Sergei Parkhomenko është një gazetar veteran rus dhe moderator i një emisioni javor në radiostacionin “Ekho Moskvy”. Ai është gjithashtu një komentator i respektuar politik i njohur për aktivizmin e tij kundër mashtrimit zgjedhor në Rusi.
Në një intervistë për “EUvsDisinfo”, ai reflekton për fushatën e stërzgjatur të qeverisë ruse kundër aktivizmit qytetar dhe vështirësitë e jashtëzakonshme me të cilat përballen gazetarët sot në Rusi.
-Si gazetar dhe redaktor, ju keni ndjekur nga afër zhvillimet mediatike në Rusi gjatë 30 vjetëve të fundit. Cilat janë tendencat kryesore që keni vërejtur gjatë kësaj periudhe?
Unë do të thosha se tendenca më e rëndësishme ka qenë përpjekja e qeverisë ruse për të marrë kontrollin e plotë të skenës mediatike në vend. Nga këndvështrimi i tyre, tregu mediatik duhet të shkatërrohet tërësisht dhe mediave duhet të privohen nga çdo bazë ekonomike për mbijetesë të pavarur. Pikërisht për këtë qeveria kërkon të kontrollojë tregjet e shpërndarjes dhe reklamave pasi këto përbëjnë burimin parësor e të ardhurave për çdo media.
Sot, me kalimin intensiv të mediave drejt mediave vetëm në internet, autoritetet kërkojnë të kontrollojnë internetin. Ata kërkojnë të krijojnë një situatë në të cilën e vetmja mundësi për ekzistencën e mediave do të ishte përmes një kontrate me ta – një kontratë në të cilën autoritetet porosisin këtë dhe atë pjesë nga organet e mediave për këtë apo atë temë.
Kjo ka ndodhur tashmë për shumë vite në rajonet ruse, ku të gjitha mediat pa përjashtim ekzistojnë vetëm sepse kanë një marrëveshje me autoritetet rajonale. Ata marrin fonde nga buxheti rajonal dhe janë tërësisht në varësi të autoriteteve. Ata janë nën kontroll të plotë. Këto nuk janë domosdo pika shitjeje që i përkasin shtetit, por ekzistencën e tyre ia detyrojnë të ardhurave që marrin nga buxheti i shtetit vendor.
Kjo është një skemë ideale nga këndvështrimi i Putinit dhe regjimit aktual rus. Ata po përpiqen ta zgjerojnë këtë skemë në mënyrë që mediat të mund të ekzistojnë vetëm nëse kanë një lloj marrëdhënie me autoritetet. Gazetarët përpiqen t'i rezistojnë kësaj; ata përpiqen të ruajnë pavarësinë e tyre për të ruajtur aftësinë e tyre për të krijuar media të lira, autonome dhe të pavarura nga qeveria, me burimet e tyre të financimit dhe vetë-mjaftueshmërinë ekonomike.
Sipas mendimit tim, kjo luftë është në qendër të konfliktit kryesor të shpalosur në sferën mediatike ruse gjatë 30 vjetëve të fundit. Ose më mirë, gjatë 20 vjetëve të fundit, sepse gjithçka filloi në vitin 2000 kur Media-Most, kompania më e madhe e mediave ruse në atë kohë, u shpërbë.
-Ligji për “agjentët e huaj” e ka përkeqësuar këtë luftë dhe i ka dhënë një goditje të rëndë mediave të pavarura, si dhe gazetarëve individualë. Si ka ndikuar ky ligj në mjedisin mediatik dhe çfarë mund të presim në të ardhmen e afërt?
Ky ligj synon të privojë mediat ruse nga të drejtat e tyre si kompani dhe gazetarët rusë nga të drejtat e tyre si qytetarë, të garantuara me ligje të tjera dhe me kushtetutë. Ligji është hartuar në atë mënyrë që të zëvendësojë dhe anulojë ligje të tjera. Qytetarët gëzojnë të drejta civile si e drejta për paprekshmërinë e jetës private, konfidencialitetin e korrespondencave, privatësinë e vendbanimit të dikujt, konfidencialitetin e depozitave bankare, e kështu me radhë.
