Raundi i fundit i luftimeve midis izraelitëve dhe palestinezëve përfundoi në mënyrë të zakonshme: me një armëpushim që i la palestinezët në një gjendje më të keqe dhe çështjet thelbësore i la të pa adresuara.
Gjithashtu, armëpushimi siguroi më shumë prova se Shtetet e Bashkuara nuk do të duhej t’i japë më Izraelit mbështetje të pakushtëzuar ekonomike, ushtarake dhe diplomatike. Përfitimet e kësaj politike janë zero, dhe kostot janë të larta dhe në rritje.
Në vend të një marrëdhënie të veçantë, Shtetet e Bashkuara dhe Izraeli kanë nevojë për një marrëdhënie normale, shkruan Foreign Policy në analizën e sotme për situatën më të re rreth konfliktit izraelito-palestinez.
Për një kohë, një marrëdhënie e veçantë midis Shteteve të Bashkuara dhe Izraelit mund të justifikohej për arsye morale. Krijimi i një shteti hebraik u konsiderua si një përgjigje e përshtatshme ndaj shekujve të antisemitizmit të dhunshëm në Perëndimin e krishterë, duke përfshirë edhe Holokaustin. Megjithatë, çështja morale ishte imponuese vetëm nëse dikush injoronte pasojat për arabët që kishin jetuar në Palestinë për shumë shekuj dhe nëse dikush besonte se Izraeli ishte një vend që ndante vlerat themelore të SHBA-së. Edhe në këtë rast panorama ishte e komplikuar. Izraeli mund të ketë qenë “demokracia e vetme në Lindjen e Mesme”, porse nuk ishte një demokraci liberale si Shtetet e Bashkuara, ku të gjitha fetë dhe racat supozohet të kenë të drejta të barabarta (pavarësisht se këto të drejta janë realizuar në mënyrë të papërsosur). Në përputhje me objektivat thelbësore të Sionizmit, Izraeli privilegjoi hebrenjtë mbi të tjerët me një dizajn të vetëdijshëm.
Autorët e kësaj analize, Stephen M. Walt, dhe Renee Belfer (profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Harvard) shkruajnë se pikërisht për këtë, sot, megjithatë, kontrolli brutal izraelit me dekada të tëra ka shkatërruar çështjen morale për mbështetjen e pakushtëzuar të SHBA-së. Qeveritë izraelite të të gjitha llojeve kanë zgjeruar vendbanimet, u kanë mohuar palestinezëve të drejtat legjitime politike, i kanë trajtuar ata si qytetarë të klasës së dytë brenda vetë Izraelit dhe kanë përdorur fuqinë superiore ushtarake për të vrarë dhe për të terrorizuar banorët e Gazës, të Bregut Perëndimor dhe të Libanit pa u ndëshkuar fare. Duke pasur parasysh gjithë këtë, nuk është për t’u habitur që “Human Rights Watch” dhe organizata izraelite e të drejtave të njeriut, “B’Tselem”, kohët e fundit kanë publikuar raporte bindëse dhe të dokumentuara mirë që përshkruajnë këto politika të ndryshme si një sistem i aparteidit. Zhvendosja e djathtë e politikës së Brendshme të Izraelit dhe roli në rritje i partive ekstremiste në politikën izraelite, kanë dëmtuar edhe më tej imazhin e Izraelit, duke përfshirë edhe atë të shumë hebrenjve amerikanë.
Në të kaluarën, ishte gjithashtu e mundur të argumentohej se Izraeli ishte një aset i vlefshëm strategjik për Shtetet e Bashkuara, megjithëse vlera e tij shpesh mbivlerësohej. Gjatë Luftës së Ftohtë, për shembull, mbështetja e Izraelit ishte një mënyrë efektive për të kontrolluar ndikimin Sovjetik në Lindjen e Mesme, sepse ushtria e Izraelit ishte një forcë luftarake shumë më e lartë se forcat e armatosura të klientëve sovjetikë, si Egjipti ose Siria. Izraeli, gjithashtu kishte shërbim inteligjent të dobishëm në shumë raste.
