I. Personalitet i shkencës dhe i diplomacies që (s’)lind në çdo kohë
Në jetën shoqërore, përgjithësisht ndodh, që njerëz të shquar, kulturës, shkencës, artit, e të historisë sonë kombëtare, të veçohen nga të tjerët për aftësi intelektuale, për përkushtim në çështjet madhore, për veprimtari të devotshme dhe për pathyeshmëri të vullnetit e të idealit të lartë që kanë në shpirt. Të tillë njerëz lindin në çdo kohë, janë të nevojshëm për jetën, shoqërinë dhe kombin në përgjithësi dhe, secili në fushën e vet e njëherësh bashkërisht i vënë vulën arsimit, kulturës dhe historisë së një kombi. Brezat që pasojnë, si begati më e çmuar e një kombi, të kaluarën e rimarrin, pikërisht nëpërmjet këtyre njerëzve të shquar.
Njëra nga ato figura që ka mbetur në gjurmët e letërsisë dhe të shkencës, padyshim është edhe ajo e dr. Ibrahim Rugovës, që i takon profilit të personaliteteve të shquara të shkencës, të artit e të letërsisë, të cilëve posa t’u zihet ngojetë emri të kreshpëron në shtat, të drithëron në ndërgjegje, të mbushin me frymëzim dhe, që, me porosinë e veprave të tyre të japin shumëçka për të kuptuar brendinë dhe qëllimin e krejt asaj për të cilën janë përkushtuar; të mobilizojnë edhe më shumë për t’iu qasur edhe më me ngulm studimit të jetës dhe veprës së tyre.
II. Përfaqësuesi më i denjë i epokës
Edhe veprimtaria e gjithanshme e dr. Ibrahim Rugovës, në planin kulturor, shkencor, shoqëror e atë politik, përputhet plotësisht me kohën kur kombit tonë po i përgatitej një kataklizmë e tmerrshme nga forcat e errëta serbosllave; fund e krye ajo përshkohet me përpjekjet dhe aspiratat dhe të idealeve të mbarë popullit shqiptar. Prandaj, duke qenë personalitet më i shquar që iu përgjigj me devotshmëri kërkesave të popullit, që i ripohoi ato me një gjerësi dhe me një cilësi të shkallës më të lartë, duke ruajtur kontiunitetin e traditës, dr. Ibrahim Rugova konsiderohet përfaqësuesi më tipik i shkencës dhe i lëvizjes shoqërore-politike të popullit tonë në këtë kohë, si njëri nga përfaqësuesit më të denjë të epokës sonë.
III. Veprat që do t’u shërbejnë gjeneratave
Me opusin e tij letrar, sidomos në fushën e kritikës e të eseistikes, si me veprat “Prekje lirike” 1971, “Bibliografia e kritikës letrare shqiptare ’44-74” (me Isak Shemën) 1976, “Kah teoria” 1978, “Kritika letrare” (me Sabri Hamitin) 1979, “Strategjia e kuptimit” 1980, “Vepra e Bogdanit 1975-1685” 1982, “Kahe e premisa të kritikës letrare shqiptare 1504-1983” 1986, Refuzimi estetik” 1987 etj. Figurën e dr. Rugovës e dëshmojnë të atij prej një personaliteti të shquar dhe mjaft produktiv të kritikës dhe eseistikes letrare, me të cilat, këtyre fushave, me lëndët që i është qasur dhe vënë në sipërfaqe, letërsisë sonë në këto zhanre i ka sjellë novitet, me ç’rast këto vepra të tij do të mbeten bazë edhe për gjeneratat e reja, të studiuesve shkencorë të letërsisë shqipe. Arti i Rugovës paraqet një veçanti në vete dhe që shumë vështirë mund të përsëritet, dëshmojnë figurën e spikatësit dhe të vrojtuesit të denjë te metodologjisë teorike-letrare dhe letrare-historike.
IV. Rugova si Bogdani, tejkaluan kohërat në të cilat jetuan
Dr. Ibrahim Rugova njihet si pasuesi më i denjë i kontinuitetit të traditës. Ai është sikur Bogdani. Atë e lidhin shumëçka me Bogdanin, i cili po ashtu edhe është frymëzuesi më i denjë i tij. Edhe Bogdanin, edhe Rugovën i lidhin shumëçka që do t’i rezistojnë kohërave. E kanë cituar edhe shumë studiues të jetës dhe veprës së dr. Ibrahim Rugovës se Bogdani dhe vepra e tij janë frymëzuesit më denjë të punës dhe veprimtarisë së tij. Dhe, pikërisht nga ky frymëzim Rugova është studiuesi i cili monumentalizoi veprën e Bogdanit.