Ligji për “agjentët e huaj” i anulon të gjitha këto të drejta. Krijon një situatë në të cilën individët, dikur të etiketuar si “agjentë të huaj”, humbasin të drejtat e tyre. Atyre u kërkohet të raportojnë vazhdimisht për çdo lëvizje të tyre; ata përballen me kufizime për t’u angazhuar në aktivitete të caktuara dhe për të ushtruar profesione të caktuara. Në një sërë rastesh, ka edhe kufizime në lëvizjen e tyre.
Ky ligj po shkatërron të drejtat që gëzojnë mediat si ndërmarrje tregtare dhe sistemin e garancive dhe të drejtave civile që qytetarët do të gëzonin normalisht në Rusi. Ajo u krijua, në thelb, si një instrument represioni. Ky është qëllimi i vetëm.
-Shumë gazetarë rusë janë larguar nga vendi gjatë vitit të kaluar. Sot redaksi të tëra funksionojnë nga jashtë. Në terma afatgjatë, a mendoni se mediat në mërgim mund të vazhdojnë të ofrojnë informacion cilësor dhe të përshtatshëm për audiencën në Rusi?
Ne e dimë se mediat ruse në mërgim funksionuan në fund të shekullit të 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të. Sot, situata është krejtësisht e ndryshme dhe nuk e di nëse mediat mund të mbijetojnë me sukses në kushte të tilla në afat të gjatë. Pas disa muajsh apo vitesh mund të rezultojë se këto media nuk mund të funksionojnë sepse janë shkëputur nga lexuesit e tyre dhe mjedisi i tyre gjuhësor dhe se do të detyrohen të mbyllen. Mund të rezultojë gjithashtu se është e mundur të mbijetosh nga distanca falë internetit. Koha do të tregojë.
-Prej shumë vitesh, ju keni drejtuar një “talk show” javor në “Ekho Moskvy” në të cilin shprehni lirisht mendimet tuaja. A mendoni se "ishuj" të tillë të fjalës së lirë do të vazhdojnë të ekzistojnë në Rusi? Si e shihni të ardhmen tuaj si gazetar në Rusi?
Unë as këtë nuk e di. Ne kemi funksionuar për shumë vite me vetëdijen e plotë se secili prej transmetimeve të mia – që transmetohet të premten në orën 21:00 – mund të jetë i fundit. E kuptoj që nuk mund të ketë kurrë një transmetim tjetër për mua.
Sa herë që u jap lamtumirën dëgjuesve të mi, u them atyre: “Do të takohemi përsëri, shpresoj, të premten e ardhshme në mbrëmje në orën 21:00”. Unë vërtet shpresoj kështu. Një ditë, mund të më thonë se programi im është anuluar, se radiostacioni tani ka një “profil” të ri, interesa të reja dhe se shërbimet e mia nuk kërkohen më.
Nuk e di se sa do të mbijetojnë “Ekho Moskvy” dhe ishujt e tjerë të tillë të fjalës së lirë, siç i quani ju, - këto janë sigurisht shembuj të izoluar të mediave që ende veprojnë në Rusi, si Dozhd apo Novaya Gazeta, së bashku me një grusht portale të tjera.
Gjithçka, megjithatë, po ri-formësohet nga interneti. Sot ne shohim një numër të konsiderueshëm të mediave online të krijuara kohët e fundit, të lëvizshme dhe energjike që fokusohen në gazetarinë hulumtuese. Për momentin, ato mund të ekzistojnë. Por media të tilla kanë funksionuar deri më tani me gazetarë me bazë në Rusi. Një numër në rritje i gazetarëve po detyrohen të largohen nga Rusia, gjë që na kthen në pyetjen e mëparshme: nuk e di nëse këta gazetarë dhe media mund të vazhdojnë të punojnë në kushte të tilla në një afat të gjatë. Do të shohim.
