Në SHBA, në Chicago, 35 vjet më parë u shua shkrimtari çam Bilal Xhaferri, i arratisur nga Shqipëria, kur atje sundonte diktatura më e egër në perandorisë komuniste..
Një elegji dhe një kartelë, të shkruara nga Visar Zhiti, kemi zgjedhur sot për të kujtuar dhe nderuar Poetin……
Elegji e jugut për kthimin e birit të vdekur Bilal Xhaferrit
Ç’anije zije
ç’avion malli
do të çajë Oqean Qiellin e ëndrrës
për të sjellë vdekjen tënde në Atdhe?
Ndërsa funerali i dallgëve dhe i reve
s’mbaron e s’mbaron. Mbi një flatër
të bardhë varet një ylber i këputur...
si frerët e një kali,
e dëgjon? Pegasi
rend me arkivolin tënd mbi shpinë,
ndali duke ngulur potkonjtë
në baltë.
Ku është shtëpia jote? E dogjën të huajt,
tanët dogjën këngën tënde. Truall
i zhuritur
me kufomat e ullinjve të jetës, -
të pushkatuar përreth,
varret bosh- i përzunë të vdekurit,
po a mund të hedhim në çdo gropë dhembjeje
nga një eshtër tënden,
sa për shenjë; këtu
fillon Epiri dhe mbaron në shpirt...
Fantazma e Çamërisë kapërceu
Gurin e Fatit,
më gjunjë të ra. A do ta ngjallin dot
fjalët e gjuhës së përlotur Ballin tënd?
Ku-do të prekin gishtat e përgjakur të erës
kufirin si brinjët.
Ç’ helm t’i mavijosi porositë prej mishi?
E deshe Fisin sa vdekjen s’ia dhe, e mërgove larg,
por tufa e ujqërve vazhdimisht shqyen me dhëmbë
atë blegërimë jetime
që mardh mbi borën ballkanike.
Befas u bërë fëmijë përsëri
dhe jot motër t’u bë mëmë e vogël.
Kush po tregon me zërin tënd për udhët
që shtrove me zi-ftin e brengave? Dhe tërhiqeshe
për t’u mbrojtur në kështjellat e Skënderbeut
që i ringrite
dhe si me magji u shndërruan në qiellgërvishtëse
në Kontinentin e Ri,
arratia është e vjetër, si zjarri
që të ndoqi nga pas, jo vetëm ai i frymëzimit,
por dhe i atij që të dogji shkrimet. Medet!
E fundmja gjë në botën moderne
nuk është morgu, jo,
as lavdia, e ftohtë po aq. E ç’mbetet nga dashuria?
Si dikur...
Buzëqeshjen jote- trëndafil Jugu
ka çelur në një përkrenare ilire,
me pakëz dhé tragjedish brenda.
Nxjerrë nga “Vepra, Bilal Xhaferri”, Vol. V, Tiranë, 2010
Kartela Bilal Xhaferri
(1935 – 1986)
Me baba të pushkatuar, çami i përndjekur Bilal Xhaferri, i kishte të gjitha rrugët e së ardhmes të mbyllura. Ai dhe një jetë të zakonshme si jetët e tjera në diktaturë nuk mund ta bënte dot, jo më të lejohej të bëhej shkrimtar,
Është punëtor krahu. Në shkollë të lartë as që bëhet fjalë se mund të shkojë, madje as në gjimnaz. Megjithate në mynxyrën e tij do të ketë një lloj shprese si dritë vobektë, Është talenti i tij.
Dërgon tregimet e para për botim. Pëlqehet menjëherë. Por bashkë me famën, do t’i vinte shpejt dhe rënia. Rënie brenda rënies, pikërisht atje mes shkrimtarëve...
Dhe s’i mbetet gjë tjetër, veçse të arratiset. Shkon në SHBA... vdes në Çikago në rrethana të dyshimta, ku thuhet se mund ta jetë asgjësuar dhe nga kanale të fshehta, ndonjë agjent në shërbim të regjimit Stalinist shqiptar.
...lindi në fshatin Ninat afër Konispolit në 1935, babai i tij, Xhaferr Hoxha, i lidhur me Ballin Kombëtar, dënohet nga fitimtarët si antikomunist, e vrasin në 1945, në vitin e parë të lirisë,,, e ç’liri zeza do të tundnin kokat nënat çame.
Bilal u rrit në internim bashkë me motrën, emrin e të atit e bëri mbiemër, të mos e njihnin, mbas shkollës 7–vjeçare, bëri një vit shkollë për gjeometër, por jo, mjaft, kaq... Dhe nisi punën herët, punëtor krahu,
shtronte rrugët, ku ta çonin. Andej nga Veriu, afër Rrëshenit, gjeti një mcenate shpirtërore, shkrimtaren e dalë nga burgu, Musine Kokalari.
