Ra morti i rëndë si rrufe, që dhembte si me ta pre gockën, e gjëmet u dëgjuan deri në kupë të qiellit, pse një djalë i ri e kishte marrë një plumb mu në zemër.
Fjala u përhap shpejt mes bjeshkëve. Kullave të moçme të atij katundi, në atë shpat mali që ndër shekuj kishin ruajtur zakone e kanun, kishte rënë hija e mortes.
Bjeshkët e malit nisën të jehonin nga britmat dhe vajet. E në kompanjolinë e anbacisë, kumbona kishte rënë në njërën anë. Prej të gjitha anëve, mortorët ishin nisur drejt kullës së Pjetër Gjinit, në krye të katundit.
Nanë Dila, me shpirtin që po shuhej, u ngrit, vuri një shami të zezë mbi krye dhe një kryq në qafë - siç bëjnë gratë fisnike të këtyre anëve - dhe nisi rrugën për mort.
Ajo vinte menjëherë pas rreshtit të burrave, që ecnin kryeulur e pothuajse të heshtur, e pas saj vinin gratë.
Ishte afruar afër kullës, kur ajo e ndali pak hapin dhe ritmin e ecjes së rreshtit të grave, e aty, në hyrje të oborrit, me zërin e saj si shpatë, kishte nisur vajin e saj e vetme, e pa shoqëruar nga ndonjë gruaje tjetër.
Dy gra pas saj, afër e afër njëra-tjetrës, nisën me ia pritur vajin:
Qenkan qa kullat fund e maj, djali i dashtun i nënës,
Qenka ba votra burimnaj, djali i dashtun i nënës,
Ra ky mort e ra kjo gjamë, djali i dashtun i nënës.
***
Arbër Gjini, student në vitin e fundit në Fakultetin e Drejtësisë, udhëtonte drejt kullës së tij, i shoqëruar prej shokëve të fakultetit që vinin të merrnin pjesë në atë ceremoni, sepse atij i kishin vrarë vëllanë.
Kaloi krejt afër kullës së Ilir Gjokës dhe hodhi një vështrim të rreptë drejt saj. Ajo iu duk e zezë sterrë, ndërsa hidhte hapat shkujdesur, sikur ndjente erën e barotit, dhe një trishtim i thellë i mbështillte zemrën.
E ai që e kishte kryer këtë vrasje ishte i ati i Ilir Gjokës, me të cilin ai s’ishte ndarë që prej klasës së parë e deri atë ditë kur ndodhi kjo vrasje.
Por tani duhej të merrte gjakun e të vëllait që shtrihej në shtratin mortor - ai ose dy vëllezërit e tij.
Kishte kërcyer nëpër gurët e Përroit të Mekullit, e për një moment kujtesa e kishte kthyer në fëmijërinë e tij, kur ai, Iliri Gjoka dhe vëllai i tij tashmë i vdekur, laheshin nëpër hurdhat e atij përroi.
Ose sa herë gjyshi i Ilirit kishte ardhur dhe i kishte marrë në shpinë atë dhe të vëllanë, që të mos mbyteshin në ujë kur binte shi. Ishte ndalur tek ajo shtëpi dhjetëra herë, dhe nëna e Ilir Gjokës u kishte dhënë bukë me dorën e saj, e sa herë ai kishte veshur rrobat e tij kur kthehej i lagur prej shkolle.
Nanë Dila, jo vetëm që s’e kishte ndalur vajin kur ai ishte mbërritur i shoqëruar prej shokëve të fakultetit në cep të oborrit, por kishte gjetur fjalë të zgjedhura dhe i kishte përmendur edhe ata në vaj, por gratë përreth kufomës ia kishin dhënë dënesës e kuisjes kur Arbër Gjini ishte përulur dhe kishte puthur të vëllanë në ballë, e Nanë Dila, në fjalët e vajit, i thoshte atij të mbahej si burrë.
Xhaxhai i tij i mori të gjithë studentët, pasi Arbri u dha dorën njerëzve dhe i ngjiti në kullë për t’u dhënë, sipas zakonit, kafe e duhan.
Por ndërsa ata prisnin t’u vinte kafja, në fund të oborrit u shfaqën dy burra dhe dikush thirri edhe të atin, po ashtu edhe xhaxhain e Arbrit, e diçka u tha.
Atëherë i bënë me shenjë Arbrit dhe ai u ngrit e shkoi pas tyre, duke i lënë shokët e tij me vëllanë e madh që u jepte duhan.
Burrat e shtëpisë së Marka Gjokës kërkojnë të vijnë për të pirë kafe dhe duan besë.
Iliri kishte parë drejt në sy të atin, i cili heshti për disa çaste.
E pikërisht kur xhaxhai i Arbrit, vëllai i të ndjerit, po donte të fliste, i ati i Ilirit e ndërpreu dhe u përgjigj me zë që i dridhej:
- Po, mor, le të vijnë se kanë besë... - por mjekra i dridhej.
Nuk kishte kaluar shumë dhe sapo Arbri me shokët e tij kishin pirë kafet dhe po dilnin në oborr, u shfaqën burrat e Gjokajve, në mes të të cilëve, duke i lënë të gjithë pa fjalë, ishte edhe Ilir Gjoka.