Megjithatë, Lufta e Ftohtë ka mbaruar që 30 vjet, dhe mbështetja e pakushtëzuar për Izraelin sot krijon më shumë probleme për Uashingtonin sesa që zgjidh. Izraeli nuk mund të bënte gjë për të ndihmuar Shtetet e Bashkuara të Amerikës në dy luftërat kundër Irakut. Në realitet, SHBA-së iu desh atëherë të dërgojë raketa “Patriot” në Izrael gjatë Luftës së parë të Gjirit për ta mbrojtur atë nga sulmet e “Scud” të Irakut. Edhe nëse Izraeli meriton lavd për shkatërrimin e një reaktori bërthamor sirian në vitin 2007 ose për ndihmën e tij në zhvillimin e virusit Stuxnet që dëmtoi përkohësisht disa centrifuga iraniane, vlera e tij strategjike është shumë më e vogël sesa që ishte gjatë Luftës së Ftohtë. Për më tepër, Shtetet e Bashkuara të Amerikës nuk kanë pse t’i sigurojnë Izraelit mbështetje të pakushtëzuar për të pasur përfitime të tilla.
Ndërkohë, kostot e marrëdhënies speciale vazhdojnë të rriten. Kritikat e mbështetjes së SHBA-së për Izraelin shpesh fillojnë për shumën prej 3 miliardë dollarësh ndihmë ushtarake dhe ekonomike që Uashingtoni i ofron Izraelit çdo vit, edhe pse Izraeli tanimë është një vend i pasur, të ardhurat për kokë të të cilit vend renditen në vendin e 19-të në botë. Padyshim se ka mënyra më të mira për të shpenzuar ato para, por kjo shumë nuk është dhe aq për Shtetet e Bashkuara të Amerikës-një vend me një ekonomi 21 trilionë dollarë. Kostot reale të marrëdhënies speciale me Izraelin janë politike, shkruajnë më tej autorët.
Siç kemi parë gjatë javës së kaluar, mbështetja e pakushtëzuar për Izraelin e bën shumë më të vështirë për Shtetet e Bashkuara të kërkojnë autoritet të lartë moral në skenën botërore. Administrata e Biden-it është e etur për të rivendosur reputacionin dhe imazhin e Shteteve të Bashkuara pas katër viteve nën ish-presidentin e SHBA-së, Donald Trump. Ajo dëshiron të bëjë një dallim të qartë midis sjelljes dhe vlerave të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe atyre të kundërshtarëve të saj, si Kinës dhe Rusisë dhe, në proces, të rivendosë veten si linja kryesore e një rendi të bazuar në rregulla. Për këtë arsye, Sekretari i Shtetit i SHBA-së, Antony Blinken, i tha Këshillit të të Drejtave të Njeriut në Kombet e Bashkuara se administrata do të vendoste “demokracinë dhe të Drejtat e Njeriut në qendër të politikës sonë të Jashtme”. Por, kur Shtetet e Bashkuara të Amerikës qëndron e vetme dhe e vë veton ndaj tri rezolutave të veçanta të Këshillit të Sigurimit të OKB-së për armëpushimin, në mënyrë të përsëritur riafirmon “të drejtën e Izraelit për të mbrojtur veten”, autorizon dërgimin e armëve Izraelit me një shumë të re prej 735 milionë dollarësh, palestinezëve u ofron vetëm retorika boshe për të drejtën e tyre që të jetojnë me liri dhe siguri dhe, teksa mbështet një zgjidhje me dy shtete, pretendimi i tij për epërsi morale qëndron i ekspozuar si i zbrazët dhe hipokrit. Nuk është për t’u habitur, Kina ishte e shpejtë për të kritikuar pozicionin e SHBA-së, dhe ministri i Jashtëm kinez, Wang Yi, theksoi paaftësinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës për të shërbyer si një ndërmjetës i dorës së dytë, duke ofruar të organizojë bisedime paqësore izraelito-palestineze në vend. Ndoshta nuk ishte një ofertë serioze, por Pekini vështirë se mund të bënte më keq sesa ka bërë Uashingtoni në dekadat e fundit.
