Gjëra të çuditshme po ndodhin në skajet e jashtme të sistemit tonë diellor. Një objekt deri në dhjetë herë më shumë se madhësia e Tokës po tërheq të tjerët drejt tij. A është ai një planet, apo diçka tjetër?
Percival Lowell ishte një njeri me shumë gabime. Shkrimtari dhe biznesmeni i udhëtimeve të shekullit XIX-të, kishte lexuar një libër rreth Marsit dhe mbi këtë bazë, vendosi të bëhej një astronom. Gjatë dekadave të ardhshme, ai bëri një numër pretendimesh të egra.
Së pari, ai ishte i bindur për ekzistencën e marsianëve dhe mendoi se i kishte gjetur (realiteti thotë të kundërtën). Të tjerët kishin dokumentuar linja të çuditshme që përshkonin planetin dhe Lowell sugjeroi që këto ishin kanale, të ndërtuara si përpjekja e fundit e një civilizimi që po vdiste për të kapur ujin nga akullnajat polare.
Ai e përdori pasurinë e tij për të ndërtuar një observator të tërë, vetëm për të parë një pamje më të mirë. Doli se ato ishin një iluzion optik, i krijuar nga malet dhe krateret në Mars kur shiheshin përmes teleskopëve me cilësi të ulët, raporton bbc.
Lowell gjithashtu besonte se planeti Venusit kishte koka – shihet në shënimet e tij si linja merimangë që burojnë nga qendra e tij (nuk ka). Megjithëse ndihmësit e tij u përpoqën t’i gjenin, dukej se vetëm ai mund ta shihte këtë detaj të papritur. Tani supozohet se ato ishin hijet e hedhura nga irisat në sytë e tij, ndërsa ai shikonte përmes teleskopit të tij.
Por mbi të gjitha, Lowell ishte i vendosur të gjente planetin e nëntë në sistemin tonë diellor – një “planet X” hipotetik, i cili në atë kohë mendohej të ishte përgjegjës për orbitat mashtruese të planetëve më të njohur nga Dielli, i freskët -gjigantët e akullit të kaltër, Uranit dhe Neptunit.
Megjithëse, ai kurrë nuk i vuri sytë këtij fantazma fantazmë, kërkimi konsumoi dekadën e fundit të jetës së tij – dhe pas disa prishjeve nervore, ai vdiq në moshën 61 vjeçare.
Pak e dinte ai, kërkimi do të vazhdonte ende – me disa ndryshime – në vitin 2021.
Një shteg i rremë
I paepur nga vdekshmëria e tij, Lowell la një milion dollarë për shkakun e gjetjes së planetit X në testamentin e tij. Kështu, pas një ndërhyrje të shkurtër që përfshiu një betejë ligjore me të venë e tij, Konstancë Lowell, observatori i tij vazhdoi të kërkonte.
Vetëm 14 vjet më vonë, më 18 shkurt 1930, një astronom i ri po shikonte dy fotografi të qiellit të mbushur me yje, kur vuri re një njollë mes tyre. Ishte një botë e vogël. Ai e kishte gjetur Plutonin – për një kohë konsiderohej si planeti i pakapshëm X.
Mjerisht, nuk do të ishte. Së shpejti shkencëtarët kuptuan se kjo nuk mund të ishte ajo që Lowell po kërkonte – nuk ishte gati aq e madhe sa të tërhiqte Neptunin dhe Uranin nga pozicionet e tyre të ligjshme. Plutoni ishte thjesht një interloper aksidental, i cili ndodhej të ishte në zonë.
Goditja e fundit në planetin X erdhi në 1989, kur anija kozmike Voyager 2 përfshiu Neptunin dhe zbuloi se është fraksionuar më lehtë sesa kishte menduar dikush në fillim. Duke pasur këtë në mendje, përfundimisht një shkencëtar i NASA-s llogariti se orbitat e planetëve të jashtëm kishin kuptim gjatë gjithë kohës. Lowell kishte nxitur një kërkim që nuk ishte dashur kurrë.
Por ashtu siç u vra koncepti i një planeti të fshehur, u hodhën bazat për ringjalljen e tij.
Në vitin 1992, dy astronomë të cilët kishin “skanuar me forcë qiejt në kërkim të objekteve të errëta përtej Neptunit” për vite me radhë, sipas NASA-s, zbuluan Rripin Kuiper. Ky donut kozmik i objekteve të ngrira, që shtrihet përtej orbitës së Neptunit, është një nga tiparet më të mëdha në sistemin diellor. Nuk është kaq e gjerë, sa mendohet të përmbajë qindra mijëra objekte më të mëdha se 100 km në të gjithë, si dhe deri në një trilion kometa.
