Ata ishin dy djem si dy lisa shtatlartë. Po me një zemër, me një karakter e shpirt burrëror; me dy emra të zakonshëm, Muhamet Hasmuja e Arben Hoxha; me një vdekje të përbashkët; në të njëjtin pozicion, në të njëjtën ditë; madje edhe me rivdekje të njëllojtë.
Nëse ishte heroike rënia e tyre për të mbrojtur repartin, heshtja e shtetit në ato ditë, i cili nuk i afroi për syri trëndafilat e gjakut që morën këta dy djem për të, në roje të dinjitetit të tij, do të pasonte rivdekjen e tyre. Sidoqoftë, atë që s’bëri shteti, do ta bënin ata që kishin lidhur zemrat, jetën dhe ndjenjat me këta dy djem me një jetë të thjeshtë, po me një akt e vdekje të jashtëzakonshme.
Oficerët e thjeshtë të njësisë së Shkodrës, po edhe banorë të qytetit, do t’u gjendeshin pranë shokëve të tyre në këto çaste tragjike. Do ta përjetonin dhimbjen në familjet e të rënëve, mes fëmijëve e prindërve të tyre duke u dhënë kurajë, po edhe duke i ndihmuar për të kapërcyer gjëmën.
E ky homazh shembullor i tyre do të sfidonte natyrisht heshtjen e akullt të shtetit…
TË BIESH PËR FLAMURIN, PËR BETIMIN, ËSHTË MË SHUMË SE NDER…
“Të biesh për flamurin kombëtar, për betimin ushtarak përpara Atdheut, t’i marrësh vetë plumbat i pari, që të shpëtosh vartësit, ushtarët, është më shumë se nder”. Këtë bënë mbrëmjen e 12 marsit të vitit 1997, kapiten Muhame Hasmuja dhe toger Arben Hoxha. Ata bënë atë që i kishin mësuar vetes, atë që duhej të bënte çdo ushtarak me zemër kur dikush kërkon t’i përdhunojë çerdhen luftarake nga ku vigjilon në roje të Atdheut. Po s’ndodhi kështu me atë çka i takonte të bënte shteti ndaj këtyre dy trimave. As për t’i numëruar në vargun e të rënëve të tij, nuk u kujtua. As për të gjetur një makinë për t’i përcjellë për në banesën e fundit, nuk e mori mundimin. As…
“Shumë gjëra i morëm përsipër e i bëmë vetë ne, shokët e tyre. Në ato ditë të vështira iu gjendëm pranë familjeve të tyre. Diçka më vonë, bëmë dhe obeliskun”. Ky që flet përmbledhtazi, me ngashërim e dhimbje për shokët, është komandanti i repartit, Gani Senaj. Për gjithçka më tej, ai të nis në të tjera adresa.
S’KA Ç’I BËN RRUFEJA MALIT
Paraditja e 12 marsit, Ndue Markun, me detyrë shef shtabi njësie, do ta gjente në repartin kundërajror ku komandonte Muhameti. Kishte pasuar një ditë e qetë. Ishin marrë vesh vetëm disa provokime “pa telashe” në repartin e Bërdicës dhe atë të Bardhajt. Atë ditë nëpër reparte ishte shpërndarë një fonogram i komandantit të Divizionit, “Për të marrë masa për ruajtjen me çdo kusht të reparteve”. Me këtë lidhej edhe kjo vizitë e Ndues në këtë repart kundërajror. Rrëfimi i tij nis me mbresat nga takimi i atyre çasteve me Muhametin.
“Më raportoi për masat që kishte marrë në zbatim të fonogramit. Bëmë, aty për aty, disa plotësime në planin e mbrojtjes së afërt të repartit, precizuam detyrat për çdo ushtar, bëmë instruktimet përkatëse duke vazhduar me prova konkrete me gjithë efektivin. Pastaj, morëm një takim me oficerët, ku folëm e shkëmbyem mendime për situatën, për detyrat në ruajtje të repartit dhe depos së ujit të qytetit, e cila i ishte besuar këtij efektivi.
Lexohej në çdo vështrim të tyre merak e shqetësim, po edhe një lloj sigurie që garantonte për qëndresë në detyrë. Te çdo njeri ishte bindja se me forcat e moralin që kishin, nuk do të ndodhte gjë. Në fund, Muhameti më përcolli deri te postblloku. Fola me të diçka më hapur për tensionin që vinte në rritje, për rrezikun që mund t’i kanosej repartit të tyre, si më i ekspozuari nga krimi dhe turma e pakontrolluar.
“S’ka ç’t’i bëjë rrufeja malit”, ma preu ai si për të më siguruar, pastaj aty për aty shtoi: “Ta di se kam shtetin që më mbron, askush nuk mund të më futet në repart”.
U përqafuam dhe u ndamë vëllazërisht. E ku ta dija se e puthja për herë të fundit shokun e klasës? Pastaj erdhi pasditja me krisma, rrethimi i pabesë, po edhe një fonogram nga Tirana zyrtare, që komunikonte shkarkimin e komandantit të Divizionit dhe emërimin e një tjetri në vend të tij, i cili atë ditë merrte për herë të parë gradën e gjeneralit. Nata, ah, kjo nata e përgjakur, do të vazhdonte me betejën, do të njoftonte ndaj të gdhirë lajmin e kobshëm…”.
