Në kushtet e krizës politike dhe bllokadës institucionale që po përjeton Republika e Kosovës, është e domosdoshme të shqyrtohen me kujdes dhe në bazë të së drejtës kushtetuese çdo propozim apo qëndrim publik lidhur me funksionimin e institucioneve të vendit. Në këtë kontekst, deklaratat e Prof. Mazllum Baraliut për ndarjen e pozitave në Kuvend si “kompromis politik” kërkojnë një analizë të thellë juridike, për shkak se ato bien në kundërshtim të hapur me parimet bazë kushtetuese dhe vendimet e Gjykatës Kushtetuese të Kosovës.
1. Parimi i shumicës parlamentare dhe formimi i institucioneve
Sipas nenit 64 të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, Kuvendi përbëhet nga 120 deputetë, të cilët përfaqësojnë sovranitetin e popullit dhe ushtrojnë pushtetin legjislativ. Formimi i institucioneve të Kuvendit, përfshirë kryetarin dhe nënkryetarët, duhet të reflektojë vullnetin e shumicës parlamentare të dalë nga zgjedhjet. Kjo garantohet nga vetë Kushtetuta dhe siguron stabilitetin dhe legjitimitetin e institucioneve.
Në Vendimin KO72/20 të Gjykatës Kushtetuese të datës 1 qershor 2020, është theksuar qartë se:
> “Kushtetuta e Republikës së Kosovës nuk njeh ndarjen e pozitave kushtetuese përmes marrëveshjeve politike apo pazareve ndërpartiake që anashkalojnë shumicën parlamentare të dalë nga zgjedhjet.”
Ky vendim synon të parandalojë praktika të rrezikshme që mund të cenuajnë rendin demokratik dhe parimet e sovranitetit popullor.
2. Propozimi i “kompromisit politik” dhe shkelja e parimeve kushtetuese
Prof.Mazllum Baraliu ka sugjeruar një model ndarjeje të posteve në Kuvend me pesë nënkryetarë nga partitë e ndryshme dhe një “balancë” që nuk respekton domosdoshmërinë e shumicës parlamentare. Ky propozim bie ndesh me parimet kushtetuese, sepse krijon precedent për pazare politike që dobësojnë rolin e shumicës dhe përbëjnë shkelje të drejtpërdrejtë të nenit 64 të Kushtetutës dhe vendimit KO72/20.
Një zgjidhje e tillë jo vetëm që cenon legjitimitetin demokratik të institucioneve, por krijon edhe një precedent që minon besimin e qytetarëve tek procesi zgjedhor dhe institucionet përfaqësuese.
3. Roli kushtetues i Presidentes në garantimin e funksionimit të institucioneve
Neni 84 i Kushtetutës i jep Presidentes detyrën kryesore të garantimit të funksionimit kushtetues të institucioneve të Republikës së Kosovës. Në situatën aktuale, ku po ndodh një bllokadë sistematike institucionale, ndërhyrja e Presidentes është jo vetëm e drejtë, por edhe e nevojshme për të mbrojtur rendin kushtetues.
Presidentja duhet të ushtrojë rolin e saj në përputhje me ligjin, duke thirrur takime ndërmjet subjekteve politike, duke ndërmjetësuar dhe nëse është e nevojshme, duke kërkuar interpretim kushtetues për zgjidhjen e krizës.
4. Përfundim dhe rekomandime për daljen nga kriza
Bazuar në parimet kushtetuese dhe vendimin KO72/20, dalja nga kriza politike në Kuvend mund të arrihet vetëm nëpërmjet:
Respektimit të parimit të shumicës parlamentare për formimin e organeve të Kuvendit;
Ndërhyrjes së Presidentes së Republikës për të garantuar funksionimin kushtetues;
Refuzimit të çdo pazari politik që cenon integritetin dhe funksionimin e institucioneve demokratike;
Aktivizimit të mekanizmave kushtetues dhe ligjorë nëse bllokada institucionale vazhdon.
Në përfundim, çdo tentativë për t’u larguar nga këto parime përbën shkelje të rëndë të rendit kushtetues dhe rrezikon stabilitetin demokratik të Republikës së Kosovës.
