Pas përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, Aleanca e Atlantikut të Veriut (NATO) nisi një periudhë të re të përshtatjes strategjike. Reduktimi i konsiderueshëm i forcave të armatosura në vendet anëtare dhe partnere u konsiderua atëherë si hap drejt një bote më të sigurt dhe paqësore¹. Por zhvillimet e fundit në skenën ndërkombëtare, sidomos agresioni i Rusisë ndaj Ukrainës, kanë ringjallur kërcënimin nga Lindja, duke e shtyrë NATO-n të rimendojë misionin dhe kapacitetet e saj mbrojtëse.
Në vitin 1990, NATO shtriu dorën e bashkëpunimit ndaj shteteve të Evropës Qendrore dhe Lindore, përfshirë edhe ish-republikat sovjetike, përmes nismës së "Paqes përmes Partneritetit" (Partnership for Peace)². Me këtë hap, Aleanca vendosi të zgjerojë konceptin e sigurisë, duke përfshirë edhe dimensionin politik, ekonomik dhe shoqëror të stabilitetit. Më 1994, u lansua programi zyrtar i Partneritetit për Paqe, duke e shëndërruar NATO-n në një platformë bashkëpunimi shumë më të gjerë dhe më gjithëpërfshirëse³.
Një nga arritjet më të mëdha të kësaj periudhe ishte krijimi i Këshillit të Partneritetit Euroatlantik në vitin 1997, si vazhdimësi e Këshillit për Bashkëpunim Transatlantik. Në të njëjtin vit, NATO vendosi themelin e marrëdhënieve me Rusinë përmes Dokumentit Themelues, dhe me Ukrainën përmes Kartës së Partneritetit⁴.
Megjithëse këto nisma synonin paqen dhe bashkëpunimin, transformimi i sigurisë ndërkombëtare nuk ishte as i lehtë, as i lirë. Rreth pesë milionë ushtarë u liruan nga shërbimi aktiv⁵. Për t’iu përgjigjur kësaj sfide, NATO ofroi programe për rikualifikimin e personelit ushtarak dhe për rintegrimin e tyre në jetën civile, përfshirë kurse profesionale dhe gjuhësore, si dhe mbështetje për sipërmarrje të reja⁶.
Pas sulmeve të 11 shtatorit 2001, Aleanca ndërmori hapa të rinj për forcimin e partneritetit dhe sigurisë kolektive. Në Samitin e Pragës (2002), u miratua Plani i Veprimit kundër Terrorizmit, i cili synonte rritjen e bashkëpunimit në fushën e inteligjencës, sigurisë kufitare dhe menaxhimit të pasojave të sulmeve terroriste⁷.
Kërcënimet nga armët e vogla dhe të lehta, të cilat përdoreshin gjerësisht në konfliktet e brendshme, u rritën ndjeshëm. OKB-ja raportoi se gjatë viteve ’90, mbi 90% e viktimave të luftërave ishin civilë, shumica gra dhe fëmijë⁸. Përgjigjja e NATO-s përfshiu shkatërrimin e tepricave të armëve dhe minave tokësore në vendet partnere – një proces që në Shqipëri, Ukrainë, Moldavi dhe Gjeorgji rezultoi me shkatërrimin e qindra mijëra copëve armësh⁹.
Me agresionin rus në Ukrainë, koncepti i sigurisë kolektive është rikthyer në qendër të strategjisë së NATO-s. Vendet anëtare po rrisin buxhetin për mbrojtjen, po forcojnë strukturat e tyre të komandës dhe po investojnë në teknologji të reja ushtarake. Aleanca ka hyrë tashmë në një periudhë ku bashkëpunimi i dikurshëm për paqe është zëvendësuar me angazhime për siguri në kohë lufte¹⁰.
Sot, partneriteti nuk ka më thjesht qëllimin e ndërtimit të urave të bashkëpunimit, por është kthyer në një domosdoshmëri për përballimin e sfidave të përbashkëta: nga terrorizmi te agresioni shtetëror, nga krizat humanitare te lufta kibernetike. NATO mbetet një faktor kyç për mbrojtjen e paqes dhe stabilitetit euroatlantik.
Përfundim
Rusia nuk është më partnere për paqe, por sfidë për sigurinë evropiane. NATO po kalon nga një aleancë e dialogut në një strukturë reagimi të shpejtë dhe të gatshme për përballje. Partneritetet nuk janë më opsion, por nevojë strategjike për ruajtjen e stabilitetit euroatlantik.
Fusnota:
1. NATO, “Defence Expenditures of NATO Countries (1990–2020)”, NATO Press Release, 2021.
2.NATO, “The Origins of Partnership for Peace”, Official NATO Archives, 1994.
3. Ibid.
4. NATO-Russia Founding Act, signed in Paris, May 1997; NATO-Ukraine Charter on a Distinctive Partnership, July 1997.
5.UNDP, “Security Sector Reform and Disarmament”, UN Briefing Paper, 2005.
6. NATO, “Reintegration of Former Military Personnel: Best Practices”, Brussels, 2003.
7. NATO, “Prague Summit Declaration”, November 2002.
8. United Nations Office for Disarmament Affairs (UNODA), “Small Arms Survey Report”, 2005.
9. NATO Trust Fund Projects, Annual Report 2004.
10. NATO Strategic Concept, Brussels Summit, 2021.