Së shpejti shkencëtarët kuptuan se Plutoni nuk kishte gjasa të ishte i vetmi objekt i madh në shtrirjen e jashtme të sistemit diellor – dhe filluan të pyesnin nëse ishte ai në të vërtetë fare një planet. Pastaj ata gjetën “Sedna” (rreth 40 për qind të madhësisë së Plutonit), “Quaoar” (rreth gjysma e madhësisë së Plutonit) dhe “Eris” (pothuajse të njëjtën madhësi me Plutonin). U bë e qartë se astronomët kishin nevojë për një përkufizim të ri.
Në vitin 2006, Bashkimi Astronomik Ndërkombëtar votoi për zbritjen e statusit të Plutonit në një “planet xhuxh”, së bashku me të sapoardhurit. Mike Brown, një profesor i astronomisë planetare në Institutin e Teknologjisë të Kalifornisë – Caltech – i cili udhëhoqi ekipin që identifikoi Eris, është vetëquajtur si “njeriu që vrau Plutonin” deri më sot. Planeti i nëntë nuk ishte më.
Një nënshkrim fantazmë
Në të njëjtën kohë, zbulimi i këtyre objekteve zbuloi një gjë të re kryesore në kërkimin e një planeti të fshehur.
Rezulton se Sedna nuk po lëviz në mënyrën që të gjithë prisnin – duke gjurmuar unaza eliptike rreth Diellit, nga Brezi i Kuiperit. Në vend të kësaj, ky planet xhuxh merr një rrugë të çuditshme dhe të papritur, duke u lëkundur nga vetëm 76 distanca Tokë-Diell (afërsisht 11 miliardë k/7 miliardë milje) nga qendra e sistemit tonë diellor në më shumë se 900 (afërsisht 135 miliardë km/84 miliardë milje) ) Orbita e saj është aq gjarpëruese, sa duhen 11,000 vjet për të përfunduar – hera e fundit që Sedna ishte në pozicionin e saj aktual, njerëzit sapo kishin shpikur bujqësinë.
Është sikur diçka po e tërheq Sednën dhe e tërheq zvarrë. Futni një shtesë të re hipotetike në sistemin tonë diellor – por jo siç mendohej më parë. Në vitin 2016, i njëjti Mike Brown që kishte shkruar për Plutonin, së bashku me kolegun e tij Konstantin Batygin – gjithashtu një profesor i shkencës planetare në Caltech – ishte bashkë-autor i një punimi që propozonte një planet masiv, midis pesë dhe 10 herë më të madh se Toka.
Ideja e tyre erdhi nga vëzhgimi se Sedna nuk ishte i vetmi objekt i pavend. U bashkuan me gjashtë të tjerë, dhe të gjithë po tërhiqen në të njëjtin drejtim. Ka edhe të dhëna të tjera, të tilla si fakti që secili është i anuar në boshtin e tij në të njëjtin drejtim. Dyshja llogariti që probabiliteti që të gjashtë objektet të tërhiqen në të njëjtin drejtim saktësisht, me të njëjtën anim rastësisht ishte vetëm 0.007 për qind.
“Ne menduam” kjo është mjaft interesante – si mund të jetë kjo?”, thotë Batygin. “Ishte mjaft e jashtëzakonshme sepse një grumbullim i tillë, po të lihej vetëm për një periudhë mjaft të gjatë kohore, do të shpërndahej, vetëm për shkak të bashkëveprimit me gravitetin e planetëve.”
Në vend të kësaj, ata propozuan që “Planeti i Nëntë” të kishte lënë gjurmën e tij fantazmë në pjesën e jashtme të sistemit tonë diellor, duke shtrembëruar orbitat e objekteve rreth tij me tërheqjen e tij gravitacionale. Disa vjet më vonë, dhe numri i objekteve që përshtaten me modelin ekscentrik orbital dhe anim ka vazhduar të rritet, “Ne tani kemi rreth 19 në përgjithësi”, thotë Batygin.