Një kosto tjetër e qëndrueshme e “marrëdhënies speciale” është marrëdhënia joproporcionale e politikës së Jashtme me Izraelin. Biden, Blinken dhe Këshilltari i Sigurisë Kombëtare, Jake Sullivan, kanë probleme më të mëdha për t’u shqetësuar sesa veprimet e një vendi të vogël të Lindjes së Mesme. Megjithatë, këtu Shtetet e Bashkuara të Amerikës është e përfshirë, përsëri, në një krizë kryesisht që e ka krijuar vetë e që kërkon vëmendjen e SHBA-së, dhe i merr kohë të vlefshme për trajtimin e ndryshimeve klimatike, Kinës, pandemisë, krizës afgane, rimëkëmbjes ekonomike dhe një mori problemesh të tjera më të mëdha se kjo. Nëse Shtetet e Bashkuara të Amerikës do të kishin një marrëdhënie normale me Izraelin, do të merrnin vëmendjen e merituar, por jo më shumë.
Së treti, mbështetja e pakushtëzuar për Izraelin ndërlikon aspekte të tjera të diplomacisë amerikane në Lindjen e Mesme. Negocimi për një marrëveshje të re për të rikthyer dhe kapur potencialin e armëve bërthamore të Iranit do të ishte shumë më i lehtë nëse administrata nuk do të përballej me kundërshtim të vazhdueshëm nga Qeveria Netanyahu, e mos të përmendim kundërshtimin e pamëshirshëm të elementëve të vijës së ashpër të lobit të Izraelit këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Edhe një herë: një marrëdhënie më normale me të vetmin vend të Lindjes së Mesme që aktualisht ka armë bërthamore do të ndihmonte përpjekjen e kahershme të Uashingtonit për të kufizuar përhapjen e tillë diku tjetër.
Dëshira për të mbrojtur Izraelin, gjithashtu e detyron SHBA-në në marrëdhënie me qeveritë e tjera të Lindjes së Mesme që kanë pak kuptim strategjik ose moral. Mbështetja e SHBA-së për diktaturën e papëlqyeshme të Egjiptit (përfshirë injorimin e grusht-shtetit ushtarak që shkatërroi demokracinë e re të vendit në vitin 2011), ka për qëllim pjesërisht që ta mbajë Egjiptin në marrëdhënie të mira me Izraelin dhe të kundërshtojë Hamasin. SHBA-ja ka qenë gjithashtu më e gatshme të tolerojë abuzimet nga Arabia Saudite (përfshirë luftën e saj ajrore në Jemen dhe vrasjen e gazetarit disident, Jamal Khashoggi), ndërsa rreshtimi i heshtur i Riadit me Izraelin është thelluar.
Së katërti, dekada e mbështetjes së pakushtëzuar për Izraelin ndihmoi në krijimin e rrezikut që Shtetet e Bashkuara të Amerikës është përballur nga terrorizmi. Osama bin Laden dhe figurat e tjera kryesore të al-Kaidës ishin të qartë në këtë pikë: kombinimi i mbështetjes së palëkundur të SHBA-së për Izraelin dhe trajtimi i ashpër i Izraelit ndaj palestinezëve ishte një nga arsyet kryesore që ata vendosën të sulmonin “armikun e largët”. Nuk ishte arsyeja e vetme, por as nuk ishte një shqetësim i parëndësishëm. Siç shkruan Raporti zyrtar i Komisionit i 11 shtatorit në lidhje me Khalid Sheikh Mohammed (i njohur si KSM), të cilin e përshkroi si “arkitekti kryesor” i sulmit: “nga llogaria e tij, kundërshtimi i KSM-së ndaj Shteteve të Bashkuara të Amerikës nuk buronte nga përvoja e tij atje si një student, por përkundrazi, nga mosmarrëveshja e tij e fuqishme me politikën e Jashtme të SHBA-së që favorizon Izraelin. “Rreziqet e terrorizmit nuk do të zhdukeshin nëse Shtetet e Bashkuara të Amerikës kishin një marrëdhënie normale me Izraelin, por një pozicion më i barabartë dhe i mbrojtur moralisht do të ndihmonte në zvogëlimin e qëndrimeve anti-amerikane që kanë kontribuuar në ekstremizmin e dhunshëm në dekadat e fundit.