Ai ishte djali i vetëm i asaj kulle. Me Arbërin kishin qenë bashkë që në klasën e parë dhe kurrë nuk kishin ndërruar një fjalë të keqe.
Por tani ai ishte i zverdhur në fytyrë, si të ishte një kufomë.
Arbri u bashkua me rreshtin e burrave për t’u dhënë dorën, dhe kur Iliri kishte ardhur përballë tij, e kishin ulur shikimin përdhe.
Ndërsa Arbri kishte vënë re fytyrën e tij të verdhë, që thuajse nuk kishte një pikë gjaku.
- Zoti të dhashtë forcë me e përballue, Arbër, - foli me zë të mekur, me sytë të mbushur me lot.
Arbër Gjini ishte dridhur si të ishte përshkuar nga një rrymë elektrike, por nuk kishte mundur të fliste asnjë fjalë.
Sapo kishin pirë kafen, i ati e kishte thirrur vëllanë e tij të madh dhe tre djemtë e tij, dhe u kishte thënë të ngjiteshin në kullë.
Të gjithë menduan se po i thërriste sepse për 30 minuta do të ngrihej kufoma dhe do të nisej për në varreza.
Jashtë, djemtë e rinj shpërndanin kafe e duhan sipas zakonit.
Gjakrat ishin të nxehta dhe xhaxhai i Arbrit nuk kishte dashur të lejonte me pi kafe njerzit e gjaksit. Vëllai i madh i Arbrit kërkonte me çdo kusht të merrte gjak dhe të vriste pikërisht atë djalë të vetëm që do të dhembte më shumë - Ilirin.
Arbri kishte zënë kokën me duar, ndërsa vëllai i vogël, vetëm 19 vjeç, vetëm qante.
Por në një moment, xhaxhai i tij iu drejtua ashpër:
- Fole një fjalë, Arbër!
Ai ngriti kokën dhe vështroi të atin në sy, por një lot ia kishte turbulluar pamjen.
Heshti. Të gjithë e kishin kthyer shikimin tek ai. Ishte menduar... çfarë të thoshte?
I vëllai shtrihej aty në shtratin e vdekjes, e priste të kalbej nën dhe, ndërsa shoku i tij i shkollës dhe i jetës ishte i vetëm -pa vëlla, pa motër - me minutat, orët, ditët të numëruara.
- Fole një fjalë, Arbër... - iu drejtua edhe i vëllai, si t’i thoshte: "Si do veprosh me Ilirin?"
Ai ngriti kokën, sytë me lot. E gjithë dhoma kishte ndaluar frymën, të gjithë po e shikonin.
- Unë e di... - tha me zë të dridhur - se fjala ime ndoshta s’ka për të pasë vlerë.
Por po e them.
Nuk ka gjë më të shtrenjtë se vëllai, dhe ai që sot pret me u kalb në dhe, është vëllai im binjak. Shpirti më dridhet, e zemra po më çahet.
- Do ta marrim hakun! - e ndërpreu vëllai i madh.
Ai heshti pak. Pastaj vështrimin e ndali tek i ati - një burrë i matur, që shquhej për vendimet e tij të peshuara, e që në ato anë vlerësohej për fjalën e tij që gjithmonë zinte vend.
- Po të isha unë në vend të vëllait tim, do t’ju kisha lënë amanet: mos ia mbyllni derën Pjetër Gjokës. Mos ia thani zemrën nanës së ti. Se unë, vëllai im që sot shtrihet aty jashtë e pret me shku nën dhe, kemi hangër bukë prej dorës së nënës së tij dhjetëra herë…
Një zë u ngrit nga cepi i dhomës:
- Çfarë thua, mor ti?! Ty t’i kanë marrë mendtë shkollat?
Por Arbri e mbajti fjalën. I qetë, u drejtua nga i ati:
- Babë, mos ia mbyll derën Pjetër Gjokës. Dëgjo zërin tand të brendshëm. Dëgjo zërin e gjyshit. Dëgjo zemrën.
Martini, një prej shokëve të fakultetit të Arbërit dhe Ilirit - një nga më të ngushtit - e kishte dëgjuar bisedën aty në korridor, ku priste Arbri. Nuk i ndahej dhe e kishte përqafuar fort. Nuk fliste, vetëm dridhej në krahët e tij.
- Edhe unë jam djalë i vetëm, - tha, - kam shtatë motra baba i Arbrit.
Por... po të isha në vendin tënd, do të flisja njësoj si Arbri. E unë e di se ai nuk mendon për vete...
Më vonë, kur u kthye në fshat, Martini ia tregoi këtë ngjarje gjyshit të tij, po atë natë - një burrë me traditë, me autoritet. Ai s’u tregua i zëshëm. Por sytë iu lagën. Pastaj i tha nipit:
- Sillma, mor mik, një natë atë djalë.
- E kur shkon për provim ti, mor bir? – e pyeti
- Pas pesë ditësh u përgjigj Martini.
- Po si thue, mor bir… a shkojmë nesër e pimë një kafe te ai burrë, edhe pse të shkon gjithë dita pa studju?
E pasi kishte ndez një duhan i ishte drejtue serish.
- Po ti, sillma… sillma, mor mik, një natë atë djalë.