Megjithëse askush nuk e ka parë ende planetin hipotetik, është e mundur të nxirret një sasi befasuese për të. Ashtu si me objektet e tjera përtej Rripit Kuiper, orbita e Planetit të ri të nëntë do të shtrembërohet aq shumë sa që shtrirja e saj më e largët pritet të jetë dy herë më larg se ajo më e afërta – rreth 600 herë distanca nga Dielli në Tokë (90 miliardë km/56 miliardë milje), kundrejt 300 (45 miliardë km/28 miliardë milje). Shkencëtarët gjithashtu kanë rrezikuar një mendim për estetikën e tij – të akullt, me një bërthamë të fortë, si Urani ose Neptuni.
Pastaj ekziston pyetja e rrëshqitshme se nga mund të ketë ardhur “Planeti i Nëntë” në radhë të parë. Deri më tani, ekzistojnë tre ide kryesore. Njëra është se ajo u formua atje ku aktualisht fshihet, gjë që Batygin e hedh poshtë si relativisht të pamundur sepse kjo do të kërkonte që sistemi i hershëm diellor të ishte shtrirë deri në strehën e tij të largët.
Ekziston edhe sugjerimi intrigues që planeti i nëntë është në të vërtetë një mashtrues i huaj, një objekt që është vjedhur nga një yll tjetër shumë kohë më parë kur Dielli ishte akoma në grupin yjor në të cilin lindi. “Problemi me një histori të tillë është se keni po aq të ngjarë të humbni planetin në takimin tjetër”, thotë Batygin. “Pra, statistikisht, ai model has në telashe.”
Një vend i fshehtë
Sigurisht, e gjithë kjo ngre një pyetje të qartë – nëse “Planet i Nëntë” është me të vërtetë atje, pse askush nuk e ka parë atë?
“Nuk pata një vlerësim veçanërisht të fortë se sa e vështirë do të ishte të gjeja “Planetin e Nëntë” derisa fillova të kërkoj së bashku me Miken duke përdorur teleskopë”, thotë Batygin. “Arsyeja pse është një kërkim kaq i vështirë është sepse shumica e sondazheve astronomike nuk po kërkojnë një gjë të vetme”, shtoi ai.
Për shembull, astronomët normalisht do të kërkonin për një klasë objektesh, të tilla si një lloj i veçantë i planetit. Edhe nëse janë të rrallë, nëse studioni një hapësirë mjaft të gjerë, ka të ngjarë të gjeni diçka. Por të gjurmosh një objekt specifik siç është “Planet i Nëntë” është një ushtrim krejt tjetër. “Ka vetëm një pjesë të vogël të qiellit që e ka atë”, thotë Batygin, i cili shpjegon se një faktor tjetër është sfida pak më prozaike e porositjes së hapësirave kohore për të përdorur llojin e duhur të teleskopit.
“Në të vërtetë, për momentin loja e vetme në qytet për gjetjen e “Planetit të Nëntë” është Teleskopi Subaru”, thotë Batygin. Ky gjigant prej 8,2 metrash – i vendosur në majën e një vullkani të fjetur, Maunakea, në Hawai – është i aftë të kapë edhe dritën e dobët të objekteve të largëta qiellore. Ky është ideal, sepse planeti në hije do të ishte aq larg, nuk ka gjasa të reflektojë shumë dritë nga Dielli.
“Ne kemi vetëm një makinë që mund të përdorim dhe kemi ndoshta tre net në të në vit”, thotë Batygin, i cili ishte i freskët nga një vrapim tre-netësh në teleskop javën e kaluar. “Lajmi i mirë është se teleskopi Vera Rubin do të vijë në internet brenda dy viteve të ardhshme dhe ata me siguri do ta gjejnë atë”, shtoi ai. Ky teleskop i gjeneratës së ardhshme, aktualisht në ndërtim e sipër në Kili, do të skanojë qiellin në mënyrë sistematike – duke fotografuar tërë pamjen në dispozicion – çdo disa netë, për të studiuar përmbajtjen e tij.
Një alternativë intriguese
Sidoqoftë, ekziston një skenar i jashtëzakonshëm, pothuajse i veçantë në të cilin planeti nuk do të gjendet kurrë në këtë mënyrë – mbase nuk mund të jetë një planet, por një vrimë e zezë.
“Të gjitha provat se ekziston një objekt janë gravitacionale”, thotë James Unwin, profesor i fizikës në Universitetin e Illinois, Chicago, i cili së pari sugjeroi idenë, së bashku me Jakub Scholtz, një studiues postdoktoraturë nga Universiteti i Torinos. Ndërsa ne jemi më të njohur me idenë që planetët ushtrojnë një tërheqje të fuqishme gravitacionale, “ka gjëra të tjera që mund ta gjenerojnë atë, të cilat janë më ekzotike”, thotë Unwin.