Marrëdhënia e veçantë lidhet gjithashtu me ‘aventurat’ e mëdha të Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Lindjen e Mesme, duke përfshirë vendimin për të pushtuar Irakun në vitin 2003. Izraeli nuk e ëndërroi këtë ide-neokonservatorët pro-izraelitë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës e meritojnë atë nder të dyshimtë, e disa udhëheqës izraelitë në fillim e kundërshtuan këtë ide dhe dëshironin që administrata e George W. Bush të përqendrohej në Iran. Por, sapo presidenti i SHBA-së, George W. Bush, kishte vendosur që rrëzimi i udhëheqësit të atëhershëm irakian, Saddam Hussein, të ishte hapi i parë në një program më të gjerë të “transformimit rajonal”, zyrtarët e lartë izraelitë, duke përfshirë Netanyahun dhe ish-kryeministrat izraelitë, Ehud Barak dhe Shimon Peres, hyri në veprim dhe ndihmoi në shitjen e luftës te populli amerikan. Barak dhe Peres shkruan argumente ose u paraqitën në mediat amerikane për të mbështetur luftën, dhe Netanyahu shkoi në Capitol Hill për t’i dhënë një mesazh të ngjashëm Kongresit. Megjithëse sondazhet treguan se hebrenjtë amerikanë kishin tendencë të ishin më pak mbështetës të luftës sesa publiku në tërësi, Komiteti Amerikan i Çështjeve Publike të Izraelit dhe organizata të tjera në lobin e Izraelit po ashtu përkrahën partinë e luftës. Marrëdhënia e veçantë nuk e shkaktoi luftën, por lidhjet e ngushta midis dy vendeve ndihmuan në hapjen e rrugës së saj.
Marrëdhënia e veçantë dhe e njohur se angazhimi i SHBA-së ndaj Izraelit është i “patundur”, e ka bërë gjithashtu të qenët pro-izraelit një provë lakmie për të shërbyer në qeveri, por edhe ua ka vështirësuar disa amerikanëve të zottë që të shërbejnë në jetën publike. Të jesh mbështetës i zjarrtë i Izraelit nuk është pengesë për një pozitë të lartë në qeveri, nëse asgjë tjetër, është një pasuri, porse të jesh kritik, qoftë edhe i butë, nënkupton probleme të menjëhershme për çdo të emëruar. Perceptimi si “pro-izraelit” i pamjaftueshëm mund të prishë një emërim, siç bëri diplomati veteran dhe ish-Ndihmës Sekretari i Mbrojtjes i SHBA-së, Chas W. Freeman, kur u zgjodh fillimisht për të drejtuar Këshillin Kombëtar të Inteligjencës në vitin 2009 ose mund të detyrojë të emëruarit të nënçmojnë akte shtrëngimi dhe vetëmohimi. Rasti i fundit i Colin Kahl, emërimi i të cilit si Nënsekretar i Mbrojtjes për politikë, mezi fitoi konfirmimin e Senatit, pavarësisht kredencialeve të tij të patëmeta, është një shembull tjetër i këtij problemi i shumë individëve të mirë-kualifikuar, të cilët nuk merren në konsideratë as për emërim.
Kjo situatë aspak e shëndoshë parandalon administratat, si Demokratike ashtu dhe Republikane të gjejnë talentët më të mirë dhe nxit debat për pandershmërinë në rritje të diskursit publik të SHBA-së. Hapësira e politikës ambicioze i mëson ata që të mos e thonë atë që e mendojnë për çështjet e lidhura me Izraelin, por të flasin atë që përkon me politikë, edhe atëherë kur janë në kundërshtim me të vërtetën. Kur shpërthen një konflikt, si dhuna e fundit në Gaza, zyrtarët publikë dhe sekretarët e shtypit përplasen në podiumet e tyre, duke u përpjekur të mos thonë asgjë që mund ta fusë veten ose shefat e tyre në telashe. Rreziku nuk është se ata do të kapen në një gënjeshtër; rreziku i vërtetë është se ata mund të flasin pa dashur të vërtetën. Si mundet dikush të ketë diskutim të sinqertë në lidhje me dështimet e përsëritura të politikës amerikane të Lindjes së Mesme kur pasojat profesionale të sfidimit të pikëpamjes ortodokse janë potencialisht të zymta?
