Bisedimet për detin me vello fshehtësie. Pretendimet e Tiranës, 12 miljet dhe ishujt në veriperëndim të Korfuzit
Rregullimet e Marrëveshjes mbi zonat detare të vitit 2009, të cilat do të kënaqin kërkesa të kufizuara të Shqipërisë, mesa duket janë të përshtatshme për t i pranuar Athina si pjesë të dialogut, i cili filloi nëntorin e kaluar në Kretë, mes ministrave të jashtëm Nikos Kotzias dhe Ditmir Bushati.
Së bashku me heqjen e gjendjes së luftës, sipas informacioneve, në thelb të marrëveshjes-paketë që pritet të finalizojnë qeveritë e të dyja vendeve brenda pranverës është edhe marrëveshja e detit.
Diskutimet mbi zonat detare janë të mbuluara me nje vello ekstreme fshehtësie, por informacioni i mbledhur deri më tani duket të jetë duke lëvizur në dy linja;
Athina ka rënë dakord të pranojë një rishikim të Marrëveshjes së vitit 2009 si dhe për t’u angazhuar në negociata të reja, me qëllim që të ndryshojë demarkacionin e rënë dakord. Arsyeja prapa kësaj lëvizjeje të Athinës është se Tirana ishte ndoshta e trajtuar padrejtësisht sipas marrëveshjes së kaluar.
Qeveria Greke ka në plan të vazhdojë me zgjerimin e ujërave territoriale në 12 milje detare.
Forca lëvizëse prapa rinegocimit është se një marrëveshje “e re” është më mirë se një marrëveshje joaktive. Sipas indikacioneve të deritanishme, konfirmuar nga burimet greke, Athina po konsideron “kompensimin” e Tiranës me një zonë detare rreth Korfuzit. Kjo mund të bëhet nga një zhvendosje e vijës së demarkacionit dhe ndoshta zgjedhjen e bazës nga pala shqiptare. Megjithatë, asgjë nuk mund të merret si e mirëqenë derisa të botohen harta dhe koordinata.
Duhet të theksohet se marrëveshja e 2009 tashmë e bën të mundur që Athina të zgjerojë ujërat e saj territoriale në 12 milje detare, pa e shkelur atë.
E drejta e zgjerimit është e përfshirë në Marrëveshjen që të dy vendet kishin për ujërat territoriale të ndryshme gjatë bisedimeve: 6 milje Greqia dhe 12 milje Shqipëria.
Në anën tjetër, mund të thuhet se pranimi i mundur nga Athina i disa argumenteve shqiptarë që duken të rrezikshme si pretendimet turke, në lidhje me ndikimin e ishujve, ndoshta shihet si precedent negativ nga palët e treta,të tilla si Ankaraja.
Arsyeja është se në qoftë se konvergjenca Athinë-Tirane bazohet në pranimin e mendimit shqiptar që ishujt në veriperëndim të Korfuzit të humbasin influencën në lidhje me Marrëveshjen e vitit 2009, atëherë dobësohet politikisht pozicioni i autoriteteve greke përsa i përket Kastellorizo (domethënë, kompleksi ishull ka zona të plota detare).
Edhe zgjerimi i ujërave territoriale vetëm kundrejt Shqipërisë do të forcojë pozicionin e fortë të Turqisë në “rrethana të veçanta” në Egje dhe në Mesdheun Lindor, me argumentin e nxitjes së Turqisë në një moment mjaft delikat.
Një pikë kritike është nëse zgjerimi në 12 milje do të kufizohet vetëm drejt Shqipërisë apo të gjithë detin Jon, pra dhe kundrejt Italisë.
Nëse kufizohet në Shqipëri, argumenti i “rrethanave të veçanta” përforcohet. Në qoftë se do të përfshihet zona drejt Italisë, kjo mund të krijojë një problem me Romën, një përditësim të mundshëm të Marrëveshjes Kufitare të 1977.
Dyshimet e Shqipërisë janë shprehur në një sërë notash verbale, veçanërisht nga viti 2015 , me rastin e publikimit të anës greke të hartës me parcelat për kërkimin dhe eksplorimin e hidrokarbureve në detin Jon.
Qëllimi i Shqipërisë ishte i qartë: Të pranojë Greqia pavlefshmërinë e marrëveshjes së 2009, përmes adresimit në organet ndërkombëtare, t’i drejtohet gjykatave ndërkombëtare (të tilla si Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë – GJND).
Marrëveshja e vitit 2009 dhe kundërshtimet e Shqipërisë
“Marrëveshja mbi caktimin e kufijve të shelfit kontinental dhe zonave të tjera detare”, nënshkruar më 27 prill 2009, është një marrëveshje e bërë për një “kufi detar për shumë qëllime.” Ky është sekreti i saj, domethënë se ajo përcakton jo vetëm juridiksione ekzistuese, por edhe të ardhshme.
Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë e vendosi antikushtetuese këtë Marrëveshje më 8 dhjetor 2009.
Gjykata citoi katër arsye kryesore:
a) mungesa e fuqisë së avokatit me arsyetimin se më pas kryeministri Sali Berisha kishte një mandat për caktimin e kufijve të shelfit kontinental dhe jo zonave të tjera detare
b) mangësitë dhe paqartësitë për çështje të tilla si bazat
c) moszbatimi i parimeve themelore të së drejtës ndërkombëtare
d) njohja dhe ndikimet e plota në ishujt grekë në zonën e kufirit, dmth në ishujt fqinje (Othoni, Erikoussa, Mathraki), e cila duhet të marrë më pak ndikim për shkak të “rrethanave të veçanta” (një tjetër argument që duket se vjen nga “arsenali ligjor turk”).
Vendimi i gjykatës u parapri nga reagime të forta nga Partia Socialiste dhe kryeministri i atëhershëm.
Sipas disa informatave, zoti Rama, kryebashkiaku i atëhershëm i Tiranës, është informuar nga zyrtarë të lartë grekë për Marrëveshjen.
Negociatat për Marrëveshjen e vitit 2009 filluan në prill të vitit 2007 dhe u përfunduan pas katër takimeve. “Kufiri detar për shumë qëllime”, një gjatësi totale prej 64.4 milje detare, u zgjodh si një objektiv kryesor për të kapërcyer ndryshimin në ujërat territoriale të të dy palëve. Me këtë metodë, pala greke kishte të drejtën absolute të njëanshme për të zgjeruar zonën bregdetare sa herë që e konsideronte të përshtatshme.
Sipas llogaritjeve të tyre, Greqia do të fitonte zgjerimin në 12 milje, rreth 306 kilometra katrorë, aq sa do të fitojë sot në qoftë se konfirmohet informacioni që sjellin qeverinë të ecë më tej për këtë lëvizje të sajën.
Të dy palët ranë dakord të përdorin linjën natyrore për të llogaritur vijën mesatare. Në të njëjtën kohë, të gjitha “gjiret ligjore” u mbyllën, duke përfshirë Gjirin e Korfuzit, por jo Gjirin e Sarandës që nuk i plotëson kriteret e Konventës së vitit 1982 për Ligjin e Detit.