Edhe kjo miqësi do të përndiqej, janë raportet në dosjet deri dhe të ministrit të Punëve të Brendshme K. A.
Boton poezitë e para, tregimet e para, ndjeshmëria ishte e madhe por dhe befasia, ngjante me mahnitjen. Dhe u lejua të dale libri i tij me tregime “Njerëz të rinj, tokë e lashtë”. Në vitin 1967 u bë gati libri tjetër, ai me poezi “Lirishta e kuqe”. Ai i donte vargjet e tij: Krejt të lira/ si hapësira,/ si era,/ si drita./ Me vargjet si vargmalet/ që shtrihen nga veriu në jug/ dhe nga jugu në veri,/ me vargje të mbirë nga balta jote,/ Shqipëri.
Dhe dorëzoi në konkursin e shpallur me rastin e 500 vjetorit të lindjes së Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti– Skënderbeu romanin “Krastakraus”. Dhe një konflikt i beftë i tij në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve në Tiranë, dalja kundë romanit të bujshëm “Dasma” të Ismail Kadaresë, bënë që atë ta përzënë. Autoritete të Realizmit Socialist, Fadil Paçrami, deri dhe anëtari i Byrosë Politike të Partisë në pushtet, Rita Marko, e kritikuan rëndë.
Dhe e hodhën sërisht në humnerë. Vepra iu ndalua. Libri i tij me poezi, që priste shpërndarjen, u dërgua në fabrikën e Letrës ne Lushnjë, për t’u ricikluar në letër të bardhë si harrimi, autorin e riçuan në internim.
“Poet i nëmur” do ta quante shkrimtari Sabri Hamiti. Meqenëse vendlindja e tij ishte fare në Jug, në kufi, ai gjeti rastin fatlum dhe u arratis për në Greqi. Pa Çamërinë e tij dhe këndoi i dëshpëruar.
Një vit më pas fluturoi përtej oqeanit, në kontinentin e ri, në SHBA.
Punon në Boston në gazetën “Dielli”. Dërgon për botim në Prishtinë romanin për Skënderbeun, në fakt për Shqipërinë mesjetare, tani me titullin “Ra Berati”, por nuk i dhanë përgjigje.
Shkon në Çikago në vitin 1974, ku dhe themelon gazetën “Krahu I Shqiponjës”, botim i Lidhjes Çame në dy gjuhë, shqip dhe anglisht, ku krahas historisë së fisit, do të shkruante dhe për diktatura e lënë në atdhe, për krimet e regjimit.
Vend i vogël,/ kohë e vogël,/ racion i vogël./ Errësirë e madhe,/ frikë e madhe,/ mjerim i madh./ Dhe rrugëve të Atdheut/ Si kukuvajkë nën hënë/Leh dhe ulërin/“Gazi 69”
Makina e arrestimeve. Vinte pa i rënë sirenës. Kur ikte, mbase po.
Ndërkaq nuk kishte ende seriana të makinave te ndihmës së shpejtë, epidemia ideologjike sundonte vdekshmërisht. Dhe andej nga u arratis, ku iku, edhe pse nuk mbërrinte dot “Gazi 69”, do t’i ndaheshin djajtë e kuq, jo ata vetë, por tentakulat e fshehta të regjimit do të kërkonin kokën e tij.
Në kokë e mori goditjen dhe në spital mbaroi në rrethana të dyshimta në vitin 1986 .
Pas rënies së diktaturës, edhe pas kthimit të eshtrave të Bilal Xhaferrit ne Atdhe, për t’u prehur në vendlindjen e tij, u botua dhe vepra e plotë në pesë vëllime e Bilal Xhaferrit.
Ndërkaq dhe i vdekur ai s’është lënë i qetë. Herë pas here përfliten dhe dyshime në arratisjen e tij si i dërguar… aq sa duket sikur duan të vazhdohet ai konflikti i lënë në mes dikur, në Tiranën e kuqe për “Dasmën”, por tani i përmbysur, ende pa titull.
Gjithsesi Bilal Xhaferrit i janë dhënë medaljet e larta “Martir i demokracisë” dhe “Nderi i Kombit”, iu vu dhe busti para shtëpisë së tij muze në Sarandë.
Nxjerrë nga libri “Kartela të Realizmit të Dënuar” të Visar Zhitit, Tiranë 2020…
* * *
Si poet e shkrimtar Bilal Xhaferri mbart fatin muhaxhir të fisit të tij çam, të përndjekur, të goditur gjithandej, të shpërndarë: nëpër Shqipëri e Ballkan, në Europë e deri në SHBA, ata qendruan me heshtje dinjitoze. Bilal Xhaferri i dha zë dhimbjes çame duke u bërë një nga zërat më tronditës, por dhe më të bukur në letrat shqipe. Edhe pse e këputën ashtu si dhe jetën e tij.
