Nga shoqata Laberia `Nderi i Kombit` është bërë një replikë me titull `Pirro Prifti, kënga labe nuk rrjedh nga kori kishtar ortodoks, është me rrënjë vetëm shqiptare ` me dt. 14 maj 2023, për shkrimin tim `IzoPolifonia labe perballe kakofonise shqiptare per Origjinen`, të botuar një ditë më parë tek Revista e Nderuar Drini.
Pa dyshim që shkrimi ka sjellë debate. Madje dhe sot me datë 17 maj është botuar nga gazeta Panorama një shkrim nga Zeno Jahaj Ç`kerkon Bizanti në Polifoninë tonë popullore` me argumenta e kundër argumenta.
Në shkrimin e bërë nga Shoqata Labëria `Nderi I Kombit` vërehen jo diskutime por akuza të çudiëshme si shprehja: ..pas Vasil Gjikës dhe Kristo Mërtirit, Vasil Tole hedh në treg një element “neutralizues”, por më helmues se dy të parët: Pirro Priftin, i cili tenton ta trajtojë problemin e “isopolifonisë”, si një luftë për autorësinë e “isopolifonisë.
Akuza tjetër dhe jo debat po aq paragjykuese dhe keqdashëse, është se meqë unë jam I religjionit lindor pra orthodox kërkokam patjetër që izo polifonialabe duhet të jetë me origjinë byzantine,
Një akuzë tjetër dhe jo debat është seunë qënkam mercenary I Vasil Toles dhe se përkrah idenë e Z.Tole se polifonia qenka me origjinë mitologjike
Dhe akuza tjetër me qesharake ësttë se unë paskam nënvlerësuar profesorët e mëdhenj shqiptarë si Prof. Ramadan Sokoli etj, i cili ka shkruar se “Polifonia popullore shqiptare, e cila shtjellohet në shkallë të gjymta pentatonike, nuk ka ndonjë lidhje morfologjike me literarurën bizantine, e cila shtjellohet në shkallë modale heptatonike. Vetë tiparet origjinale të polifonisë sonë dëshmojnë se është trashëgimi e një tradite të lashtë që ka lindur këtu në vend.”(Konferenca e parë Albanologjike, Tiranë 1965, 334), `` dhe një muzikolog boshnjaki cili ka shkruar se ` Studiuesi boshnjak Cvjetko-Rihtman në vitin 1954 ka shkruar: “Prania e polifonisë dyzërëshe në këto zona mund të shpjegohet si një trashëgim i huazuar nga fiset e lashta ilire, ose e kanë ruajtur ilirët e sllavizuar në këto treva” (Cvjetko Rihtman, – “O ilirskom porjeklu polifionia oblika narodne muzike, Bosnje i Hercegovine. Rad Kongresa Folkorista Jugoslavije”. Na Bjelalnici, 1955. I u Puli 1952. Zagreb. 1958, f. 99)`. Të dy argumentat janë hipotetikë.
Le ti anashkalojmë akuzat dhe le të analizojmë me fakte. Por të themi edhe njëherë se: ``data 25 nëntor 2005 është një ditë historike. Në këtë ditë “Iso-polifonia popullore shqiptare” futet në listën e “Kryeveprave të trashëgimisë gojore të njerëzimit” mbrojtur nga UNESCO, fakt që u kumtua në të gjitha mediat e botës nga Dr. Koichiro Matscura, Drejtor i Përgjithshëm i UNESCO-s, nga selia qendrore e UNESCO-s në Paris``. Këtë nuk e mohon askush por Shoqata e nderuar labe `Nderi i Kombit` kërkon dicka tjetër mesa duket, atë që ti dalë emri edhe asaj në UNESKO dhe për këtë mesa duket ka filluar `lufta` (siç e kanë zakon shqiptarët që grinden me njëri tjetrin se kush është i pari) se kush ishte ai që propozoi. Sa për origjinën tani shoqata labe `Nderi Kombit` po vret mëndjen, dhe meqë do të duket më atdhetare se të tjerët hedh llum e baltë mbi ata që diskutojnë fakte historike, dhe rrëmojnë për të vërtetën. Mllefi i shoqatës labe sigurisht është më i egër sepse nuk di, dhe as do të kritikojë, por di të shajë e të ofendojë, të paktën ai që e ka shkruar dhe rri prapa emrit Shqoqatë për tu mbrojtur e justifikuar në numrin shumës.