Për të qenë të sigurt, çarjet në marrëdhëniet speciale kanë filluar të shfaqen. Është më lehtë të flasësh për këtë temë tash sesa dikur (duke supozuar se nuk shpreson për një vend pune në Departamentin e Shtetit ose të Mbrojtjes), dhe individë të guximshëm, si Peter Beinart dhe Nathan Thrall, kanë ndihmuar në nxjerrjen në pah të kësaj çështjeje. Disa mbështetës të Izraelit kanë ndryshuar pozicionet e tyre në mënyra që u japin atyre një vlerësim të madh. Vetëm javën e kaluar, New York Times publikoi një artikull duke detajuar realitetet e konfliktit në një mënyrë që rrallë, ose kurrë më parë, është bërë. Klishetë e vjetra në lidhje me “zgjidhjen me dy shtete” dhe “e drejta e Izraelit për të mbrojtur veten”, po humbin fuqinë e tyre magjike, madje disa senatorë dhe përfaqësues kanë shprehur mbështetjen e tyre për Izraelin në mënyrë të moderuar, të paktën në mënyrë retorike. Por, pyetja kryesore është nëse ky ndryshim në ligjërim do të çojë në ndryshim real në politikën e SHBA-së dhe kur do të ndodhë kjo.
Të bësh thirrje për t’i dhënë fund marrëdhënies së veçantë nuk do të thotë të avokosh për bojkot, zhvendosje dhe sanksione ose për t’i dhënë fund mbështetjes së SHBA-së. Përkundrazi, është thirrje që Shtetet e Bashkuara të Amerikës të ketë një marrëdhënie normale me Izraelin-e ngjashme me marrëdhëniet e Uashingtonit me shumicën e vendeve të tjera. Me një marrëdhënie normale, Shtetet e Bashkuara do ta mbështesnin Izraelin kur të bëjë gjëra që janë në përputhje me interesat dhe vlerat e Shteteve të Bashkuara dhe do të distancohej kur Izraeli vepron ndryshe. Shtetet e Bashkuara nuk do ta mbronte më Izraelin nga dënimi i Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, përveç kur Izraeli do ta meritonte qartë një mbrojtje të tillë. Zyrtarët amerikanë nuk do të përmbaheshin më nga kritikat e drejtpërdrejta, të qarta të sistemit të aparteidit të Izraelit. Politikanët, ekspertët dhe politikë-bërësit e SHBA-së do të ishin të lirë të lavdëronin ose kritikonin veprimet e Izraelit, ashtu siç bëjnë zakonisht me vendet e tjera, pa frikë se do të humbnin punën e tyre ose do të ‘varroseshin’ për shkak të shpifjeve të motivuara politikisht.
Një marrëdhënie normale nuk është një divorc: Shtetet e Bashkuara të Amerikës do të vazhdonte të tregtonte me Izraelin dhe firmat amerikane do të bashkëpunonin ende me homologët e tyre izraelitë në çdo sipërmarrje. Amerikanët do të vizitonin akoma Tokën e Shenjtë dhe studentët e akademikët nga të dy vendet do të vazhdonin të studionin dhe punonin në universitetet e njëri-tjetrit. Të dy qeveritë mund të vazhdojnë të ndajnë inteligjencën për disa çështje dhe të këshillohen shpesh për një mori temash të politikës së Jashtme. Shtetet e Bashkuara të Amerikës ende mund të qëndrojë i gatshëm për t’i ardhur në ndihmë Izraelit nëse mbijetesa e tij do të rrezikohej, siç mund të ndodhë edhe për shtetet tjera. Uashingtoni, gjithashtu do të qëndronte plotësisht kundër antisemitizmit të vërtetë në botën arabe, në vendet tjera të huaja dhe në oborrin e vet.
