ne stigmatizojmë me termin "teori konspirative" dhe tendencës krejtësisht të zakonshme shoqërore të njerëzve për të planifikuar ndërskamsa në fshehtësi. Dallimin (me kritere) e gjejmë të paktën nga filozofi Karl Popper.
Kjo njohuri nuk ka gjasa të dominojë ndonjëherë debatin publik, sepse çdo pjesëmarrës që dëshiron të akuzojë një kundërshtar që mendon se sheh planifikim të fshehur, vërtetë mund të fantazojë komplote të fshehura. Akuza të tilla ndodhin rregullisht. Akuzat për teoritë konspirative janë të shfrenuara dhe aftësia ose vullneti për të gjetur terma më të nuancuar është e kufizuar.
-Një nga ata që do të donte të bënte diçka për këtë është shkruar nga historiani/politologu Jeffrey Bale.
Në një artikull që gjendet në “Paragjykimi politik”41, nr. 1 2007) ai përpiqet të bëjë një dallim konstruktiv midis "paranojës politike dhe realizmit politik", bazuar në idenë se politika konspirative është krejtësisht normale.
Ai godet një numër portash veçanërisht të hapura gjatë rrugës. Siç e vëren ai vetë,(por e nënkupton), njohuria ka qenë e pranishme thuajse në të gjitha kërkimet mbi të menduarit konspirativ.
J. Bale, jep një sërë përpjekjesh të thjeshta dhe të qarta për të sqaruar disa karakteristika të teorisë së konspiracionit që e ndajnë atë nga bota e realitetit që s’janë të reja, por ia vlen të përsëriten.
Ai fillimisht vëren se të menduarit konspirativ ka një sërë funksionesh sociologjike dhe psikologjike:
-Së pari, teoritë e konspiracionit në kuptimin që ai kërkon, ofrojnë një shpjegim tepër të thjeshtuar dhe të kuptueshëm për rrjedhën e gjërave në botën njerëzore. -Së dyti, opinioni jep një shpjegim për padrejtësitë, vuajtjet dhe krizat në të tashmen ("theodisé").
-Së treti, shkaku është i personalizuar dhe në këtë mënyrë, indirekt ofron një mundësi për njerëzit që të korrigjojnë atë që ka shkuar keq, me mundësi për të përparuar edhe rrugëtimin historik!
Këtu mund të komentohen shumë gjëra, por për një kritik kaq të qartë të postmodernizmit siq është Bale, është ndoshta pak e mërzitshme sepse Fredric Jameson e bëri gjithnjë e më mirë pikën e parë.
Në përgjithësi, dy teoritë paraprake janë terren jashtëzakonisht i njohur nga një sërë shkollash.
-Pika e fundit është më origjinale dhe më e mprehtaë në formulimin e saj! Frika se ka forca të personifikuara që privojnë të tjerët nga aftësia për të vepruar lirisht, është në të njëjtën kohë një konfirmim se ka mundësi që forcat e personifikuara të veprojnë lirshëm…)
Por çfarë llogaritet atëherë si një "teori konspirative" sipas J. Bale?
Çfarë e dallon atë më saktësisht nga diçka që është pak më e orientuar drejt realitetit?
Këtu, Bale ndryshon pak nga Richard Hofstadter, përveç në fokusin arsimor.
-Së pari, komploti paraqitet si anë e gabuar e një ndarjeje dualiste midis së mirës dhe së keqes. Komploti është i keq, i mishëruar, antinjerëzor dhe antimoral. Gjithçka që ata bëjnë është e keqja për hir të së keqes….)
-Së dyti, konspiracioni paraqitet si monolit dhe totalisht i drejtuar në ndjekjen e qëllimit shkatërrues. Nuk ka kontradikta të brendshme,sepse organizata menaxhohet nga qendra dhe pa mospajtim. (Këtu ai anashkalon një tendencë të rëndësishme në kulturën konspirative postmoderne, e cila nuk ka gjithmonë probleme të mëtejshme me imagjinimin e konflikteve midis komplotuesve të imagjinuar dhe atyre realë.)
-Së treti, konspiracionit i atribuohet një lloji "gjithpërfshirës" brenda sferës që synohet të veprojë, ata janë gjithmonë aty dhe shohin gjithçka. Dikush mund ta lidh atë me "eksitimin semiotik" që vërejmë në kulturën konspirative, kur çdo gjë negative mund të lidhet me komplotin, si një pretendim se komploti është shkaku.
-Së katërti, një plotfuqishmëri e afërt, kur komploti paraqitet si forca reale pas të gjitha fenomeneve dhe ngjarjeve të rëndësishme në sferën njerëzore (dhe pjesërisht natyrore).
Ata kanë shkatërruar çdo gjë të mirë në histori dhe po bëjnë të njëjtën gjë për të ardhmen, pasi janë afër të marrin nën kontroll çdo cep të kulturës dhe shoqërisë, në një mënyrë (pothuajse) të fshehtë dhe të neveritshme!
-Së pesti, që pothuajse është e pamundur të dallohet nga pika e mëparshme, teoria e konspiracionit karakterizohet nga nocioni i ekzagjeruar se "komplotet nuk janë thjesht një tipar i rregullt i politikës, përderisa rëndësia e së cilës ndryshon në kontekste të ndryshme historike, por më tepër me forca motivuese për të gjitha ndryshimet dhe zhvillimet historike. (fq.52).
-Pa bërë ndonjë pikë të pavarur nga kjo, ajo që ai vazhdon të përmendë mund të jetë ndoshta një pikë e gjashtë e konspiracionit që besohet të ketë metoda sekrete që e bëjnë atë veçanërisht efektiv. Në të njëjtën kohë, kjo është ajo që e bën atë jashtëzakonisht interesante për një kulturë konspirative ezoterike.
Lajmi i mirë është se ekzistojnë teknika sekrete dhe efektive që e bëjnë veprimin personal efektiv, prandaj e keqja për këtë është se nuk janë të mirë ata që e njohin dhe e përdorin.
Nuk ka shumë gjëra që janë vërtet të reja, nuk janë të gjitha teoritë konspirative për të cilat J. Bale dallon, por jep disa tregues të thjeshtë për disa nga veçoritë që janë përdorur në literaturën kërkimore për të dalluar atë që duhet të quajmë teori konspirative nga veprimtaria krejtësisht e zakonshme konspirative, politike.
/Jeffrey Bale
Paranoja politike kundër realizmit politik: mbi dallimin midis teorive false konspirative dhe politikës së vërtetë konspirative.
“Modelet e Paragjykimit”Vol.41, Nr.7 f. 45-60.
H.Rafuna