Po ja, argumenti kryesor që shoqata labe`Nderi Kombit` ngatërrohet me frazeologjinë sharëse të saj është se ky individ që përfaqëson Shoqatën nuk e kupton se polifonia është ndryshe nga Iso-polifonia. Polifoni si këngë, e kanë të gjithë popujt e ballkanit dhe sllavët madje dhe grekët që këndonin në theatrot e lashtë që jepeshin në theatrot me shkallët gjysmë rrethore që kanë mbritur deri në ditët e sotme në Shqipëri , Epir dhe Greqi ku jepeshin në tragjeditë e famshme të Sofokliut,Eskilit, Euripidit dhe të tjerëve.
Argumenti i parë: Në ato tragjedi kishte një kor që këndonte në formë polifonie. Kështu që iso-polifonia labe nuk mund të jetë greke, sepse kori i tragjedive që përsëriste fjalët e aktorit nuk bënte iso.
Argumenti i dytë ku individi që përfaqëson Shoqatën ja ka futur fare kot, është se më akuzon mua (në fakt këtë argument e ka mbrojtur z.Tole) se iso polifonia është mitologjike , pra nga sirenat, për të cilën unë e kam kundërshtuar se, sirenat këndojnë këngë së bashku duke lavdëruar lundruesin me qëllim që ta ndalonin dhe ta vrisnin. Por sirenat nuk këndonin këngë kuje. As Izopolifonia labe nuk është në formë kuje. Ato janë këngë vajtimi të cilat egzistojnë në Labëri por edhe në Veri, tek Malësorët e veriut. Pra nuk ka asnjë lidhje kuja as me polifoninë dhe as më iso-polifoninë, dhe se izo-polifonia nuk mund të jetë e trashëguar nga mitologjia e ashtuquajtur greke (në fakt duhet quajtur Mitologji para-greke apo pellazge).
Argumenti i tretë është se me të vërtetë Prof. Ramadan Sokoli ka shkruar si më sipër madje ka shkruar se… e ka marrë nga një vepër e Ksenofonit dhe përmend një shënim nga Ksenofoni rreth mënyrës së këngëtimit të një fisi Trakas, që banonte në juglindje të siujdhesës ballkanike, i cili ka dëshmuar: “Së pari fillon të këndojë njeri syresh pas tij të gjithë pjesëmarrësit futen në ritmin e këngës” (f. 12) Kjo e ngazëllen profesorin, i cili thekson: ”A nuk na kujton ky njoftim i shkurtër mënyrën e këngëtimit me iso?”( f. 12)``. Por ky koment I Profesor Ramadanit ka dy handicape të mëdha: pavarësisht se është shkruar nga profesori ynë i madh: Handikapi është se ky fis thrakas i shek IV pes -III pes, nuk egziston pas pushtimit romak, dhe më vonë nga sllavët. Pra ky fakt sipas Prof. Ramadanit të thënë nga Ksenofoni, që kënga ishte me `iso`, fisi nuk egziston më sepse edhe thrakët nuk egzistojnë sot, por Thrakia e dikurshme është ndarë në Bullgarinë e sotme, Turqinë e sotme dhe Greqinë e sotme. Në asnjë nga këta vënde sot nuk egziston izopolifoni si tek labët. Atëhere, si ka mundësi që izopolifonia labe të jetë e lashtë dhe e trashëguar nga thrakët(?!) kur asnjë nga vëndet që ka sot këto toka e popuj nuk ka një version muzikor të tillë? Pra Labëria nuk ka asnjë lloj lidhje me Thrakinë, pra kjo hipotezë e Prof. Ramadan Sokolit bie poshtë.
Argumenti i katërt, sipas UNESKO-s, iso-polifonia ka këtë spjegim: `` Termi `iso` lidhet me isonin e muzikës kishtare bizantine dhe i referohet dronit që shoqëron këndimin polifonik. Droni (zukatja, zhurma, kenga me zë moonoton), realizohet në dy mënyra: tek toskët, ai është gjithmonë i vazhdueshëm dhe këndohet në rrokjen 'e', duke përdorur frymëmarrje të lëkundur, ndërsa te Laboratorët, droni ndonjëherë këndohet si një ton ritmik, i realizuar me tekstin e këngë. E interpretuar kryesisht nga këngëtarë meshkuj, muzika tradicionalisht shoqëron një gamë të gjerë ngjarjesh shoqërore, si dasma, funerale, festa të korrjeve, festime fetare dhe festa të tilla si festivali i mirënjohur folklorik shqiptar në Gjirokastër. Izopolifonia shqiptare karakterizohet nga këngët e përbërë nga dy pjesë solo, një melodi dhe një kundërmelodi me dron koral. Struktura e pjesëve solo ndryshon sipas mënyrave të ndryshme të interpretimit të dronit, i cili ka një larmi të madhe strukturash, veçanërisht në stilin popullor të adoptuar nga të gjitha grupet që performojnë këtë muzikë`` (Albanian folk iso-polyphony - intangible heritage - Culture Sector - UNESCO) (Albanian folk iso-polyphony
Albania Inscribed in 2008 (3.COM) on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity (originally proclaimed in 2005).