Në një marrëdhënie më normale mund të përfitojë gjithashtu edhe Izraeli. Për një kohë të gjatë tani, mbështetja e Shteteve të Bashkuara i ka lejuar Izraelit të ndjek politika që kanë dështuar në mënyrë të përsëritur dhe e vënë në dyshim të madh të ardhmen e saj afatgjatë. Më e rëndësishmja midis tyre është vetë dëshira, jo aq e fshehur, për të krijuar një “Izrael të Madh”, që përfshin Bregun Perëndimor dhe kufizon palestinezët në një arkipelag të enklavave të izoluara. Por, dikush mund të shtojë në listë edhe pushtimin e Libanit në vitin 1982, që prodhoi Hezbollahun, përpjekjet e kaluara të Izraelit për të forcuar Hamasin për të dobësuar Fatahun, sulmin vdekjeprurës në anijen humanitar, Mavi Marmara, në Gaza, në maj të vitit 2010, luftën ajrore brutale kundër Libanit në vitin 2006, që e bëri më popullor Hezbollahun, dhe sulmet e mëparshme në Gaza në vitet 2008, 2009, 2012 dhe 2014. Mosgatishmëria e Shteteve të Bashkuara për të kushtëzuar ndihmën me Izraelin, duke u dhënë palestinezëve një shtet të qëndrueshëm, gjithashtu ndihmoi në dënimin e procesit të paqes në Oslo, duke shpërdoruar shansin më të mirë për një zgjidhje të mirëfilltë me dy shtete.
Një marrëdhënie më normale-një marrëdhënie ku mbështetja e SHBA-së do të ishte më shumë e kushtëzuar sesa automatike, do t’i detyronte izraelitët të rishikonin kursin e tyre aktual dhe të bënin më shumë për të arritur një paqe të mirëfilltë dhe të qëndrueshme. Në veçanti, ata do të duhet të rimendojnë bindjen se palestinezët thjesht do të zhduken dhe do të fillojnë të marrin në konsideratë zgjidhje që do të siguronin njësoj të drejtat politike të hebrenjve dhe arabëve. Një qasje e bazuar në të drejtat nuk është ilaç dhe do të përballej me shumë pengesa, porse do të ishte në përputhje me vlerat e deklaruara të Shteteve të Bashkuara dhe ofron më shumë shpresë për të ardhmen sesa ato që bëjnë Izraeli dhe Shtetet e Bashkuara sot. Më e rëndësishmja nga të gjitha është se Izraeli do të duhet të fillojë çmontimin e sistemit të aparteidit që e ka krijuar gjatë dekadave të fundit, sepse edhe Shtetet e Bashkuara do ta ketë gjithnjë e më të vështirë të mbajë një marrëdhënie normale nëse ai sistem mbetet i paprekur. Dhe asnjë nga këto pozicione nuk nënkupton miratimin ose mbështetjen më të vogël të Hamasit, i cili është po aq fajtor për krime lufte në luftimet e fundit.
A pres që ndryshimet e përshkruara këtu të ndodhin së shpejti? Jo! Megjithëse një marrëdhënie normale me Izraelin, e ngjashme me ato që Shtetet e Bashkuara ka me pothuajse të gjitha vendet e tjera në botë, nuk duhet të jetë një ide veçanërisht e diskutueshme, meqë ka ende grupe të fuqishme interesi që mbrojnë marrëdhëniet speciale dhe shumë politikanë të mbërthyer me një pamje të vjetërsuar të problemit. Megjithatë, ndryshimi mund të jetë më i mundshëm dhe i pashmangshëm sesa mund të mendohet, prandaj përkrahësit e status-quo-së janë kaq të shpejtë për margjinalizuar këdo që sugjeron alternativa. Më kujtohet kur mund të pije duhan në aeroplanë, kur martesa homoseksuale ishte e pakonceptueshme, kur Moska sundonte Evropën Lindore me një grusht të hekurt dhe kur pak njerëz mendonin se ishte e çuditshme nëse gratë ose njerëzit me ngjyrë shiheshin rrallë në sallat e bordeve, në fakultetet e kolegjit ose ne zyre publike. Sapo diskutimi publik i një teme të bëhet më i hapur dhe i sinqertë, megjithatë, qëndrimet e vjetruara mund të ndryshojnë me shpejtësi të habitshme dhe, ajo që dikur ishte e paimagjinueshme, mund të bëhet e mundur-madje normale.
