Nga zjarri te metalet dhe karburantet fosile, zbulime të shumta kyçe kanë shërbyer për të avancuar qytetërimin njerëzor gjatë mijëra viteve.
Njerëzit kanë një histori të gjatë të zbulimit të materialeve prej balte, fenomeneve natyrore, reaksioneve dhe proceseve kimike – më pas duke u mbështetur në këto gjetje për të shkuar drejt një progresi shkencor.
Këtu janë renditur pesë zbulime që ishin revolucionare në atë kohë dhe vazhdojnë të kenë ndikim në botë.
ADN-ja
ADN-ja është molekula që kodon informacionin gjenetik për të gjitha gjallesat.
Shumë njerëz mendojnë se shkencëtarët James Watson dhe Francis Crick zbuluan ADN-në, por jo. ADN-ja u zbulua për herë të parë në vitin 1869 nga mjeku zviceran Friedrich Miescher. Ai ka identifikuar atë që atëherë i referohej si “nukleinë” në qelizat e gjakut.
Termi nukleinë përfundimisht evoluoi në atë që ne e njohim si ADN, shkurtesa për acidin deoksiribonukleik.
Shkencëtarët e tjerë ndërtuan zbulimet në punën e Miescher gjatë viteve. Pastaj erdhi zbulimi novator në fushën e gjenetikës nga Watson dhe Crick, kur ata identifikuan me saktësi strukturën spirale me dy fije të ADN-së, të lidhur me lidhje hidrogjeni.
Për zbulimin e tyre, Watson dhe Crick fituan një çmim Nobel në vitin 1962 dhe një vlerësim në mbarë botën, raporton Discover.
Në vitin 2014, Watson nxori në ankand medaljen e tij të çmimit Nobel për mbi 4 milionë dollarë. Blerësi ishte një miliarder rus, i cili ia ktheu Watson-it një vit më vonë. Në vitin 2019, Watson-it iu hoqën titujt e tij të nderit për shkak të komenteve raciste.
Toka në lëvizje
Matematicieni dhe astronomi Nicolaus Copernicus zbuloi se gjithçka në univers rrotullohej rreth diellit, në vend të Tokës. Deri në zbulimin e tij, besohej se Toka ishte qendra e universit, me yje, planetë dhe diell që rrotulloheshin rreth planetit tonë.
Në vitin 1543, ai botoi veprën e tij të madhe, Mbi Revolucionet e Sferave Qiellore, e cila shpjegoi teoritë e tij. Midis tyre ishte se dita dhe nata u krijua nga rrotullimi i Tokës rreth boshtit të saj.
Heliocentrizmi Copernican zëvendësoi teorinë e pranuar në mënyrë konvencionale të Ptolemeut, e cila pohoi se Toka ishte e palëvizshme.
Puna e tij ishte kryesisht e panjohur gjatë jetës së tij, por më vonë fitoi mbështetje. Galileo u pajtua me teorinë e Copernicut dhe e vërtetoi atë duke përdorur një teleskop për të konfirmuar se fazat e ndryshme nëpër të cilat kaloi Venusi rezultuan nga rrotullimi rreth diellit.
Një shënim anësor interesant: Eshtrat e Copernicut u gjetën (dhe më vonë u vërtetuan nga ADN-ja) nën një katedrale polake në vitin 2005. Zbulimi i rolit të Tokës në sistemin diellor ndryshoi perceptimin për vendin tonë në botë dhe univers dhe shtroi mënyrë për astronominë moderne.
Elektriciteti
Është një keqkuptim i zakonshëm që Ben Franklin zbuloi energjinë elektrike me eksperimentin e tij të famshëm të balonës. Në fakt, ajo që ai bëri në eksperimentin e tij të vitit 1752 ishte përdorimi i një çelësi dhe një balone për të demonstruar se rrufeja është një formë e energjisë elektrike. Një mit tjetër është se Franklin u godit nga rrufeja. Ai nuk u godit, por balona u ngarkua nga stuhia.
Në vitin 600 p.e.s, ishte filozofi i lashtë grek, Thales i Miletit, i cili për herë të parë vëzhgoi elektricitetin statik kur leshi fërkohej me rrëshirën e fosilizuar të pemës, e njohur si qelibar. Fjala “elektrik”, që rrjedh nga fjala greke për qelibar, u krijua nga shkencëtari dhe mjeku britanik William Gilbert.
I konsideruar si “babai i elektricitetit”, Gilbert ishte gjithashtu personi i parë që përdori termat si pol magnetik, forcë elektrike dhe tërheqje elektrike. Në vitin 1600, u botua grupi i tij i librave me gjashtë vëllime, De Magnete. Ndër idetë e tjera, ai përfshinte hipotezën se vetë Toka është një magnet.
Teoria e mikrobeve
Louis Pasteur zbuloi se mikroorganizmat e gjallë shkaktuan fermentim, i cili mund të bënte qumështin dhe verën të thartë. Nga atje, eksperimentet e tij zbuluan se këto mikrobe mund të shkatërroheshin duke i ngrohur ato – një proces që ne tani e njohim si pasterizim.
Ky avancim ishte një “ndryshim i lojës”, duke i shpëtuar njerëzit nga sëmurja prej bakterieve që gjendeshin në ushqimet e papasterizuara, të tilla si vezët, qumështi dhe djathi.
Përpara Pasteur, njerëzit e zakonshëm dhe shkencëtarët besonin se sëmundja vinte brenda trupit, raporton Discover.
Puna e Pasteur-it vërtetoi se teoria e mikrobeve ishte e vërtetë dhe se sëmundja ishte rezultat i sulmit të mikroorganizmave.
Për shkak të Pasteur-it, qëndrimet ndryshuan dhe u bënë më pranuese të teorisë së mikrobeve – gjë që çoi në përparime të tjera, të tilla si teknikat kirurgjikale antiseptike dhe zbulimi i të cilave mikrobe specifike shkaktuan tuberkulozin, kolerën dhe antraksin.
Graviteti
Në fakt, Isak Njutonit nuk i kishte rënë molla në kokë, me sa e dimë. Por, duke parë një mollë që binte nga një pemë ndezi një ide që do ta çonte matematikanin dhe fizikanin të zbulonte gravitetin në moshën vetëm 23-vjeçare.
Ai mendoi se si forca i tërheq objektet drejt e në tokë, në krahasim me ndjekjen e një rruge të lakuar si top i shkrepur nga një pajisje. Përgjigjja ishte graviteti – një forcë që i tërheq objektet drejt njëra-tjetrës.
Sa më e madhe të jetë masa e një objekti, aq më e madhe është forca ose tërheqja gravitacionale. Kur objektet janë më larg njëra-tjetrës, aq më e dobët është forca.
Puna e Njutonit dhe kuptimi i tij i gravitetit përdoret për të shpjeguar gjithçka, nga trajektorja e një topi bejsbolli në orbitën e Tokës rreth diellit.
Dhe zbulimet e Njutonit nuk u ndalën këtu. Në vitin 1687, Njutoni botoi librin e tij, Principa, i cili zgjeroi ligjet e tij të gravitetit universal dhe tre ligjet e tij të lëvizjes.
Puna e tij hodhi themelet për fizikën moderne. Duke u bazuar në zbulimin e tij, vazhduan avancimet në fushën e energjisë elektrike. Në vitin 1800, fizikani italian Alessandro Volta krijoi grumbullin e parë voltaik, një formë e hershme e një baterie elektrike.
