Ka miliona njerëz që refuzojnë të lajnë duart. Pse nuk do ta përvetësojnë këtë zakon të thjeshtë higjienik dhe si mund t’i ndryshojmë mendimet e tyre?
“Kam marrë zotim për 2019 që të them në ekran gjërat që unë them jashtë ekranit… ” – fjalët e famshme të fundit të Pete Hegseth vitin e kaluar, pak para se ai të zbulonte një sekret që ndezi internetin. Në atë kohë, Hegseth njihej më së miri si prezantues i “Fox News”, me një qasje të pikëpamjeve të diskutueshme. Pastaj tha: “Nuk mendoj se kam larë duart për 10 vjet.”
Çuditërisht, Hegseth ka shumë “shokë” të ngjashëm. Në vitin 2015 aktorja Jennifer Lawrence tregoi se pothuajse kurrë nuk i lan duart pasi shkon në banjë. (Të dy më vonë thanë se kishin bërë shaka).
Në të njëjtin vit, senatori republikan për Karolinën e Veriut tregoi që kërkesa e punonjësve të restoranteve që klientët të lanin duart, ishte një shembull klasik i “rregullimit të tepruar”. Një studim vlerësoi se në vitin 2015, vetëm 26.2% e vizitave globale të banjove me “kontakt të mundshëm fekal” u pasuan nga larja e duarve me sapun.
“Duket si një sjellje kaq e thjeshtë,” thotë Robert Aunger, një ekspert në shëndetin publik në Shkollën e Higjienës dhe Mjekësisë Tropikale në Londër.
“Por, ju e dini, ne kemi punuar fort për t’i bërë njerëzit më të ndërgjegjshëm të lajnë duart më shumë”, shprehet ai.
Sigurisht, kjo mund të shpjegohet pjesërisht nga mungesa e mjediseve të përshtatshme dhe sapunit në pjesë më të varfra të botës. Në vendet më pak të zhvilluara, vetëm 27% e popullsisë ka qasje në këto gjëra (Organizata Botërore e Shëndetit dhe UNICEF vlerësojnë se rreth tre miliardë njerëz nuk kanë as në shtëpi). Por, edhe në shumë shtete me të ardhura të larta, ku të dyja janë me bollëk, vetëm 50% e njerëzve i përdorin ato pasi shkojnë në tualet. Këto statistika janë veçanërisht të vështira për t’u kapërdirë, kur konsideroni se larja e duarve mendohet të jetë një nga shpikjet më të mëdha për të shpëtuar jetën në historinë e njerëzimit, duke kontribuar në një shtimin e jetëgjatësisë mesatare.
Moszbatimi i këtij zakoni të thjeshtë higjienik garanton gjithashtu mundësinë zhvillimin e pandemive. Një përmbledhje e vitit 2006 zbuloi se larja e rregullt e duarve mund të zvogëlojë rrezikun e infeksioneve të frymëmarrjes nga 6 deri në 44%. Që nga shfaqja e pandemisë Covid-19, shkencëtarët kanë zbuluar se kultura e larjes së duarve të një vendi është një parashikues “shumë i mirë” i shkallës së përhapjes së tij. (Virusi kryesisht mendohet se infekton njerëzit përmes grimcave në ajër, por gjithashtu mund të hyjë në trup pasi një person prek objektet e kontaminuara dhe më pas fytyrën).
Atëherë, pse disa prej nesh janë të fiksuar me higjienën sa mund të paguajnë edhe 360 euro për një dezifektant, ndërkohë që të tjerë nuk lajnë as duart?
Moslarja e duarve nuk rezulton të jetë vetëm përtaci.
Nga stili i të menduarit deri te optimizmi zhgënjyes, nevoja për t’u ndier “normal” dhe fuqia e neveritjes; ka një numër faktorësh psikologjikë që iinkurajojnë njerëzit për të mos larë duart. Duke kuptuar këto paragjykime të fshehura, ekspertët në të gjithë botën shpresojnë se mund të na joshin për t’u bërë më higjenikë.
“Një problem me larjen e duarve është se, veçanërisht në vendet e zhvilluara, ju mund të shmangni larjen e duarve shumë dhe shumë herë dhe nuk do të sëmuresh. Kur kjo ju sëmur, shpesh e harroni që nuk i keni larë duar,” thotë Aunger.
Kujdes nga optimizmi
Një faktor që mendohet të ketë ndikim është optimizmi.