Pra, isopolifonia labe ka dallim nga Polifonia.
Egzitojnë shumë këngë polifonike ndër popuj në botë madje dhe në Arabi, por afër nesh janë Polifonia Greke “Caravan” dhe ruhet vetëm në zonën e Epirit në Greqinë Veriperëndimore, ndërsa Polifonia Bullgare “Bistritsa Babi”, ruhet vetëm në rajonin Shoplouk, në Bullgarinë perëndimore. (http://ëëë.panorama.com.al/ckerkon-bizanti-ne-polifonine-popullore-shqiptare/), sipas Zeno Jahaj.
Së pesti, derisa Izopolifonia labe nuk qënka as me prejardhje nga mitologjia (sirenat apo këngët e vajti që përmënd në shkrimin e tij individi I Shoqatës Labe `Nderi i Kombit`) dhe as nga lashtësia siç përmënd Ramadan Sokoli për një fis të veçuar thrakësh që nuk ka lidhje fare me Labërinë, atëhere nga vjen?
Unë argumentoj se ka shumë mundësi që izopolifonia labe është ashtu siç e përmend UNESKO nëpërmjet analizës profesionale, të jetë me origjinë nga kori orthodox që këndohet në kishat e Shqipërisë.
Del pyetja se përse lebërit këndonin me iso dy tre vetë dhe dridhnin zërin në formë zukatje (dron) duke shprehur një `e` të zgjatur në fund, ta kenë marrë nga kori kishtar bizantin? Mendoj se nëpërmjet kësaj iso-polifonie Labëria ruajti traditën e hershme religjioze pavarësisht pushtimit Osman, duke e `kundërshtuar` pushtimin dhe konvertimin në fe, nëpërmjet këngës së veçantë që u kujtonte fenë e mëparshme. Sigurisht populli i Labërisë ka qënë e mbetet luftarak dhe kundërshtimin e ka patur në formë përplasje me kundërshtarin, por kjo mënyrë që mbeti traditë e Labërisë është një element tradite lashtë, sepse kristianizmi në Shqipëri (në Iliri) dhe në fiset Kaone nga të cilat janë pasardhës lebërit (pavarësisht pushtmeve romake, sllave), kështu që mendohet se isopolifonia egzistonte që në shekujt e parë të krishtërimit i cili erdhi në Iliri nga Shën Pali I zbriti në Durrës dhe Apolloni.
Së fundmi vjen edhe përgjigja e akuzës së fundit ku individi i Shoqatës Labëria `Nderi iKombit` hedh vrer mbi përkatësinë time fetare duke aluduar se unë prandaj e mbroj këtë opsion fetar për iso-polifoninë, madje duke shkuar dhe më tej duke më bërë edhe grek (unë jam 100% shqiptar sepse jam nga Korçë-Kolonja ku nuk ka farë grekër). Kjo akuzë nuk është argument i nderuar por një injorancë sepse duhet të vini një herë të dëgjoni korin e kishës orthodokse të kënduar në shqip, dhe do të shihni ngjashmërinë me iso-polifoninë labe.
Sa për shkrimin e z.Zeno Jahaj, tek shkrimi i sotëm `Çkërkon Bizanti në polifoninë popullore shqiptare`, i them të nderuarit Zeno, se pavarësisht referencave që jep aty në shkrim, mendoj se z. Zeno duhet të lexojë replikën time që të kuptojë se nga e ka origjinën iso-polifonia, se çfarë dallimi ka iso-polifonia nga polifonia, dhe së fundmi nuk është e thënë që korifejtë e muzikologjisë dhe historografisë muzikore të kenë absolutisht të drejtë me ato njohuri që kanë patur atëhere, p.sh., Prof. Ramadan Sokoli, etj, por edhe ju i nderuar Zeno, së bashku me individin bizarre të Shoqatës Labëria `Nderi i Kombit`, nuk keni qënë ndonjëherë të dëgjoni korin e Kishës dhe psalltjet e dhjakëve.
Atëhere do të kuptoni se përse Labëria këndon një polifoni të veçantë që quhet iso-polifoni dhe përse e ka ruajtur këtë traditë ndër shekuj.
