Çaushi, ai bir malësori, ishte larguar nga vendlindja kur ishte vetëm njëzet vjeç. Pas kthimit, e kishte shumë të vështirë të integrohej në jetën e katundit të vet, ku e kishte kaluar rininë. Aty i dukej jeta si në kafaz, si në guacë. Një veteran lufte që kishte jetuar shumë vite në vendet e Lindjes së Mesme, kishte pohuar po të njëjtën gjë dhe i kishte pranuar Çaushit se epoka e tyre kishte kaluar, sepse Perandoria Osmane kishte dhënë shpirt. Çaushi ishte mësuar të jetojë në një qytet kozmopolit, me shumë raca, popuj, gjuhë dhe miq. Në ato stepa të Ballkanit, me male të larta, ku malësorët bënin një jetë të egër, kishte mbetur ende, si relikte të së kaluarës - besa, nderi dhe mikpritja, si kode të sjelljes njerëzore. Por klima ishte e egër, dimrat ishin të gjatë dhe jeta ishte e mërzitshme, tepër monotone. Çaushit i dukej kjo jetë paksa e padurueshme. Ai shpesh vuante nga një nostalgji për të kaluarën e tij dhe rrihte mendjen, me dilemën, nëse kishte bërë mirë apo kishte gabuar që ishte kthyer nga Stambolli, ku kishte kaluar rrafsh njëzet vjet. Kishte lënë qytetin e madh, shumëngjyrësh, me lëvizje të gjalla njerëzish, natë e ditë, por aty e kishte lënë edhe hanëmen e tij, dashurinë e parë.
Çaushin më shumë e brente mjerimi, vuajtjet, dhimbjet, varfëria, sëmundjet e rënda, si lija dhe viruse të tjera të rrezikshme, që ia kishin marrë jetën disa anëtarëve të familjes së tij në katundin e lindjes. Familja e tij ishte e pasur, por ai nuk mund ta përballonte skamjen e të tjerëve, nuk ishte njeri egoist, nuk mendonte vetëm për vete, ishte mjaft human. Shumë katundarë të këtij vendbanimi malësor kishin punuar në vendet e Lindjes, si në Jemen dhe Misir, që ishin toka të Dovletit. Pas një duzinë vjetësh, ata ktheheshin dhe ngujoheshin në katund, ku kujtonin të se do të bënin një jetë të rehatshme, por kërkonin lumturinë, madje duke zbritur edhe në qytet, për ditë pazari, në të kundërtën merrnin shkopin e bariut. Çaushi kishte jetuar paralelisht dy bota kontradiktore; në qendër të Perandorisë Osmane dhe në Malësinë e largët të Ballkanit. Këto dy jetë assesi nuk mund t'i lidhte e t'i bënte bashkë.
Njëzet vjetët e para të jetës, Çaushi kishte qenë një malësor, kokë e këmbë, i ngarkuar me zakone dhe me përballje të një jete të egër. Pastaj, po aq vite kishte jetuar në një mjedis me një kulturë pak më ndryshe, me zakone të tjera, me raca të tjera; kishte jetuar në një qytet kozmopolit, ku përplaseshin kultura të ndryshme, popuj të krishterë, hebre e myslimanë.
Këndej, në malësi, një tablo tjetër. Dimrat e gjatë, me shtresë të trashë të borës, që bllokonte rrugët më se tre muaj. Çaushi ishte mësuar me klimë të butë, me avullin e jodit nga deti, ku, shpesh, në mëngjes, dilte bri Bosforit, lëshonte shikimet andej nga anijet që lundronin, barkat me peshkatarë që ktheheshin me gjahun e ditës dhe shitnin peshq në pazar. Ndërsa këndej, në malësinë e Ballkanit, në këtë katund, gjatë netëve të gjata të dimrit, burrat mblidheshin, shpesh shkonin te Çaushi ose tek ndonjë tjetër. Çaushi, i cili kishte ardhur nga një qendër perandorake, bisedat e burrave në katundin e tij i dukeshin të pakuptimta, të zbrazëta dhe të mërzitshme. Atij shpesh i kujtohej një mik, ermen, që merrej me pikturë, me të cilin kalonte kohë mejhaneve të Stambollit, ndërsa në vendlindje kalonte kohën në vetmi. Sa herë shpërlante trurin me atë thënien e urtë: "Guri peshon në vendin e vet!" Çaushi, pas sa vitesh, nuk mund të gjente rehati në atë ambient malësie, ku joshnin bukuritë natyrore. Nuk e kuptonte pse i ndodhte kjo. Kujtimet e bukura të rinisë, në ato livadhe dhe ograje, ende s'ishin tretur. Çka po ndodhte në trurin e tij, s'e kuptonte dot. I dukej sikur gota ishte mbushur dhe do derdhej. E vetmja gjë që ia hiqte mërzinë ishte takimi me veteranët e luftës në Çanakala dhe në frontet me Rusinë dhe Sirinë. Mbërthenin biseda me tema kujtimesh që ishin ngulur jo vetëm në tru, por edhe në shpirt. takimet me katundarët e tjerë i dukeshin bajate, pa ndonjë gjallëri, ngase ata s'kishin parë gjë tjetër veçse pazarin e qytetit. Nëse ndodhte ta marrë fjalën në mesin e tyre, hetonte se nuk e ndiqnin sa e si duhet ose i ndërpritnin fjalën. Çaushi kishte marrë një sjellje tjetër, të një rendi në bisedë, pa ndërhyrje dhe, me një shprehje respekti. Nga kultura që kishte marrë, ai i dëgjonte me vëmendje gjithë të tjerët, pavarësisht nëse i pëlqenin apo jo bisedat e tyre. Por, kur merrte fjalë Çaushi, nuk e linin të mbyll mendimin, ndërhynin dhe e mohonin. Shpesh i kujtoheshin fjalët e gjyshit: "Biri im, mos shko kudo, vend e pavend, në kuvend burrash; mos shko atje ku nuk të përfillin, ku nuk të kuptojnë, por shko atje ku të dëgjojnë, të ndjekin bisedën, atje ku të vlerësojnë dhe respektojnë!".
Në anën tjetër, njerëzit e vendlindjes që jetonin nga bagëtia, mezi pritnin, dimri, që zgjatej tej mase, përtej Shëngjergjit, t'i dorëzojë pushtetin e egër pranverës, ngase i harxhonin stoqet e fundit që i kishin përgatitur në vjeshtë. Pritnin me shikime të drejtuara nga qielli, nëse do të prarojnë rrezet e ngrohta të diellit, mbi të gjitha, për t'i filluar punët. Kur të gjithë dëshpëroheshin që s'po avitej ajo ditë, befas, mjegullat e errëta dyndeshin përtej majave të larta, qielli sërish merrte atë kthjelltësinë e vet të kaltër, për kënaqësinë e të gjithëve që jetonin në ato stepa malesh. Gëzimi kaplonte gjithandej, anamalasit. Lëvizjet gjallëronin rrugët, që ndillnin shpresa të mëdha tek njerëzit, për punë e bereqet. Djem dhe vajza dilnin ograjave për të mbledh lule bjeshke. Shpesh hidhej vallja dhe këndoheshin këngë të vjetra, të ruajtura brez pas brezi. Vajzat bënin kurora lulesh dhe i vendosnin në kokë. Degë të njoma, të gjelbra, i lëvarnin në muret e oborreve dhe çardakëve, ndërsa degët e shelgjeve i gdhendnin dhe bënin fyell për fëmijë, sa për ta trashëguar zërin e ëmbël të malësisë.
