Ballkani, historikisht i quajtur “fuçi baruti” i Evropës, mbetet një nga rajonet më të brishta sa i përket sigurisë dhe paqes afatgjatë. BE ka investuar miliarda euro në rajon, ka ndërmarrë misione civile e ushtarake, dhe është përpjekur të pozicionohet si garantues i paqes. Por shpesh, politika e saj ka treguar tolerim, privilegje dhe përkëdhelje të fqinjëve që realisht janë burim destabilizimi, duke injoruar shpesh viktimat e agresionit.
Kjo analizë do të trajtojë arsyet, pasojat dhe rastet konkrete të kësaj politike të BE-së, me fokus te Serbia, Bosnja, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe Kosova.
1. Rasti i Serbisë – “fëmija i përkëdhelur” i BE-së
-Ndikimi rus dhe politika e dyfishtë:
-BE e sheh Serbinë si një “çelës” gjeopolitik për të zvogëluar ndikimin rus në Ballkan. Për këtë arsye, edhe pse Serbia vazhdon të ruajë lidhje të forta me Moskën (p.sh. marrëveshjet energjetike me “Gazprom”-in, blerja e armëve ruse, mosvendosja e sanksioneve ndaj Rusisë pas luftës në Ukrainë), BE i ka dhënë Serbisë miliarda euro ndihmë dhe ka mbajtur të hapur procesin e negociatave për anëtarësim.
-Shembull konkret – Marrëveshja e Brukselit (2013):
-Kosova pranoi kompetenca të reja për Asociacionin e komunave me shumicë serbe, ndërsa Serbia u zotua të shfuqizonte strukturat paralele në veri. Sot, Serbia ende financon e kontrollon strukturat ilegale, ndërsa BE nuk e ka sanksionuar. Ky është një shembull tipik i politikës së “përkëdheljes” së Beogradit.
-Shembull tjetër – Vuçiç dhe fushata e mosnjohjes:
-Serbia ka organizuar një fushatë aktive për tërheqjen e njohjeve të Kosovës nëpër botë (deri më sot mbi 10 shtete). BE nuk ka ndërmarrë masa kundër Serbisë, përkundrazi vazhdon ta trajtojë si partner të privilegjuar.
2. Bosnja dhe Hercegovina – rreziku i Dodikut dhe toleranca e BE-së
-Milorad Dodik, lideri serb i entitetit të Republika Srpska, hapur ka kërcënuar me ndarje nga Bosnja, ka refuzuar ligjet e nivelit qendror dhe ka vizituar Moskën e Beogradin për mbështetje politike.
-Në korrik 2021, Dodik bojkotoi institucionet shtetërore dhe shpalli ligje paralele në RS. Ky është një akt i pastër i secesionizmit antikushtetues.
/Reagimi i BE-së? Pothuajse i butë dhe deklarativ. BE vazhdoi të ofrojë fonde për Bosnjën dhe, në dhjetor 2022, madje i dha statusin e kandidatit, pavarësisht paralajmërimeve të analistëve se Dodik po minon shtetin.
Ky rast tregon se BE për arsye stabiliteti afatshkurtër, toleron veprime që në fakt rrezikojnë shpërthimin e një lufte të re në Bosnjë.
3. Maqedonia e Veriut dhe Bullgaria – politika e bllokadave dhe lëshimeve
-Çështja e emrit (2009–2018): BE lejoi që Greqia të bllokonte për 10 vite hapjen e negociatave të Maqedonisë, për arsye identitare dhe simbolike. Vetëm pas Marrëveshjes së Prespës (2018), Shkupi u lejua të hapte rrugën drejt BE-së.
-Çështja bullgare (2020–2022): Bullgaria, anëtare e BE-së, bllokoi Maqedoninë për shkak të gjuhës dhe identitetit. BE sërish toleroi këtë sjellje, duke detyruar Shkupin të pranonte kushte që prekin identitetin kombëtar e historik.
Ky rast tregon se BE shpesh përkëdhel shtetet anëtare që imponojnë veto të padrejta, duke e lënë peng vendin kandidat dhe duke krijuar frustrim politik e shoqëror.
4. Mali i Zi – krizat politike dhe ndërhyrja e fqinjëve
-Në Mal të Zi, ndikimi i Kishës Ortodokse Serbe dhe lidhjet politike me Beogradin kanë sjellë kriza të njëpasnjëshme qeveritare.
-BE, në vend se të vendosë kritere të qarta, shpesh ka toleruar këto ndërhyrje, duke e lënë Malin e Zi – i cili ishte pararojë e integrimeve – të ngecur në vendnumëro për shkak të destabilizimit të brendshëm.
5. Kosova – viktima e politikës së dyfishtë të BE-së
-Mosnjohja nga 5 shtete të BE-së (Spanja, Rumania, Greqia, Sllovakia, Qipro): BE nuk ka mundur të unifikohet për Kosovën, duke e mbajtur atë peng në proceset ndërkombëtare.
-Liberalizimi i vizave: Kosova ka përmbushur të gjitha kriteret që nga viti 2018, por BE e vonoi deri në vitin 2024 hyrjen në fuqi të lëvizjes së lirë. Ndërkohë, Serbia vazhdon të gëzojë liri të tillë pavarësisht sjelljes destruktive.
-Dialogu i pafund: BE shpesh ka imponuar marrëveshje ku Kosova del palë që bën lëshime (Asociacioni), ndërsa Serbia vazhdon të mos zbatojë obligimet.
6. Pasojat e politikës së BE-së
-Forcimi i nacionalizmit serb: Duke i dhënë privilegje Serbisë, BE ka rritur besimin e Vuçiçit dhe establishmentit serb se ata janë të “paprekshëm”.
-Humbja e besimit të shqiptarëve: Kosova dhe shqiptarët në rajon ndihen të tradhtuar. Kjo krijon boshllëk besimi që shpesh e mbushin SHBA si garantues real.
-Destabilitet afatgjatë: Politika e tolerancës ndaj fqinjëve destabilizues krijon një paqe “të ngrirë”, ku konfliktet mund të shpërthejnë në çdo moment.
7. Perspektiva dhe rekomandimet
-BE duhet të ndalojë politikën e standardeve të dyfishta.
-Serbia nuk mund të shpërblehet përderisa vazhdon të mos e njohë Kosovën, të mbajë lidhje me Rusinë dhe të nxisë destabilitet.
-Kosova duhet të trajtohet me parimin e barazisë dhe të mos mbahet peng i pesë shteteve anëtare.
-BE duhet të fuqizojë drejtësinë tranzicionale dhe të vendosë sanksione të drejtpërdrejta ndaj aktorëve destabilizues, jo t’i përkëdhelë.
Politika e BE-së në Ballkan shpesh ka qenë e mbështetur mbi iluzionin e stabilitetit përmes tolerancës, duke përkëdhelur aktorë që realisht kanë qenë burim i krizave. Serbia është shembulli më tipik i kësaj politike, por rastet e Bosnjës, Maqedonisë së Veriut dhe Malit të Zi e konfirmojnë trendin.
Nëse BE nuk ndryshon qasje, rrezikon të humbë jo vetëm Ballkanin si rajon strategjik, por edhe kredibilitetin si projekt që promovon paqe dhe drejtësi. Pa barazi dhe pa ndëshkim të agresorit, paqja mbetet vetëm një iluzion i përkohshëm.