Disa zëvendësime të besueshme për planetin nëntë përfshijnë një top të vogël me materie ultra të koncentruar të errët, ose një vrimë të zezë fillestare. Ndërsa vrimat e zeza janë ndër objektet më të dendura në Univers, Unwin shpjegon se është krejtësisht e mundur që këto të fundit mund të shtrembërojnë orbitat e objekteve të largëta në sistemin e jashtëm diellor.
Vrimat e zeza me të cilat jemi më të njohur janë të prirura të përfshijnë vrima të zeza “yjore”, të cilat kanë një masë të paktën tre herë më të madhe se ajo e diellit dhe vrima të zeza “supermasive”, të cilat janë miliona ose miliarda herë masa e diellit tonë , Ndërsa të parët kanë lindur nga yjet që vdesin duke u shembur në vetvete, të dytët janë më misteriozë – ndoshta duke filluar si yje kolosale, pastaj gradualisht grumbullohen gjithnjë e më shumë masa duke gllabëruar gjithçka në rrethinat e tyre, përfshirë vrimat e tjera të zeza.
Vrimat e zeza fillestare janë të ndryshme. Ato nuk janë vërejtur kurrë, por mendohet se vijnë nga moti i nxehtë i energjisë dhe materies që u formua në sekondën e parë të Big Bengut. Në këtë mjedis të pabarabartë, disa pjesë të Universit mund të jenë bërë aq të dendura, sa ishin ngjeshur në xhepa të vegjël me masën e planetëve.
Unwin tregon se nuk ekziston mundësia që vrima e zezë të formohet nga një yll, pasi ato mbajnë tërheqjen e tyre të fuqishme gravitacionale – është vetëm e përqendruar. Edhe vrimat e zeza më të vogla yjore kanë masa tre herë më të mëdha se ajo e diellit tonë, kështu që do të ishte sikur të kishim të paktën tre diell shtesë që tërhiqnin planetët në sistemin tonë diellor. Me pak fjalë, patjetër që do ta kishim vërejtur.
Sidoqoftë, Unwin dhe Scholtz thonë se mund të jetë një vrimë e zezë fillestare, pasi që këto mendohet të jenë dukshëm më të vogla.
Si do të dukej? A duhet të shqetësohemi? Dhe a mund të jetë kjo edhe më emocionuese sesa zbulimi i një planeti?
Së pari, edhe vrimat e zeza fillestare janë mjaft të dendura, saqë asnjë dritë nuk mund të shpëtojë. Ato janë forma më e vërtetë e së zezës. Kjo do të thotë që ky nuk do të shfaqej në asnjë lloj teleskopi që ekziston aktualisht. Nëse do ta shikonit drejt, e vetmja e dhënë për praninë e saj do të ishte një boshllëk i zbrazët – një boshllëk i vogël në batanije me yje në qiellin e natës.
Gjë që na sjell në lakun e vërtetë. Ndërsa masa e kësaj vrime të zezë do të ishte e njëjtë me atë të “Planetit të Nëntë” të propozuar – deri në 10 herë më shumë se Toka – ajo do të kondensohet në një vëllim afërsisht me madhësinë e një portokalli. Për ta gjetur do të kërkonte njëfarë zgjuarsie.
Deri më tani, sugjerimet përfshijnë kërkimin e rrezeve gama që emetohen nga objektet kur bien në vrima të zeza, ose lëshimin e një plejade me qindra anije kozmike të vogla, të cilat mund të – nëse jemi me fat – të kalojnë mjaft afër në mënyrë që ata të jenë tërhequr drejt tij gjithnjë-kështu-fraksionale dhe të përshpejtojë me një sasi të zbuluar.
Meqenëse tërheqja misterioze e gravitacionit po buron nga skajet më të largëta të sistemit tonë diellor, sondat do të duhet të dërgohen përmes një grupi laseri të lidhur me Tokën, i cili mund t’i çojë ata në 20 për qind të shpejtësisë së dritës. Nëse ata udhëtonin më ngadalë, mund të duheshin qindra vjet për të mbërritur – një eksperiment që, natyrisht, do të shtrihej përtej jetës njerëzore.
Siç ndodh, këto anije futuriste tashmë janë duke u zhvilluar për një mision tjetër ambicioz, projekti Breakthrough Starshot, i cili synon t’i dërgojë ato në sistemin e yjeve Alpha Centauri, 4.37 vite dritë larg.
