I. Dialogu si sfidë ndërkombëtare
Dialogu ndërmjet Kosovës dhe Serbisë është shndërruar në një prej sfidave më të ndërlikuara të marrëdhënieve ndërkombëtare në Ballkanin e pasluftës. Ai nuk është thjesht një çështje bilaterale, por një nyje e pazgjidhur që ndikon drejtpërdrejt sigurinë rajonale dhe arkitekturën euroatlantike të paqes. Përvoja ka treguar se marrëveshjet pa garanci të fuqishme ndërkombëtare janë të brishta dhe të destinuara të mos zbatohen.
II. Arkitektura e garancive ndërkombëtare
Pajtimi i qëndrueshëm ndërmjet Kosovës dhe Serbisë kërkon një arkitekturë ndërkombëtare të garantuar. Ky koncept përfshin:
Shtetet e Bashkuara të Amerikës si garantues kryesor – me presion diplomatik, mekanizma sanksionues dhe fuqi për të imponuar zbatim.
Bashkimin Evropian si platformë dialogu – por të reformuar, me qartësi të plotë dhe përshpejtim të procedurave integruese.
Mekanizmat juridikë ndërkombëtarë – që përfshijnë monitorim, raportim dhe arbitrazh të detyrueshëm.
Pa këtë arkitekturë, çdo marrëveshje do të mbetet e njëanshme dhe e pasigurt.
III. BE-ja: ndërmjetësues i rëndësishëm, por i pamjaftueshëm
Ndërmjetësimi i BE-së ka ofruar platformën, por jo garancinë e zbatimit. Shembulli i Marrëveshjes së Brukselit (2013) është ilustrativ: Kosova zbaton shumicën e obligimeve, ndërsa Serbia vazhdon të sabotojë procesin.
Kjo tregon një problem thelbësor: BE-ja nuk ka mekanizma të mjaftueshëm detyrues dhe shpesh është peng i mosnjohjes së Kosovës nga pesë shtete anëtare.
Shembull krahasues:
-Në Bosnjë-Hercegovinë, BE-ja nuk ka arritur të krijojë një shtet funksional as pas 30 vitesh, për shkak të mungesës së mekanizmave detyrues dhe ndikimit të Serbisë e Rusisë.
-Ky është një paralajmërim për Kosovën: pa një arkitekturë të garantuar nga SHBA, rreziku i stagnimit është i madh.
IV. SHBA-ja si garantuese: mësimet nga historia
Rastet historike tregojnë se SHBA është faktor i pazëvendësueshëm:
-Dejtoni (1995) – Marrëveshja e paqes në Bosnjë u arrit vetëm pas ndërhyrjes vendimtare të SHBA dhe NATO-s.
-Marrëveshja e të Premtes së Mirë (1998) në Irlandën e Veriut u bë realitet vetëm me përfshirjen e SHBA dhe monitorimin e BE-së.
-Prespa (2018) mes Greqisë dhe Maqedonisë së Veriut u nënshkrua nën garancinë e fuqishme të SHBA-së dhe BE-së, duke hapur rrugën për NATO.
Në mungesë të SHBA-së, marrëveshjet e tilla do të kishin mbetur letra të vdekura. Për Kosovën, ky është një mësim i qartë: vetëm me garancinë amerikane mund të arrihet pajtimi i qëndrueshëm.
V. Njohja reciproke si kusht i pazëvendësueshëm
Çdo alternativë që shmang njohjen reciproke është vetëm një kompromis i përkohshëm.
-Gjermania dhe Polonia pas Luftës së Dytë Botërore: pa njohjen e kufijve, pajtimi nuk do të ishte i mundur.
-Sudani i Jugut (2011): pa njohjen reciproke, shteti i ri nuk do të ishte i funksionalizuar.
-Kosova dhe Mali i Zi (2015): njohja e kufirit përmbylli një kontest të gjatë.
Prandaj, njohja reciproke Kosovë–Serbi është jo vetëm opsioni më i drejtë, por i vetmi i mundur.
VI. BE-ja dhe nevoja për përshpejtim të procedurave
BE-ja duhet të marrë hapa konkretë për të mos lënë procesin peng të pafund:
-Kosovës t’i ofrojë një perspektivë të pakthyeshme euroatlantike, me afate të qarta dhe të shpejta.
-Serbisë t’i kushtëzohet qartë: pa njohjen e Kosovës nuk ka integrim në BE.
Ky nuk është precedent i ri.
-Kroacia dhe Sllovenia zgjidhën çështjen e kufirit para anëtarësimit.
-Maqedonia e Veriut nënshkroi Prespën për të hapur negociatat.
-Serbia nuk mund të trajtohet me standarde të dyfishta.
VII. Njohja reciproke si garanci e paqes dhe e së ardhmes
Pajtimi ndërmjet Kosovës dhe Serbisë nuk është çështje zgjedhjeje të lirë politike, por një domosdoshmëri e sigurisë ndërkombëtare.
Vetëm një marrëveshje e bazuar mbi:
-njohjen reciproke,
-garancitë e fuqishme ndërkombëtare nga SHBA dhe BE,
-mekanizmat e detyrueshëm juridikë ndërkombëtarë,mund të sigurojë një paqe të qëndrueshme dhe një perspektivë të qartë euroatlantike për rajonin.
Çdo alternativë tjetër është një shtyrje e përkohshme dhe një burim i ri i krizave të ardhshme.