Nga ky aspekt për t’i argumentuar shumë fakte dhe dëshmi të krejt kësaj çfarë shtjelluam mund të tërheqim një paralele me këtyre dy figurave të ndritura të letërsisë sonë, të cilat dëshmojnë koincidencën e konteksteve kohore të traditës, kohës bogdaniane dhe të epokës rugoviane. Nga ky fakt, und të konstatojmë se koha kur jetoi dhe veproi Bogdani ishte një kohë e një tradite të lavdishme, në ato kohëra dhe ato rrethana ishte në rrezik kultura, arti dhe letërsia, ishte në rrezik edhe vetë qenia e këtij populli. Edhe në kohën e veprimit të dr. Rugovës ishte i njëjta gjendje e popullit shqiptar. Në ato rrethana dhe kushte të cilat i diktonte realiteti ishte vështirë të veprohej, edhe në epokën e veprimit të Rugovës ishte vështirë të veprohej.
Veprimtaria e botimit të Çetës së profetëve (Cuneus prophetarum) i Bogdanit ka pasur këto qëllime: të jenë në shërbim të popullit dhe njëkohësisht të jenë ruajtës dhe mbrojtjes nga të huajt. Edhe vepra e Rugovës mbështetet në këto parime dhe ka pasur për qëllim ruajtjen e kontiunitetit të traditës dhe lidhshmërinë shpirtërore me te. Bogdani i prin popullit në kohëra të vështira, Rugova, drejt limanit të shpëtimit, i prin po këtij populli në udhëkryqet më të ndjeshme të historisë, pra në kohërat më të vështira të në rrugën historike të këtij populli. Bogdani besonte se dalëngadalë populli do të bindej e të vinte në atë nivel që të kuptonte, pra, pikërisht, ia dedikonte popullit, p.sh: në bisedë me kardinalin Barabadigon në Itali, kur ai i thoshte se “tani e kreve veprën – rri e pusho – gëzoi frytet e punës e të duarve tua”, (Bogdani) ia ktheu:jo eminencë, se po të ma jepnit mua tërë Padovën e tërë botën, kjo s’është e imja, sepse s’jam i lumtur dhe i qetë në pallatin tuaj, ju falënderoj në mënyrë atërore, sepse fati i popullit tim është fati im”!
Bogdani, edhe pse fort mirë e kishte të ditur se në atdhe jetën e kishte në rrezik, ai përkundër asaj u kthye dhe vdiq në atdhe duke i shërbyer popullit të tij. Edhe dr. Rugova për një kohë të caktuar qëndroi në Itali dhe kishte mundësi që në ato pallate të bukura të këtij vendi magjeps t’i “gëzojë” duart e tij për veprat që i kishte krijuar, mirëpo, prapë se prapë i lidhur me veprimin dhe kauzën u kthe në atdhe dhe vazhdoi punën duke i prirë popullit të tij dhe në shërbim të këtij populli deri në frymën e tij të fundit. Bogdani mbante lidhje të drejtpërdrejta me Vatikanin dhe vendet tjera të perëndimit dhe botë dhe sensibilizonte opinionin e gjerë për gjendjen e popullit shqiptar, edhe Rugova mbante kontakte të drejtpërdrejta me Vatikanin, përkatësisht më Papa Gjon Palin II dhe në sfondin e mureve të rezidencës së tij mbante fotografinë e tij, po ashtu edhe me vendet tjera euro-atlantike e të botës dhe sensibilizonte opinionin për gjendjen e popullit shqiptar, të cilët u bënë përkrahës të vullnetit politik të popullit të Kosovës dhe realizimit të aspiratave të këtij populli që kishte me shekuj. Bogdani ishte një figurë vigane dhe profet i vërtetë, edhe dr. Rugova ishte një vizionar dhe profet i vërtetë. Bogdani ishte një njeri i cili me mish dhe me shpirt e donte popullin e tij, por nuk i përkiste vetëm popullit të tij, edhe Rugova ishte një njeri i cili me mish e me shpirt e donte popullin e tij dhe përherë qëndronte pranë popullit të tij, mirëpo, po ashtu, ishte edhe një njeri që nuk i përkiste vetëm popullit të tij. Njerëz të mëdhenj, sikurse Bogdani dhe Rugova maten vetëm me këso virtytesh. Kush është i madh tejkalon kohën në të cilën jeton, vazhdon të jetojë gjatë shekujve; ai tejkalon vendin, qarkun në të cilin jeton. Rugova në këtë aspekt vërtet është i madh, është kuptimi i mirëfilltë i këtij kombi, i cili iku nën dritën e veprës së tij.
Vepra e Tij zë vend në fondin e artë të letërsisë dhe të kulturës shqipe.