Nëse do të zbulonim një vrimë të zezë që fshihej, në vend tëe një planeti të ftohtë, Unwin thotë se nuk do të kishte nevojë për panik. “Ekziston një vrimë e zezë supermasive në qendër të galaktikës sonë”, thotë ai. “Por ne nuk shqetësohemi nëse sistemi ynë diellor bie në të, sepse jemi në një orbitë të qëndrueshme rreth tij.” Pra, ndërsa një vrimë e zezë primitive do të thithë gjithçka brenda shtegut të saj, kjo nuk do të përfshinte Tokën, e cila – si planetët e tjerë të brendshëm – nuk afrohet kurrë.
“Nuk është si një fshesë me korrent”, thotë Unwin. Ai shpjegon se nga këndvështrimi i kujtdo në Tokë, të kesh një vrimë të zezë të pazbuluar në sistemin diellor nuk është aq e ndryshme nga të kesh një planet të fshehur atje.
Por ndërsa vrimat e zeza yjore dhe fillestare janë në thelb të njëjtat, këto të fundit nuk janë gjetur ose studiuar kurrë – dhe ndryshimi në shkallë pritet të çojë në disa fenomene të çuditshme. “Unë do të thoja që gjërat që ndodhin me vrima të zeza të vogla janë më interesante sesa ato që ndodhin me vrimat e zeza të mëdha”, thotë Scholtz.
Një shembull është procesi i quajtur me vend i “spaghettification”, i cili shpesh ilustrohet nga fabula e një astronaut që doli shumë afër horizontit të ngjarjes së një vrime të zezë – pika përtej së cilës asnjë dritë nuk mund të shpëtojë – dhe ra me kokë. Megjithëse koka dhe këmbët e saj ishin vetëm disa metra larg njëra-tjetrës, ndryshimi në forcat gravitacionale që veprojnë mbi ta do të ishte aq i madh, ajo do të shtrihej si spageti.
Në mënyrë intriguese, efekti duhet të jetë edhe më dramatik, aq më e vogël është vrima e zezë. Sholtz shpjegon se gjithçka ka të bëjë me distancat relative – nëse jeni i gjatë dy metra, dhe po bini në një horizont ngjarjeje që është një metër nga qendra e një vrime të zezë fillestare, mospërputhja midis vendndodhjes së kokës dhe këmbëve tuaja është më e madhe, krahasuar në madhësinë e vrimës së zezë. Kjo do të thotë që ju do të shtriheni shumë më tepër sesa nëse do të binit në një yll që ka një milion milje.
“Dhe kështu, në mënyrë të veçantë, ato janë më interesante”, thotë Scholtz. Spaghettifikimi është parë tashmë përmes një teleskopi, kur një yll u afrua shumë pranë një vrime të zezë yjore 215 milionë vjet drite nga Toka dhe u copëtua (asnjë astronaut nuk u dëmtua). Por nëse ekziston një vrimë e zezë fillestare në sistemin tonë diellor, kjo do t’u siguronte astrofizikanëve mundësinë për të studiuar këtë sjellje – dhe shumë të tjera – nga afër.
Atëherë, çfarë bën Batygin për mundësinë që “Planeti i Nëntë” i kërkuar prej kohësh mund të jetë në të vërtetë një vrimë e zezë? “Është një ide krijuese dhe ne nuk mund ta kufizojmë përbërjen e saj edhe në minimum”, poho Scholtz. “Unë mendoj se ndoshta është vetëm paragjykimi im, të jesh një profesor i shkencës planetare, por planetët janë pak më të zakonshëm …”, shtoi ai.
Ndërsa Unwin dhe Scholtz po rrënjosin për një vrimë të zezë të hershme për të eksperimentuar, Batygin është po aq i etur për një planet gjigant – duke përmendur faktin se lloji më i zakonshëm në të gjithë galaktikën janë ata që kanë rreth të njëjtën masë si “Planet i Nëntë”.
Vetëm koha do të tregojë nëse kërkimi i fundit do të jetë më i suksesshëm se ai i Lowellit. Por, Batygin është i bindur se misionet e tyre janë krejtësisht të ndryshme.
Sido që të jetë, kërkimi për “Planetin e Nëntë” legjendar tashmë ka ndihmuar në transformimin e kuptimit tonë të sistemit diellor. Kush e di se çfarë tjetër do të gjejmë para se të përfundojë gjuetia.