“MYSAFIRËT” QË MBETËN ENIGMË
Një detaj disi i veçantë për ngjarjen e 12 marsit i ka mbetur në kujtesë oficerit Nikolin Ndoci, që edhe kur e rrëfen ka dëshirë të pasqyrojë anën e mistershme të tij:
“Aty nga ora 10:00 erdhi në repart një oficer i SHIK-ut me një person tjetër, që thanë se ishte i plotfuqishmi i zonës. Kundruan mjediset e objektet dhe na ‘qetësuan’, duke na thënë se situata në tërësi po ‘normalizohej’, se nuk do të ndodhte gjë me repartin tonë etj. Të njëjtën gjë na vunë në dukje edhe në vizitën e dytë të po asaj pasditeje. Si erdhën, ashtu edhe ikën, vetëm. Pas vizitës së tyre, pasoi ‘vizita’ e turmës me breshëri, bomba, granata. Në gjithë atë që ndodhi mandej, nuk i pamë kurrë më fytyrat e këtyre mysafirëve…”.
NUK KA BESË I PABESI
Kadri Metën, 12 marsi e zuri me detyrën e oficerit të rojës. Kur i kthehet ngjarjes së asaj dite, përpiqet ta shpjegojë në kuadrin e besës, të këtij institucioni fisnik shqiptar… “Shqiptari i vërtetë ka thënë qëmoti se në bukë nuk ngitet as hasmi. Të kundërtën përjetuam atë ditë. Ndërsa ushtarë e kuadrot ishin ulur e po hanin bukë, filluan, tinëz breshëritë e dhjetëra armëve, nga të gjitha anët. U çuam vrik në këmbé e zumë pozicionet. Në vetëm pak çaste, reparti ishte rrethuar nga turma të shumta. Komandant Muhameti më thirri mua dhe, duke shkuar te postblloku, komunikoi vetë me njerëzit e errësirës: “Nuk kemi depo armësh, nuk kemi armë të tjera veç atyre që kanë ushtarët. Jemi vëllezër e s’bën me ia kthy armën njëri-tjetrit”. Po fjalët e tij nuk ngjitnin te njerëzit e matanë postbllokut. Aty për aty morën masa për të përforcuar ruajtjen e depos së municionit dhe asaj të ujit të qytetit; porositëm ushtarët që të vepronin me gjakftohtësi për të shmangur me çdo kusht tragjedinë; telefonuam me komandën eprore dhe policinë, por ndihmat që u premtuan prej tyre s’erdhën asnjëherë; u interesuam për furnizimin në vijimësi me fishekë… Përballja e parë me turmën vijoi me një lloj tërheqjeje të kësaj të fundit. Atëherë kur kujtuam se nuk do të kishim më punë me ta, na u dha goditja nga shpina. Me sa dukej, deri në fund, do të ishim nën goditjen e pabesive…
PLUMBI I PARË “ZGJODHI” KOMANDANTIN
“Sulmi vinte duke u egërsuar. Aty nga ora 22:00, ndërprerja e ndërlidhjes me komandën e Divizionit, na izoloi dyfish. Pak më parë kishin vështruar flakët që kishin përpirë shtabin e Divizionit. Tensioni e goditja shpirtërore vinte në rritje. Komandant Muhameti, duke shkuar pozicion më pozicion, bëri një përpjekje të dytë për te komunikuar me turmën, por nga ana tjetër, po e njëjta “gjuhë”: plumba dhe granata dore. Për një çast banditët arritën të pykëzohen në krahë të depos së municionit. Menjëherë, Muhameti zuri pozicion sipër saj, duke penguar turmën për të vërshuar aty. Po barrikada me gjoksin dhe automatikun e tij, do të zgjaste vetëm pak kohë, pasi ishin të pafundme e nga të gjitha anët plumbat dhe breshëritë.
Deri në ato çaste, qëndresa në rrethim vazhdonte pa pasoja. Plumbi i parë “zgjodhi” komandantin. I pari që e ndjeu heshtjen e armës së tij, ishte Arben Hoxha. Ai më bëri zë dhe u nisëm të dy bashkë me vrap.
“Komandant, komandant”, thirri me sa kishte fuqi Arbeni, teksa e pa të mbytur në gjak dhe iu hodh për ta marrë mbi gjoks. Po breshëritë që kishin lënë pa jetë Muhametin, nuk do të kursenin as Arbenin, që mbante në duar shokun e tij. Dhe do të binin të dy për tokë, si dy lisa të gjatë që i godet në rrënjë rrufeja me shkreptimën e zjarrtë. Bëra t’u afrohesha, të zgjasja duart, t’u fshija gjakun, por më cimbisën nëpër shpatull e këmbë plumbat dhe rashë pa ndjenja. Pastaj nuk di ç’ndodhi tjetër. Pas dy ditësh, kur hapa sytë, mora vesh gjëmën…”.