Për sa i përket parashikimeve për të ardhmen time, mendoj se do të më duhet gjithashtu të bëhem gazetar, puna e të cilit shpërndahet ekskluzivisht në internet. Unë vendos bastet e mia në YouTube. Unë besoj se këtu janë mundësitë, se është e mundur të ndërtohet një komunitet dëgjuesish dhe shikuesish në YouTube rreth kanalit personal të dikujt në YouTube. Nëse do të jem në gjendje ta bëj këtë, nuk e di.
-Si funksionon në kushte të tilla, edhe nga pikëpamja psikologjike, kur nuk e di se çfarë do të sjellë e nesërmja? Për gazetarët por edhe për mediat duhet të kenë, si çdo biznes, një plan zhvillimi?
Psikologjikisht nuk është e lehtë. Ajo kërkon përpjekje shtesë dhe lejon vetëm planifikimin afatshkurtër; ne nuk mund të llogarisim në afat të gjatë. Fatkeqësisht, këto janë kushtet e punës së gazetarëve rusë. Ata nuk mund t’i ndryshojnë këto kushte. Këto janë rrethanat që u ofron mjedisi politik dhe ne duhet të punojmë me ta sa më mirë.
-Përveç gazetarisë, ju njiheni edhe për aktivizmin tuaj qytetar, duke përfshirë rolin tuaj në organizimin e protestave në rrugë në 2011 dhe 2012 kundër mashtrimit zgjedhor. Edhe këtë vit u zhvilluan zgjedhjet parlamentare, por askush nuk doli në rrugë. Çfarë ndodhi?
Fakti që nuk dëshmuam asgjë këtë vit nuk është një ngjarje e papritur; është rezultati logjik i evolucionit pas 2011 dhe 2012. Autoritetet ruse u trembën vërtet nga këto protesta dhe që atëherë kanë bërë një përpjekje të madhe për të çrrënjosur të gjithë aktivitetin e protestës. Kjo është bërë në nivel legjislativ.
Që atëherë janë shfaqur shumë ligje – ligji për “agjentët e huaj” është vetëm një prej tyre. Tani ka ligje që kufizojnë rreptësishtë aktivitetet e llojeve të ndryshme të OJQ-ve, ligje që i bëjnë donacionet dhe financimin e shumtë – të cilat janë thelbësore në një sërë projektesh civile – jashtëzakonisht të vështira. Disa ligje liruan ndjeshëm frenat e organeve të ndryshme ndëshkuese dhe u bë shumë më e lehtë të spiunosh njerëzit, t’i bësh presion dhe frikësimin e tyre. Disa ligje pengojnë seriozisht linjat e komunikimit duke mundësuar bllokimin jashtëgjyqësor të faqeve bazuar në vendime arbitrare nga organet ligj zbatuese.
Për më tepër, presioni dhe kërcënimet u zhvilluan në një shkallë të gjerë gjatë kësaj periudhe. Një numër i konsiderueshëm personash janë arrestuar; disa prej tyre u vunë nën arrest administrativ – disa për 10, 20 ose 50 ditë, të tjerët për disa muaj ose disa vjet. Zbatohet gjerësisht edhe sistemi i arrestit shtëpiak, si dhe praktika e vendosjes së kufizimeve për disa lloje aktivitetesh, si p.sh. kur një vendim gjykate i ndalon njerëzit të përdorin celularët, internetin, të flasin me njerëzit ose të dalin nga shtëpia.
Më në fund, njerëzit rrihen gjatë protestave. Ky nuk ishte rasti në 2011 dhe 2012, por sot është praktikë e zakonshme. Garda Kombëtare Ruse, e cila zotëron kompetenca të gjera, u krijua gjatë kësaj periudhe dhe anëtarët e saj rrahën njerëzit në rrugë. Pra, njerëzit janë të frikësuar, janë të demoralizuar dhe shumë janë çuar në dëshpërim. Kjo është arsyeja pse protestat kanë përfunduar në thelb në Rusi sepse qeveria ka zbatuar masa shumë të ashpra për t'i shtypur ato. Dhe ia kanë dalë.