“Paragjykimi i optimizmit” përfshin besimin se gjërat e këqija kanë më pak të ngjarë të ndodhin me veten sesa për njerëzit e tjerë. Kjo pikëpamje joracionale pozitive është universale që gjendet në kultura të larmishme njerëzore dhe nëpër demografi të tilla si gjinia dhe mosha, madje edhe në disa kafshë, siç janë minjtë. Ajo na çon të llogarisim gabimisht shanset tona për një sërë ngjarjesh të pakëndshme, nga zhvillimi i kancerit deri tek divorci.
Një studim, i cili u krye në një Universitetin e New York, në mes të pandemisë së gripit të derrit të vitit 2009 (H1N1), zbuloi se studentët që kishin nivele më të larta të optimizmit jorealist kishin më pak të ngjarë të kishin ndërmend të lanin duart. Ndërkohë, ata që kishin një besim më të madh në aftësinë e tyre për të kontrolluar jetën e tyre ishin e kundërta.
Paragjykimi i optimizmit është gjetur edhe tek infermierët studentorë, të cilët priren të mbivlerësojnë njohuritë e tyre për praktikat e mira të higjenës së duarve, dhe njerëzit që merren me ushqimin për punët e tyre, të cilët vazhdimisht e nënvlerësojnë rrezikun e tyre për të shkaktuar helmim ushqimor tek të tjerët.
Normat shoqërore kanë rëndësi
Një çelës i madh për rëndësinë e psikologjisë në larjen e duarve qëndron në gamën e jashtëzakonshme të praktikave të higjenës së duarve në kultura të ndryshme nëpër botë. Për një studim francez, 64,002 njerëz në 63 vende u pyetën nëse ata ishin dakord me deklaratën “larja e duarve tuaja me sapun pasi të përdorni tualet është diçka që ju bëni automatikisht”. Më pak se gjysma e të anketuarve nga Kina, Japonia, Koreja e Jugut dhe Hollanda ishin dakord. Ndërkohë, vendi me normat më të mira ishte Arabia Saudite, ku 97% e njerëzve thoshin se zakonisht i lanin duart me sapun.
Edhe brenda vendeve, ne nuk jemi të gjithë njësoj fajtorë për “krimet”kundër higjenës. Për shembull, studimet kanë treguar vazhdimisht se gratë janë dukshëm më të zellshme në larjen e duarve sesa burrat. Në një nga studimet e veta, Aunger zbuloi se gratë kishin dy herë më shumë të ngjarë të lanin duart në tualetet e stacionit të shërbimit të autostradës në Mbretërinë e Bashkuar. Tendenca madje është zhvilluar edhe më shumë në pandeminë Covid-19. Në një sondazh të kohëve të fundit që zbulon se 65% e grave dhe 52% e burrave thonë se ata janë duke larë duart rregullisht.
Aunger shpjegon se ndryshimi i larjes së duarve është ndoshta nën normat shoqërore, një grup i fuqishëm i rregullave joformale që rregullojnë sjelljen tonë kur jemi në një grup.
“Ato janë sisteme komplekse psikologjike, të cilat varen nga të shohin se çfarë bëjnë njerëzit e tjerë, duke menduar atë që njerëzit e tjerë presin që ju,” thotë ai.
Në vitin 2007, shkencëtarët zbuluan se 10% e kirurgëve në një spital Australian lanë duart para kontaktit me pacientët. Hulumtimet më të fundit në spitale të tjera kanë zbuluar gjetje të ngjashme alarmante.
Atëherë, çfarë mund të bëhet për të kapërcyer këto paragjykime?
Në javët e kaluara, organet e shëndetit publik, organizatat joqeveritare, politikanët dhe figura publike janë bërë bashkë për të filluar me sa duket fushatën më entuziaste për larjen e duarve.
Në një studim të fundit, ekspertët treguan që kjo mund të funksionojë edhe në botën reale. Duke monitoruar me fshehtësi larjen e duarve të njerëzve në disa banjo, ata zbuluan se njerëzit ishin dukshëm më të motivuar për ta bërë këtë kur u shikonin postera që tregonin feçet si një copë bukë, për të treguar si përhapen mikrobet. “Tani kemi një kontekst shumë të veçantë, ku shumë njerëz janë të interesuar të lajnë me dorë për shkak të koronavirusit,” thotë Aunger.
Por pyetja është, a mund ta arrijmë në nivele me të vërtetë të larta të higjienës dhe ta bëjmë këtë procedurë edukatë?
Eksperti thotë se vetëm koha do të tregojë, por sipas tij tashmë të paktën nuk do dëgjojm më për persona të famshëm që mburren për mënyrën se si nuk i lajnë duart.