Ky që rrëfen është Agron Kodra, një mesoburrë, me një trup të pakët, paksa i kërrusur nga plagët që i djegin ende. Ndonëse trupin ia kanë përshkuar shtatë plumba, fati e ruajti për ta bërë dëshmitar të rrallë të ngjarjes tragjike.
KUR RA KOMANDANTI, TURMA VËRSHOI NË REPART
Ai që tregon për më tej, është një djalë i ri, trupngjeshur e gjithë muskuj, plot gjallëri e humor. E quajnë Blerim Aliaj. Ndërsa nis rrëfimin, dy pika lot i ndrisin nëpër faqe.
“Lajmin për vrasjen e komandantit na e dha centralisti, Nikolin Reçi. Ishte shkëputur çdo lloj komunikimi dhe ai doli nga qendra e ndërlidhjes për të raportuar. I gjeti të dy të vrarë, mbi bunkerin e depos së municionit dhe erdhi duke qarë: Kanë vrarë komandant Muhametin, kanë vrarë komandant Benin…”.
Ndërsa ecte turravrap e duke bërtitur, dy plumba e morën përmbi shpatull. Lajmi erdhi si rrufeja dhe na goditi në shpirt. Ishte një çast tejet i rëndë. Ne ishim vetëm 20-vjeçarë dhe fjalët betejë, sulm, të rënë, plagë plumbi, i kishim dëgjuar vetëm nga të moshuarit e nga filmat që kishim parë. Përjetimi i tyre nga afër, kjo goditje pas vrasjes së dy komandantëve dhe plagosjes së shokëve të tjerë, erdhi si një topuz që na ra mbi krye e na preu gjunjët e forcat… Dikush filloi të qajë me dënesë, një tjetër shau sa kish fuqi, një i tretë zbrazi krejt karikatorin në ajër. Hutimi zgjati vetëm pak çaste. Pastaj turma vërshoi si e tërbuar në repart, në armaturë, në depon e municionit. Tre—katër të xhindosur u sulën për te trupi pa jetë i komandantit. Shfrynë sa deshën me të shara. E gjuajnë me shkelma. I morën koburen, fishekët, automatikun. I futën dorën në xhep dhe i morën të hollat. Nëna ime, ç’kanë parë sytë tanë atë natë… Bashkë me Bashkim Matmujën, Blendi Mëhillin, Elton Çaçën dhe një civil me emrin Fatos Cutaj, kemi marrë tinëz trupat e shokëve të vrarë dhe me ndihmën e një shoferi “Saurreli”, i kemi çuar në spital”.
NJË E VRARË MÉ SHUMË SE NJËHERË
Ajo ndihet e dërmuar, si njeriu që ka rënë në det e ka luftuar për një kohë të gjatë me dallgët, që i kanë shteruar forcat dhe e ka pushtuar mendimi për t’u lëshuar në mëshirën e tyre. Nëse ka diçka që e përmend dhe e sjell në tê vërtetën e ashpër të jetës, janë dy fëmijët. Ata në atë kohë ishin të vegjël, njeri dy vjeç e tjetri tetë muajsh.
Deshën jetën dhe jeta e tyre ishte vetëm në dorën e saj. Po ç’mund të bënte e vetme, pa asnjë të ardhur, pa banesë, pa asnjë lloj ndihme? Pranvera Hoxha tregimin e saj e nis nga skena më e tmerrshme që ka parë në jetën e saj.
“Lajmin se diçka kishte ndodhur me Benin e mora vesh pas një dite. Nxitova te Divizioni, po askush ‘s’kishte dijeni për të’. Trokita në Prefekturë, në polici. Vetëm heshtje. Në dhomën ku rrinim me qira, dikush më pruri lajmin se Arbeni ishte vrarë dhe ishte në morgun e spitalit. Vrapova për atje. E gjeta shtrirë, me rrobat e ushtarit plot gjak e baltë, hedhur në një qoshe. Kërkova ndihmë për ta çuar trupin e tij pranë familjes në Elbasan. Trokita e trokita në çdo zyrë shteti. Por, askush s’jepte ndihmë. Të gjithë bënin sikur nuk dëgjonin. Kështu për çaste të tëra. Kështu për orë të tëra. Kur e pashë që isha krejt e braktisur, shkova te oborri i spitalit dhe bërtita me sa kisha në kokë: A ka ndonjë shqiptar të më ndihmojë për ta çuar te nëna e tij këtë djalë të rënë në detyrë?”.
U gjend një nënë shkodrane dhe babai i një shokut të Arbenit. Dy njerëz të thjeshtë që më ndihmuan për ta çuar trupin e Benit në Elbasan, ku kishte prindërit. Askush nga zyrtarët e shtetit nuk mendoi për të. Shteti me nëpunësit e vet, heshtte si në kllapi.
Një heshtje varri që vazhdoi dhe më tej, për ditë e muaj të tërë. As pension, as banesë ku tê futim kokën, asnjë preokupacion për të nderuar një oficer që ra në krye të detyrës. Kjo ishte një lloj rivrasje. Një rivrasje nga shteti për ata që u sakrifikuan për të. Që dhanë jetën për të…”./AFRIM IMAJ/
